Türkiyəli ekspert: "Ermənistan hakimiyyəti mövqeyini gücləndirəcəyinə ümid edir" - MÜSAHİBƏ
Dünyada hərbi - siyasi böhranlar səngimək bilmir. Bir tərəfdən qixmən sabitlik təmin olursa, başqa bir regionda "yer yerindən oynamağa başlayır". Bu tendensiya informasiya müstəvisində də müşahidə olunur vəyeni meyilləlrə yadd qalaır. Belə ki, gərginliklər ictimai rəydə sualların sayını artırır. Belə bir vaxtda mütəxəssis rəyinə hər zamankından daha çox ehtiyac var.
Crossmedia-az-ın bu dəfəki qonağı Türkiyənin Orta Doğu Texniki Universitetinin professsoru, politoloq Mustafa Türkeş oldu:
-Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü bərpa etməsindən beş il keçsə də, hələ də yekun sülh sazişi imzalanmayıb. Bunun səbəbi nə ola bilər?
-Əldə olunan hərbi uğur – sahədə üstünlük qazanan tərəfin yaratdığı faktiki vəziyyət – təkbaşına sülh müqaviləsi üçün yetərli deyil. Sülh sənədi yalnız mövcud vəziyyəti təsdiqləmir, eyni zamanda regional və beynəlxalq maraqları əhatə edən diplomatik prosesi ehtiva edir. İran, Fransa, ABŞ, Rusiya və İsrail kimi aktorlar bu prosesə dolayısıyla təsir göstərirlər. Beləliklə, məsələ yalnız iki ölkə arasında ərazi mübahisəsi deyil, Qafqazın geosiyasi tarixi və maraqlar toqquşması ilə bağlı daha geniş kontekstdə qiymətləndirilməlidir.
-Azərbaycanın sülh sazişi üçün irəli sürdüyü əsas şərtlərdən biri Ermənistanın konstitusiyasını dəyişməsidir. Ermənistan sülhə hazır olduğunu bildirsə də, bu məsələni gündəmə gətirmir. Bu ziddiyyət nə ilə izah oluna bilər?
-Ermənistanın sülhə hazır olduğunu bəyan etməsi, lakin konstitusiya dəyişikliyi məsələsini gündəmə gətirməməsi bir ziddiyyət deyil .Ermənistanın izlədiyi diplomatik taktikanın göstəricisidir. Ermənistan, beynəlxalq ictimaiyyətin təzyiqlərini azaltmaq məqsədilə sülhə açıq görünmək istəyir, lakin Azərbaycanın təqdim etdiyi konkret sənədi imzalamağa hazır deyil. Bu isə onun gələcəkdə mövqeyini gücləndirəcəyinə ümid bəsləməsi ilə bağlıdır.
-Ermənistanda Baş nazir Nikol Paşinyanın istefası məsələsi gündəmə gəlib. Sizcə, o, hakimiyyətdən gedə bilərmi?
-Nikol Paşinyan daxili nüfuzuna və ya hərbi uğurlarına görə deyil, faydalı və uyğun olduğu üçün hakimiyyətdə qalır. Bu cür liderlər problemi həll etməkdənsə, onu transformasiya edərək mövqelərini qoruyurlar. Əgər Paşinyan öz rolunu oynaya bilməzsə və ya bundan imtina edərsə, onun istefası real ola bilər. Lakin hazırda o, həm daxildə, həm də diaspor arasında balans saxlamağa çalışır.
-Rusiya-Ukrayna müharibəsinin tezliklə başa çatması mümkündürmü? Nəticə barədə nə demək olar?
-Rusiya-Ukrayna müharibəsində yaxın zamanda sülh sazişinin imzalanması ehtimalı çox zəifdir.Bu münaqişə sadəcə hərbi qarşıdurma deyil, həm də böyük güclərin iqtisadi və geosiyasi maraqlarının toqquşduğu sahəyə çevrilib. 2025-ci ilin aprelində ABŞ və Ukrayna arasında nadir mineral ehtiyatlarının istismarına dair imzalanan müqavilə bu baxımdan diqqətəlayiqdir.
-Yaxın Şərqdəki gərginliklə bağlı nə demək olar? Bu vəziyyət nə qədər davam edəcək?
-Yaxın Şərqdəki gərginlik uzunmüddətli və idarəolunan bir vəziyyət olaraq böyük dövlətlərin maraqlarına xidmət edir. ABŞ, İsrail, İran, Türkiyə və Səudiyyə Ərəbistanı bu gərginlikdən fərqli formada faydalanmağa çalışırlar. Sabitliyin tezliklə bərqərar olacağı gözlənilmir.
-ABŞ-nin İrana birbaşa və ya İsrail vasitəsilə müdaxilə etməsi nə dərəcədə mümkündür və dəyərli sayılır?
-ABŞ-nin İrana birbaşa hərbi müdaxilə etməsi ehtimalı çox zəifdir-Vaşinqton bu riski daşımaq istəmir. Çünki bunun nəticələri genişmiqyaslı və təhlükəli ola bilər. Əvəzində ABŞ İranı zəiflətmək üçün məhdud strateji addımlar ata bilər, lakin hərbi eskalasiyadan çəkinəcək.
-Qlobal gərginliyin artdığı bir dövrdə nüvə silahından istifadə ehtimalını nə dərəcədə real hesab etmək olar?
-Nüvə silahından istifadə ehtimalı hələ də rəsmi dairələrdə ciddi qəbul edilməsə də, nüvə güclərinin ritorikasında baş verən dəyişiklik bu məsələnin nəzəri çərçivədən çıxdığını göstərir. Soyuq müharibə dövrünün sabit balansı artıq zəifləyib və bu, nüvə təhlükəsinin real bir risk kimi qəbul edilməsini zəruri edir.
Ləman Həsənova
Nuray Qurbanlı
12:00 13.05.2025
Oxunuş sayı: 1525
