Azərbaycanın BMT-də qlobal çağırışı mühüm əhəmiyyətə malikdir

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin 2025-ci il sentyabrın 25-də Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Baş Assambleyasının 80-ci sessiyasında etdiyi çıxış ölkəmizin son illərdə keçdiyi qürurlu yolun parlaq ifadəsi, həmçinin beynəlxalq ictimaiyyətə ünvanlanan tarixi mesaj idi. Bu çıxış təkcə Azərbaycanın ədalət, qələbə və sülhə gedən yolunu təsvir etməklə kifayətlənmədi, eyni zamanda yeni dövrün reallıqlarını, regional və qlobal miqyasda dövlətimizin oynadığı rolu, beynəlxalq hüquqa əsaslanan ədalətli dünya nizamı uğrunda mövqeyini bütün dolğunluğu ilə ortaya qoydu. Prezident İlham Əliyevin nitqi həm keçmişin ağır mirasını, həm bugünkü uğurları, həm də gələcəyə hesablanmış baxışları özündə cəmləşdirdi.

Azərbaycanın müasir tarixi, xüsusən də son 30 illik dövr, ədalətsizliklər və faciələrlə yanaşı, xalqımızın iradəsi, əzmi, fədakarlığı və mübarizəsi ilə yadda qalıb. Uzun illər ərzində Azərbaycanın suveren ərazilərinin 20 faizi Ermənistanın hərbi işğalı altında qaldı. Ermənistan tərəfindən həyata keçirilən etnik təmizləmə siyasəti nəticəsində bir milyondan çox azərbaycanlı doğma yurd-yuvasından qovuldu, onların fundamental insan hüquqları kobud şəkildə pozuldu. Bu, təkcə Azərbaycanın faciəsi deyil, həm də beynəlxalq hüququn və insan haqlarının ayaqlar altına atılması idi. BMT Təhlükəsizlik Şurasının 1993-cü ildə qəbul etdiyi dörd qətnamə Ermənistan silahlı qüvvələrinin işğal olunmuş ərazilərdən qeyd-şərtsiz çıxarılmasını tələb etsə də, bu sənədlər icra olunmadı. Ermənistanın beynəlxalq sanksiyalardan yayınması, ATƏT-in Minsk qrupunun fəaliyyətsizliyi, həmsədrlərin tarixə qovuşmuş “status-kvo”nu qorumağa yönəlmiş siyasəti münaqişənin uzanmasına, yeni faciələrin baş verməsinə səbəb oldu. Bütün bunlara baxmayaraq, Azərbaycan öz ərazi bütövlüyünü bərpa etmək üçün 2020-ci ildə BMT Nizamnaməsinin 51-ci maddəsinə uyğun olaraq, özünümüdafiə hüququndan istifadə etdi. 44 gün davam edən Vətən müharibəsi təkcə işğala son qoymadı, həm də Azərbaycanın gücünü, xalqın birliyini və beynəlxalq hüquqa sadiqliyini bütün dünyaya nümayiş etdirdi. Ermənistan müharibə dövründə mülki şəhərlərə ballistik raketlər ataraq, kasetli bombalardan istifadə edərək müharibə cinayətləri törətdi. Lakin Azərbaycan Silahlı Qüvvələri müharibəni beynəlxalq humanitar hüquqa riayət etməklə apardı, mülki şəxslərin mühafizəsini təmin etdi, qeyri-hərbi infrastrukturu hədəfə almadı. Bu, Azərbaycanın prinsipial mövqeyinin bariz nümunəsi idi.

