Professor: “Bəşəriyyət hələ də müharibəsiz yaşamağı öyrənməyib”
Əsrlər boyu bəşəriyyət müharibələr və silahlı münaqişələrlə üzləşib. Bu qarşıdurmaların səbəbləri zamanla dəyişsə də, nəticələri dəyişməz olaraq qalır: insan tələfatı, iqtisadi geriləmə və sosial gərginlik. Müasir dövrdə silahlanmaya ayrılan milyardlarla vəsait fonunda dünya bir çox sosial və iqtisadi çağırışlarla üz-üzədir.
Crossmedia.az açıqlamasında iqtisadi elmlər doktoru, professor, Milli Məclisin dörd çağırış deputatı Rüfət Quliyev müharibələrin qlobal iqtisadiyyata təsiri, hərbi xərclərin artması və Azərbaycanın bu proseslər fonunda mövqeyini təhlil edib: “İstanbul görüşlərindən sonra hər hansı əsaslı dəyişiklik baş vermədi. Lakin orada iki vacib məsələ diqqətə çatdırıldı: birincisi, əsirlərin dəyişdirilməsi məsələsi; ikincisi isə – son üç ildə ilk dəfə olaraq Rusiya və Ukrayna nümayəndələrinin eyni masa arxasında əyləşməsi faktıdır.
Görüş xoş atmosferdə keçməsə də, bu ilk təmas gələcəkdə yeni dialoqlara zəmin yarada bilər. Tarix boyu bəşəriyyət demək olar ki, daim müharibə aparıb. Müharibələrin əsas səbəbi maddi maraqlar, torpaq, resurs – bu gün isə neft, qaz, qızıl və digər strateji sərvətlərdir. Müharibələrin nəticələri isə dəyişmir: dağıntılar, insan itkiləri və iqtisadi tənəzzül. Halbuki son 50-60 ildə insanlıq kosmosa doğru böyük addımlar atıb, bu isə texnologiyaların inkişafına, insanların gündəlik həyatına müsbət təsir göstərib.
Kosmik texnologiyalar sayəsində gündəlik istifadə etdiyimiz idman geyimlərindən tutmuş müxtəlif cihazlara qədər yeniliklər əldə etmişik. Təəssüf ki, müharibənin nəticələri tam əksinədir. Müharibələr ilk növbədə insan tələfatına, torpaqların kənd təsərrüfatı üçün yararsız hala düşməsinə səbəb olur. Suriyada milyonlarla hektar torpaq zirehli texnikaların keçidi və bombardmanlar nəticəsində istifadəyə yararsız hala gəlib. Üçüncü məqam isə – hərbi xərclərə yönələn vəsaitlər əhalinin rifahına deyil, silah istehsalçılarına xidmət edir. Dünya üzrə bu sektordan qazananların sayı ümumi əhalinin cəmi 0,001%-ni təşkil edir.
NATO-nun Baş katibi bəyan edib ki, təşkilata üzv ölkələr hərbi xərclərini ÜDM-nin 5%-ə qədər artırmağı planlaşdırır. Bu rəqəm əvvəllər 1,5-1,7% idi. Bu o deməkdir ki, mülki və iqtisadi inkişafdan ayrılan vəsaitlər silahlanmaya yönləndirilir. Nəticədə, inflyasiya artır, valyuta stabilliyi pozulur, iqtisadi artım zəifləyir. Əgər əvvəllər 3%-ə yaxın iqtisadi artım qeydə alınırdısa, bu gün 1%-ə çatmaq belə çətinləşir”.
