"Qeyri-neft sektorunda müəyyən artımlar var" - EKSPERT
Azərbaycan iqtisadiyyatında neft və qaz sektoru uzun illər əsas lokomotiv rolunu oynasa da, bu asılılıq iqtisadi sabitliyi xarici risklərə qarşı həssas edir. Qlobal enerji bazarındakı qiymət dalğalanmaları, hasilat imkanlarının məhdudlaşması və ekoloji öhdəliklər ölkəni iqtisadi modelini yenidən nəzərdən keçirməyə vadar edir. Müasir mərhələdə qeyri-neft sektorlarının inkişafı və sənaye strukturunun şaxələndirilməsi dövlət siyasətində əsas prioritet kimi müəyyənləşdirilib. Bununla belə, sənaye sahəsindəki mövcud vəziyyət və istehsal göstəricilərindəki dəyişikliklər bu keçidin kompleks və zamanalan bir proses olduğunu göstərir. Bu kontekstdə Azərbaycan sənayesinin cari vəziyyəti və gələcək perspektivlərinin dəyərləndirilməsi xüsusi aktuallıq kəsb edir.
Mövzu haqqında daha ətraflı Crossmedia.az-a iqtisad elmlər üzrə fəlsəfə doktoru Gündüz Camalzadə danışıb: " Azərbaycan iqtisadiyyatı uzun müddətdir neft və qaz sektorundan asılı olduğunu vurğulayıb. Bu sahə ÜDM-in təxminən üçdə birini, ixrac gəlirlərinin isə 90%-dən çoxunu təşkil edir. Son illərdə sənaye istehsalında, xüsusilə neft-qaz sektorunda və bəzi qeyri-neft sahələrində artım tempində azalma müşahidə olunur. Hazırda sənaye istehsalının 70%-i neft və qaz sektorunun payına düşür. Sənaye məhsullarının həcminin azalması dünya bazarlarında qiymət dəyişkənliyi, xammal və enerji xərclərinin artması, həmçinin logistika və gömrük-maliyyə çətinlikləri ilə bağlıdır. Enerji qiymətlərinin yüksəlməsi sənayenin rəqabət qabiliyyətinə mənfi təsir göstərir. 2023-cü ildə sənaye məhsullarının ümumi həcmi 66,6 milyard manat təşkil etmiş, neft-qaz sektorunda 2,0% azalma, qeyri-neft sektorunda isə 8,0% artım qeydə alınmışdır. Lakin 2025-ci ilin martında sənaye istehsalı əvvəlki ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 4,4% azalmışdır".
Həmçinin müsahibimiz bildirib ki, neft hasilatındakı azalma dünya bazarındakı qeyri-sabitlik, yataqların uzunmüddətli istismarı və texniki problemlərlə izah olunur: "Gəlirlərin azalması yeni layihələrə investisiya qoyuluşunu məhdudlaşdırır. 2023-cü ildə qaz istehsalı 37% artaraq 48,3 milyard kubmetrə çatmış olsa da, neftin sənaye istehsalında üstünlük təşkil etməsi ümumi göstəricilərə mənfi təsir edir. 2025-ci ilin mayında Brent markalı neftin qiyməti 64,85 ABŞ dollarına qədər enmiş, “Azəri–Çıraq–Günəşli” yatağında isə hasilat azalmaqda davam edir. Qeyri-neft sektorunda müəyyən artım olsa da, alt sahələrdə geriləmələr müşahidə olunur. 2024-cü ilin ilk yeddi ayında qeyri-neft sənayesində 8% artım olsa da, ümumi sənaye istehsalı 2025-ci ilin yanvarında 2,6% azalmışdır. Tekstil sənayesində 4,8%, poliqrafiyada isə 24,9% azalma qeydə alınmışdır. Daxili tələbat hökumət xərcləri və iqtisadi dinamika ilə sıx bağlıdır. 2024-cü ilin ilk yarısında ÜDM 4,3% artaraq daxili tələbatı dəstəkləmişdir. İnfrastruktur layihələrinə yatırımlar qeyri-neft sektorunun inkişafına təkan verir".
Onun sözlərinə görə, hökumət sənaye və yüksək texnologiya parklarında vergi güzəştləri, yaşıl enerji və logistika layihələri vasitəsilə iqtisadi diversifikasiyanı dəstəkləyir: "“Azərbaycan 2030” strategiyası özəl sektorun inkişafı və ixracın diversifikasiyasını hədəfləsə də, proses ləng gedir. Strateji plan çərçivəsində 2030-cu ilə qədər istixana qazı emissiyalarının 35% azaldılması və bərpa olunan enerji mənbələrinin payının 30%-ə çatdırılması nəzərdə tutulur. Bu məqsədlər neft sektoruna investisiyaları azalda, yaşıl enerji sahəsində isə yeni imkanlar aça bilər. Enerji xərclərinin istehsal dəyərindəki payı 25%-i ötür. Qaz və elektrik tariflərinin son iki ildə 15–20% artması müəssisələrin rentabelliyinə mənfi təsir göstərir. Xammal və enerji qiymətlərinin artması istehsal həcminin 6,8% azalmasına səbəb olmuşdur. Metallurgiya və ağır sənayedə də artım tempinin zəifləməsi müşahidə edilir. 2023-cü ildə neft-qaz ixracı 2,8%, qeyri-neft ixracı isə 7,4% artmışdır. Bu artım ticarət balansında müəyyən sabitlik yaratsa da, qeyri-neft ixracatçıları üçün yeni bazarların tapılması zəruri olaraq qalır. Gömrük rüsumlarının sadələşdirilməsi daxili istehsalçılara müəyyən üstünlüklər qazandırmışdır.
Avropa İttifaqının qaz sektoruna yönəlik məhdudiyyətləri və investisiya riskləri yerli layihələr üçün çətinlik yaradır. Bank kreditlərinin əlçatan olmaması, valyuta riskləri və nəqliyyat-logistika imkanlarının məhdudluğu regionlarda sənaye inkişafına mane olur. Ümumilikdə, iqtisadiyyatın neftdən asılılığının azaldılması üçün qeyri-neft sektorunun rəqabət qabiliyyətinin artırılması, infrastruktur layihələrinin genişləndirilməsi və investisiya təşviqi mexanizmlərinin gücləndirilməsi vacibdir".
Ləman Həsənova
11:22 14.05.2025
Oxunuş sayı: 22745
