Sosial şəbəkələrdə informasiya təhlükəsizliyi: cəmiyyət üçün diqqətçəkən məqamlar

Son illər ərzində informasiya təhlükəsizliyi "hibrid müharibə"lərin elementi kimi çox istifadə olunan və istənilən cəmiyyəti təsirsiz hala gətirən amillərdən biri kimi xarakterizə olunur. 

Çağdaş dövrümüzdə demək olar ki, hər kəs sosial şəbəkədən istifadə edir. Şəbəkədən istifadə müsbət və ya mənfi çalarlarla müşayiət olunur. Doğrudur, sosial şəbəkənin inkişafı informasiya bolluğuna və  ünsiyyət prosesinin daha optimal və rahat olmasına gətirib çıxarsa da, sosial şəbəkələr insanların fiziki təhlükəsizliyinə, informasiya təhlükəsizliyinə təhdid formalaşdıra bilir. Bir sözlə, faydası olduğu qədər, zərərləri də mövcuddur. 

Sosial media bizi dostlar, ailə, iş yoldaşları və hətta digər kənar insanlarla əlaqə yaratmağa ideal şərait yaradır. Uzaq ölkələrdə yaşayan qohum və tanışlarla da ödənişsiz əlaqə yaratmağımıza kömək edir. Görüntülü danışıq formasını sosial şəbəkədən daha mükəmməl təmin edən ikinci bir sistem yoxdur. Əlbəttə bütün bunların hamısı sosial şəbəkənin üstünlüklərindən biridir. Amma bəzən  yayımladığımız məlumatlar bizim təhlükəsizliyimizə təhdid yarada bilər. “Facebook” kimi bəzi sosial media hesabları üçün təhlükəsizlik parametrləri, “Twitter” və “Instagram” kimi digərlərində “Şəxsi” hesabı qurma imkanı mövcud olsa da, bloklanan informasiyanı əldə etmək istəyən insanlar çox vaxt bir yol tapa bilərlər.

Sosial şəbəkələr artıq qlobal döyüş meydanına və dəyişikliklərin məkanına çevrilir. Ərəb Baharı dövründə, sosial medianın böyük bir siyasi dəyişikliyə səbəb olmaq gücünü hər kəs gördü. Həmin vaxt “Twitter” və “Facebook” etiraz aksiyalarının təşkil edilməsində ən əsas vasitələrdən birinə çevrilmişdi.

Elə həmin illərdə İŞİD terror təşkilatı sosial media platformalarından istifadə edərək özünə tərəfdar toplamağa başladı. Bundan başqa terror qurumu sosial mediadan təbliğat və qorxu yaratmaq məqsədilə istifadə edirdi. Təşkilat həyata keçirdiyi hücumların, atdığı addımların video və fotolarını sosial şəbəkələrdə yayaraq öz təbliğatlarını daha asan yolla və daha ucuz vasitə ilə həyata keçirirdi. Bununla həm cəmiyyətlərə öz dəhşətini yayır, qorxu sindromu yaradır, həmçinin radikal və alt şüurunda ideoloji boşluqlar olan insanları da öz tərəfinə çəkməyi bacarırdı. Təsadüfi deyildir ki, elə həmin illərdə bizim ölkədən onlarla vətəndaş İŞİD-in silahlı qanadına qoşulmaq üçün Suriyaya, İraqa gedənlər oldu. Bütövlükdə, İŞİD sosial şəbəkələrdən istifadə edərək təxminən 100 ölkədən ən azı 30.000 xarici döyüşçünü Suriya və İraqın döyüş bölgələrinə cəlb etməyi bacarmışdı. 

Belə olan təqdirdə sosial şəbəkələrin və ümumilikdə intenetin təhlükəli tərəflərindən qorunmağın yolları müzakirə olunmağa başladı. 

Sosial şəbəkə istifadəçilərinin günbəgün artması özü ilə yanaşı təhlükəsizlik problemlərini də gətirir. Artıq bir çox dövlətlər sosial şəbəkələrin tənzimlənməsi barədə addımlar atır. Məsələn, Almaniya 2017-ci ildən bu istiqamətdə addımlar atmağa başlayıb. Almaniyanın sosial medianı tənzimləməsinin arxasında artan sağçı və immiqrasiya əleyhinə hərəkat dayanır. Xüsusilə son illərdə sağçı qrupların sosial mediada saxta xəbərlər yayması, ölüm təhdidləri etməsi, terror hücumları öncəsi sosial mediada mesajlar göndərməsi və bu platformalarda təşkil edilməsi səbəbi ilə hərəkətə keçən Merkel hökuməti yeni tənzimləmələrlə onların qarşısını almağı hədəfləyir.

O vaxtkı Merkel hökuməti, “Facebook” və “Twitter” kimi sosial media platformalarını istifadəçilər tərəfindən qanunla ilk olaraq 2017-ci ildə çıxarılan və qısa adı “NetzDG” olan məzmuna cavabdeh etdi. “Sosial şəbəkələrdə qanunların tətbiqinin təşviq edilməsi haqqında” Qanun Qərb demokratiyalarında bu sahədəki ilk hərtərəfli hüquqi tənzimləmələrdən biri kimi qiymətləndirilir.