Nəticədə 2020-ci il noyabrın 10-da Ermənistan kapitulyasiya aktına imza atdı və Azərbaycan beynəlxalq hüquqa uyğun olaraq öz ərazi bütövlüyünü bərpa etdi. Bu tarixi qələbə Azərbaycan tarixində yeni dövrün başlanğıcı oldu. Ən vacib məqam isə ondan ibarətdir ki, Azərbaycan qalib tərəf olmasına baxmayaraq, revanşizmdən və intiqamçı yanaşmadan uzaq dayandı. Əksinə, Prezident İlham Əliyev dərhal sülh çağırışı edərək, Ermənistanla münasibətlərin qarşılıqlı tanınma və beynəlxalq hüquqa əsaslanan prinsiplər üzərində qurulmasını təklif etdi. Bu, Azərbaycanın qlobal sülhə və əməkdaşlığa sadiqliyinin ən yüksək təzahürü idi. Sonrakı illərdə Azərbaycanın təşəbbüsü ilə Ermənistanla sülh müqaviləsi üzrə danışıqlar prosesi başladı. Uzunmüddətli təxribatlara baxmayaraq, danışıqlar yalnız ikitərəfli əsasda aparıldığı üçün real nəticələr verdi. 2025-ci ilin avqustun 8-də Vaşinqtonda ABŞ, Azərbaycan və Ermənistan liderlərinin iştirakı ilə mühüm razılaşmalar əldə olundu. Azərbaycan və Ermənistan liderlərinin iştirakı ilə xarici işlər nazirləri sülh müqaviləsinin mətnini parafladılar, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev və Ermənistanın Baş naziri Birgə Bəyanat imzaladılar. ABŞ Prezidenti Donald Tramp da bu prosesin şahidi kimi sənədlərə imza atdı. Bununla, regionda uzun illərdir davam edən münaqişəyə siyasi həll tapıldı və tarixdə yeni səhifə açıldı.

Vaşinqton Sammiti həm də Azərbaycan-ABŞ münasibətlərində yeni mərhələnin başlanğıcı oldu. Strateji Tərəfdaşlıq Xartiyasının hazırlanması üçün Strateji İşçi Qrupunun yaradılması barədə imzalanmış Anlaşma Memorandumu siyasi, iqtisadi, enerji, təhlükəsizlik və digər sahələrdə əməkdaşlıq üçün geniş imkanlar açır. ABŞ-ın Azərbaycanın sülh təşəbbüslərinə verdiyi dəstək, eyni zamanda, uzun illərdir qüvvədə olan 907-ci düzəlişin ləğv edilməsi qərarı ikitərəfli münasibətlərdə tarixi dönüş yaratdı. Bundan əlavə, Azərbaycan və Ermənistan artıq sülh prosesinə aidiyyəti olmayan köhnəlmiş mexanizm kimi ATƏT-in Minsk qrupunun və əlaqədar strukturlarının bağlanması üçün birgə müraciət ünvanladılar. Beləliklə, sentyabrın 1-də ATƏT bu strukturların birdəfəlik bağlanması barədə qərar qəbul etdi.

Çıxışda qeyd olunub ki, Azərbaycan qələbədən dərhal sonra azad edilmiş ərazilərdə bərpa və quruculuq işlərinə start verdi. Ermənistanın 30 ilə yaxın işğal dövründə yerlə-yeksan etdiyi şəhərlər, kəndlər, məscidlər, tarixi abidələr bu gün yenidən dirçəldilir. “Böyük Qayıdış” Proqramı çərçivəsində artıq on minlərlə soydaşımız doğma yurdlarına dönüb. Lakin mina təhlükəsi hələ də ən böyük maneələrdən biridir. 2020-ci ildən bu günə qədər yüzlərlə insan mina partlayışlarında həlak olub və ya yaralanıb. Bu, Ermənistanın müharibədən sonra da davam edən cinayətkar siyasətinin nəticəsidir. Digər tərəfdən, Ermənistanın təcavüzü dövründə itkin düşmüş 4 minə yaxın azərbaycanlının taleyi də beynəlxalq ictimaiyyətin diqqətini tələb edir.