Müsahibimizin fikrincə, böyük hərbi büdcələrə malik ölkələr, o cümlədən Rusiya da iqtisadi çətinliklərlə üzləşir: “Azərbaycan isə spesifik vəziyyətdədir – regionda sülhün hələ də təmin olunmaması ölkəni öz hərbi potensialını qorumağa və artırmağa məcbur edir. Ermənistanın arxasında dayanan güclərin mövcudluğu bu riski artırır. Lakin sülh sazişi imzalanıb proses tamamlandıqdan sonra müəyyən rahatlıq yaranacağı gözlənilir. Dünyada 9 ölkənin nüvə silahı var və bu ölkələrin yalnız bu arsenalın saxlanılmasına illik 850 milyard dollardan artıq vəsait xərcləməsi nəzərdə tutulur. Ümumilikdə isə bu rəqəm 1 trilyona yaxınlaşır. Paralel olaraq, planetin 85 yerində ya aktiv müharibələr gedir, ya da hərbi toqquşma təhlükəsi var. Bu, sübut edir ki, bəşəriyyət hələ də müharibəsiz yaşamağı öyrənməyib.
Münaqişələrin əsasları da dəyişməyib – İsrailin Qəzzanı işğal cəhdi, Ukrayna müharibəsi, Tayvan üzərində ABŞ-Çin qarşıdurması, Afrikadakı resurs müharibələri. Harada ki sərvət var – qızıl, uran, kobalt – orada müharibə alovlanır. Bu qarşıdurmalar qlobal maliyyə sisteminə də təsir edir: Avro və dollar arasında qeyri-stabillik artır, inflyasiya sürətlənir. ABŞ da hərbi xərclərini trilyon dollara çatdırıb və hələ də artırmaq niyyətindədir. Bu isə digər ölkələrdə də mənfi iqtisadi nəticələrə səbəb olacaq. Azərbaycanda indiyə qədər illik 3-5% civarında stabil inflyasiya qeydə alınsa da, qonşu ölkələrdəki qeyri-sabitlik iqtisadi sistemimizə dolayısı təsir göstərir. Rusiya prezidenti Vladimir Putin illər əvvəl qeyd etmişdi ki, Azərbaycana etnik azərbaycanlılar tərəfindən 2,5 milyard dollar civarında vəsait göndərilir. Bu vəsait bir çox regionların sosial rifahına, ticarətinə dolayısı təsir göstərirdi. Hazırda bu məbləğ 500-600 milyon dollara qədər azalıb. Ukraynadan da oxşar vəsaitlər daxil olurdu. Bu azalmalar da ölkə iqtisadiyyatına təsir edir”.
Onun fikrincə, Avropa İttifaqı ölkələrinin bu qədər vəsaiti hərbi sahəyə ayırmasına baxmayaraq, bu gün Avropada maksimum 200-220 min hərbçi mövcuddur: “İngiltərədə bu say 50 min, Fransada nisbətən çox, Almaniyada isə İkinci Dünya Müharibəsindən sonra hərbi büdcənin artırılmasına qadağa qoyulmuşdu. Eyni məhdudiyyət Yaponiyada da var idi, lakin bu gün bu ölkələr hərbi xərclərini artırmağa başlayıblar. Dünya üzrə dövlət borcları da artır – Yaponiyada və İtaliyada ÜDM-nin 200%-nə, ABŞ-da isə 105%-ə çatıb. Bu isə gələcək nəsillər üçün ciddi iqtisadi problemlərin formalaşması deməkdir. Bu problemləri ictimaiyyətə izah etmək vacibdir. Müharibənin sonu yoxdur və bu Prezident tərəfindən dəfələrlə bəyan edilib. Ermənistan və onun arxasında duran güclər bilməlidirlər ki, Azərbaycan hər zaman öz təhlükəsizliyini qorumağa hazırdır. Amma sual yaranır – bu siyasət davam etməlidirmi? Ermənistanla dost olmasaq da, normal qonşuluq münasibətləri qurmaq, beynəlxalq ticarətlə məşğul olmaq və iqtisadiyyatımızı inkişaf etdirmək daha məqsədəuyğundur. Bu düşüncə mənim üçün daim aktualdır və hesab edirəm ki, cəmiyyət də bu mövzuda maarifləndirilməlidir”.
Ləman Həsənova
21:06 02.06.2025
Oxunuş sayı: 1984