Qanun sosial şəbəkələrdə nifrət nitqinə, saxta xəbərlərə, təhqirlərə, təhdidlərə, insanları cinayətə və ya zorakılığa təhrik edən qanunsuz məzmuna qarşı mübarizə məqsədi daşıyır. Qanunla Almaniyadan daxil olan bütün sosial şəbəkələr istifadəçilərin bu cür məzmunu barədə məlumat verə biləcəyi bir sistem qurmaq məcburiyyətində qaldılar. 

Qeyd edim ki, Azərbaycan qanunlarında da sosial şəbəkələrdən saxta xəbərlər yaymaq, şəxslərin təhqir və təhdidlərə məruz qalması ilə bağlı bəndlər mövcuddur və hüquq məsuliyyət yaradan hallardan biridir. Bununla bağlı Daxili İşlər Nazirliyinin Kibetcinayətkarlığıa qarşı Mübarizə İdarəsi də fəaliyyət göstərir. Lakin ölkəmizdə informasiya təhlükəsizliyi, kiber-hibrit müharibə mövzuları ilə bağlı görüləcək işlər çoxdur. 

Sosisal şəbəkələr vasitəsilə hibrid təhdidlər strateji infrastruktura, iqtisadiyyat, dövlət qurumları, ölkənin təhlükəsizliyini təmin edən qurumlar üçün strateji əhəmiyyət kəsb edən idarəetmə sistemləri  üçün fövqəladə təhlükə mənbəyidir. İstər 44 günlük müharibədə, istərsə də post-müharibə dönəmində informasiya təhlükəsizliyinin vacibliyi detalları ilə üzə çıxdı. İnformasiya təhlükəsizliyinə əməl etmək həmin günlərin bəlkə də ən vacib elementlərindən birinə çevrilmişdi.Əlbəttə, ölkə və cəmiyyət üçün bu kimi taleyüklü hallar baş verdikdə qeyd edilən təhlükələrin qarşısının alınması, milli maraqların və milli təhlükəsizliyin qorunması istiqamətində yeni addımların atılması və bütün zəruri tədbirlərin görülməsi fundamental əhəmiyyətə malikdir. Məhz bu amillər nəzərə alınaraq Azərbaycan parlamenti Xarici müdaxilələrə və hibrid təhdidlərə qarşı müvəqqəti komissiyasının yaradılması haqqında qərar qəbul edib. Komissiya xarici müdaxilələr və hibrid təhdidlər ilə bağlı hallara dair hesabatlar, xarici müdaxilələr və hibrid təhdidlər ilə bağlı önləyici addımlara dair təkliflər hazırlayacaq. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin və ya Azərbaycan Respublikası Milli Məclis sədrinin tapşırığı ilə xarici müdaxilələr və hibrid təhdidlər barədə ictimaiyyətin məlumatlandırılması məqsədilə bəyanatlar verəcək, zəruri hallarda müvafiq istiqamətlər üzrə ictimai dinləmələr keçirəcək. Hibrid təhdidlər üzrə beynəlxalq əməkdaşlıqda iştirak edilməsi, Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin beynəlxalq parlament təşkilatlarında nümayəndələri ilə əlaqələndirilmiş fəaliyyət göstərilməsi də sözügedən komissiyanın səlahiyyətlərinə daxildir. 

Ümumiyyətlə hazırda  qarşılaşdığımız təhlükəli çağırışlar sırasında suveren dövlətlərin daxili işlərinə  xarici müdaxilələr və hibrid təhdidlər xüsusi yer tutur. Azərbaycanın milli təhlükəsizlik maraqlarına zidd olan bu amillərin içində  düşmənçilik xarakteri daşıyan məlumatların toplanması, informasiya arealında dövriyyəyə buraxılması, kiber hücumlar, müxtəlif etiraz aksiyalarının təşkili, sosial şəbəkələrdə qarayaxma kampaniyası, feyk yeniliklərin dövriyyəyə daxil edilməsi və s. daxildir. Gənclərin vətənpərvərlik hisslərindən uzaqlaşdırmaq, sosial məsələlərin məqsədli şəkildə qabardılması da bu təhlükəli tendensiyanın oxuna daxildir. Belə olan təqdirdə sosial şəbələrdə informasiya təhlükəsizliyinin məzmun və mahiyyətinin araşdırılması, təhlükəli tərəflərinin cəmiyyətədə geniş izahına və təbliğinə ciddi ehtiyac var. Regionun həssaslığını nəzərə alaraq qlobal sosial şəbəkələrdə milli-ideoloji amillərin sürəkli təbliğ olunması zamanın tələbinə çevrilir. Bu gün gənclərimizin beyni və alt şüurunda sosial şəbəkənin gətirdiyi zərərli axına qarşı yalnız ideoli sabitlik dirəniş göstərə bilər. Bunun üçün isə sosial şəbəkələrdə ideoloji işlər aparılmalı, sistemli təbliğat qurulmalı və çalışılmalıdır ki, bu təbliğat kampaniyası cəmiyyətin bütün yaş seqmentlərini əhatə etsin. 

Mübariz Göyüşlü

Cross Media Təhlil Mərkəzinin analitiki, 

Crossmedia.az Analtik İnformasiya Portalının Baş redaktoru