İran və Rusiya yeni ikitərəfli sazişlə qlobal hegemonluğu yenidən formalaşdırmaq istəyirlər.
Bu barədə Crossmedia.az saytı jamestown.org saytına istinadən xəbər verir.
Rusiya prezidenti Vladimir Putin və İran prezidenti Məsud Pezeşkian 22-24 oktyabr tarixlərində Rusiyanın Kazan şəhərində keçirilən BRİKS (Braziliya, Rusiya, Hindistan, Çin və Cənubi Afrika) sammiti çərçivəsində görüşüblər (Kreml.ru, 23 oktyabr). Bu görüş, iki liderin 11 oktyabrda Aşqabadda ikitərəfli əlaqələrə dair keçirdikləri əvvəlki görüşdən sonrakı növbəti qarşılaşmadır (Azad Avropa/Azadlıq Radiosu, 11 oktyabr). İranın yeni prezidentinin xarici əlaqələri gücləndirmək üçün addımlar atdığı bir dövrdə, iki ölkə Ukrayna və Yaxın Şərqdəki münaqişələr fonunda daha sıx əməkdaşlıq qurmaq məqsədi ilə geniş gündəm müzakirə ediblər. Hər iki ölkə Qərb tərəfindən təcrid olunmuş və sanksiyalara məruz qalmış vəziyyətdə yeni müttəfiqlər axtarışındadır və bu çərçivədə siyasi və hərbi əlaqələri gücləndirmək niyyətindədirlər. Moskva və Tehran, dəyişən prioritetlərini əks etdirəcək bir razılaşma ilə birgə müxalifətini nümayiş etdirməyə çalışırlar.
Əvvəllər qarşılıqlı etimadsızlığa baxmayaraq, 2022-ci ildən bəri iki ölkə arasında müxtəlif sahələrdə əməkdaşlıq artmaqdadır. Bu əməkdaşlıq ilin sonuna qədər hərtərəfli sazişin imzalanması ilə yeni bir səviyyəyə çatdırıla bilər (Amwaj, 19 sentyabr). Sazişin məzmunu tam məlum olmasa da, əvvəlki müqavilələrdən fərqli olaraq, bu dəfə siyasi, iqtisadi və mədəni əlaqələri geniş şəkildə əhatə edəcəyi gözlənilir (Rusiya Şurası, 22 iyul 2021). Xüsusilə hərbi və təhlükəsizlik sahəsində əməkdaşlıq, o cümlədən pilotsuz təyyarə və raket istehsalı mövzuları gündəmin önündə yer alır, çünki bu, onların Ukrayna və İsraillə müvafiq münaqişələrində mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Bununla yanaşı, İranın Rusiyadan Su-35 qırıcıları və potensial olaraq S-400 raket sistemləri alması da müzakirə edilir.
Hərbi sahədən əlavə, bu saziş ticarət, media, təhsil, kosmik tədqiqatlar və mədəni mübadilə sahələrində də əməkdaşlığı genişləndirməyi hədəfləyir. Həmçinin, İranda qaz kəmərlərinin tikintisi və mayeləşdirilmiş təbii qaz layihələri kimi sahələrdə fikir ayrılıqlarını aradan qaldırmaq məqsədi ilə daha sıx iqtisadi əməkdaşlıq üçün səy göstərilir.
İki ölkənin diqqət mərkəzində olan sahələrdən biri də Beynəlxalq Şimal-Cənub Nəqliyyat Dəhlizinin (INSTC) genişləndirilməsidir. Xəzər dənizindən keçən bu dəhliz Rusiya və İranın cənub limanlarını birləşdirərək Hind okeanı və Cənubi Asiya bazarlarına çıxış yaradır.
Əslində, İran və Rusiya tarixən Qafqaz və Yaxın Şərqdə nüfuz uğrunda mübarizə aparsalar da, bugünkü yaxınlaşmaları Qərbə qarşı ortaq narazılıqlar və dünya nizamına meydan oxumaq istəyindən qaynaqlanır. Tehranın Yaxın Şərqdəki təsirini artırmaq səyləri və Moskvanın Suriyadakı rejimə dəstəyi onların regionda Qərb təsirinə qarşı mübarizələrinin əsas nümunəsidir.
İran üçün Rusiyanın 2022-ci ildə Ukraynaya təcavüzü və bunun nəticəsində Qərbdən diplomatik təcrid olunması, Rusiya-İran əlaqələrinin daha da yaxınlaşmasına təkan verən həlledici məqam oldu. Qərb ticarətindən təcrid edilən və ağır sanksiyalara məruz qalan Rusiya, diqqətini Yaxın Şərq və Asiyaya yönəldərək İranı əvəzolunmaz tərəfdaşa çevirdi. İran da öz növbəsində Rusiyanı qabaqcıl silahlarla dəstəklədi və bu, əlaqələri hətta Moskvanın Yəməndə husilərə dəstək verməsi kimi proxy münaqişələrə qədər genişləndirərək, Səudiyyə Ərəbistanı və Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri kimi digər regional güclərlə münasibətlərə zərər verə biləcək səviyyəyə çatdırdı.
Son illərdə Moskvanın İranyönlü mövqeyə doğru yönəlməsi daha qabarıq şəkildə özünü göstərmişdir. Buna baxmayaraq, İranın münaqişələrinə, xüsusən də Rusiyada çoxsaylı əhali yaşayan İsraillə bağlı münaqişələrdə birbaşa hərbi dəstək verməsi mümkün deyil. Bununla belə, İran və Rusiya liderləri, Qərbin geosiyasi və iqtisadi hegemoniyasına meydan oxuyan çoxqütblü bir dünya xəyal edirlər. Bu xəyal, Çin kimi əsas geosiyasi güc mərkəzinin liderlik etdiyi alternativ müttəfiqlik şəbəkələri yaratmaq istəyən ölkələrin genişlənən ittifaqları ilə üst-üstə düşür. BRİKS və Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatı kimi transmilli qurumların yüksəlişi, Rusiya və İranın qlobal geosiyasətdə özlərini yüksələn güclər kimi möhkəmləndirdiyi yeni bir dövrün başlanğıcını qoyur.
Gülay Qəribova