Prezident İlham Əliyev bildirib ki, Azərbaycan postmünaqişə dövründə yalnız öz milli maraqlarına deyil, həm də regional və qlobal sabitliyə töhfə verir. COP29-a ev sahibliyi etməsi bunun ən bariz nümunəsidir. Azərbaycanın təşəbbüsü ilə qəbul edilmiş Bakı Maliyyə Hədəfi qlobal iqlim maliyyələşməsində tarixi mərhələ oldu. İnkişaf etməkdə olan ölkələr üçün ədalətli iqlim maliyyəsi imkanlarının yaradılması Azərbaycanın qlobal liderliyini göstərdi. Bununla yanaşı, Azərbaycan Paris Sazişinin 6-cı maddəsinə uyğun olaraq, karbon bazarları üçün çərçivə mexanizmini tamamlamaqla, iqlim hədəflərinə nail olmaq yolunda əhəmiyyətli töhfə verdi. Azərbaycan enerji təhlükəsizliyi sahəsində də qlobal miqyasda əvəzolunmaz tərəfdaşdır. Bu gün ölkəmiz 14 dövlətə təbii qaz ixrac edir və dünyada boru kəməri vasitəsilə ən çox qaz ixrac edən ölkə mövqeyinə yüksəlib. Azərbaycanın Avropanın enerji təhlükəsizliyində rolu, eyni zamanda Suriya ilə enerji əməkdaşlığının başlanması regionda sabitliyə mühüm töhfə verir. Bununla yanaşı, ölkəmiz bərpaolunan enerji sahəsinə böyük sərmayələr yatıraraq 2030-cu ilə qədər enerji istehsalının 40 faizini bu mənbələr hesabına təmin etməyi hədəfləyir.

Azərbaycanın iqtisadi nailiyyətləri də Prezident İlham Əliyevin nitqində qürurla qeyd olundu. Yoxsulluğun 5 faizə endirilməsi, xarici borcun ÜDM-in cəmi 6,5 faizini təşkil etməsi, valyuta ehtiyatlarının isə borcdan 16 dəfə artıq olması ölkəmizin iqtisadi dayanıqlılığının göstəricisidir. Beynəlxalq reytinq agentliklərinin Azərbaycanın reytinqini artırması da bunun təsdiqidir. Azərbaycanın nəqliyyat-logistika imkanları, Orta Dəhliz boyu tranzitin artması, Ələt Beynəlxalq Dəniz Ticarət Limanının imkanları ölkəmizi beynəlxalq nəqliyyat qovşaqlarından birinə çevirib.

Prezident İlham Əliyevin çıxışında diqqət çəkilən məqamlardan biri də Xəzər dənizində ekoloji təhlükənin artması idi. Azərbaycan bu məsələdə regional əməkdaşlıq və BMT ilə sıx əlaqələr qurmağa hazır olduğunu bəyan etdi. Bu, ölkəmizin yalnız milli maraqlarını deyil, həm də ümumbəşəri problemlərin həllini düşündüyünü göstərir. Azərbaycan humanitar sahədə də beynəlxalq səviyyədə öncül mövqeyini təsdiqləyib. Ölkəmiz COVID-19 pandemiyası dövründə 80-dən çox dövlətə yardım göstərib. Təbii fəlakətlər və münaqişələrdən zərər çəkən ölkələrə yardım missiyaları həyata keçirilib. Bu, Azərbaycanın humanizm prinsiplərinə sadiqliyinin təzahürüdür.

Prezident İlham Əliyevin BMT Baş Assambleyasının 80-ci sessiyasında etdiyi çıxış həm də qlobal nizamın gələcəyi üçün strateji baxış idi. Azərbaycan ədalətin selektiv olmamasını, beynəlxalq hüququn aliliyinin təmin edilməsini, ikili standartların aradan qaldırılmasını və sülhün əməli addımlarla möhkəmləndirilməsini təklif edir. Bu, yalnız Azərbaycanın mövqeyi deyil, həm də bütün dünyada sabitlik və ədalət naminə universal çağırışdır.

Beləliklə, Azərbaycanın son illərdə keçdiyi yol qələbədən sülhə, dağıntılardan quruculuğa, ədalətsizlikdən ədalətin bərpasına aparan yol oldu. Prezident İlham Əliyevin BMT Baş Assambleyasında səsləndirdiyi fikirlər isə bu yolun beynəlxalq təsdiqi, Azərbaycanın yeni dövrdə oynadığı rolun və gələcəyə baxışının ən parlaq ifadəsidir. Azərbaycan qalib dövlət kimi yalnız öz suverenliyini bərpa etmədi, həm də sülhün qlobal miqyasda necə təmin edilə biləcəyinə dair nümunə təqdim etdi. Bu nümunə isə tarixdə Azərbaycanın ən böyük töhfələrindən biri kimi qalacaq.

Bəxtiyar Nəbiyev

YAP Yasamal rayon təşkilatının sədri