Prezident İlham Əliyevin COP29 Liderlər Zirvə Toplantısındakı çıxışı beynəlxalq münasibətləri, qlobal idarəçiliyi və post-müstəmləkəçilik nəzəriyyəsini nəzərdən keçirən politologiya obyektivindən nəzərdən keçirilə bilər. Onun sammitdəki çıxışı Azərbaycanın qlobal rolunu yenidən müəyyənləşdirmək, daha geniş çoxqütblülük tendensiyalarına uyğunlaşmaq və ətraf mühit və iqtisadi məsələlərdə Qərbin hökmranlığını tənqid etmək üçün strateji addım kimi qiymətləndirilə bilər.
Prezident İlham Əliyevin nitqində Qərb dövlətlərinin, xüsusən də enerji siyasətində və iqlim fəaliyyətində “ikili standartlar” kimi qəbul etdiyinə dair kəskin tənqidlər yer alıb. Onun arqumenti onu deməyə əsas verir ki, tarixən ən böyük karbon emissiyaları olan Qərb dövlətləri ədalətli dəstək təklif etmədən və ya özlərinin bu resurslara davamlı etibarını etiraf etmədən qalıq yanacaqlardan uzaqlaşmaq üçün inkişaf etməkdə olan ölkələrə yersiz təzyiq göstərirlər. Bu, keçmiş müstəmləkəçi güclərin inkişaf etməkdə olan ölkələr üzərində birbaşa idarəçilikdən daha çox iqtisadi və siyasi təzyiqlər vasitəsilə təsirini saxladığını iddia edən post-müstəmləkəçilik nəzəriyyələri ilə rezonans doğurur.
Prezident İlham Əliyev iqlim ədaləti mövzularına istinad etdi, bu konsepsiyanı tez-tez siyasi ekoloqlar və ekoloji ədalət üzrə alimlər iqlim yüklərinin inkişaf etmiş və inkişaf etməkdə olan ölkələr arasında qeyri-bərabər paylandığını iddia edirlər. Daha kiçik və ya həssas dövlətlərin ehtiyaclarını vurğulamaqla və bəzi Qərb ölkələrini ətraf mühitin istismarında ittiham etməklə Prezident İlham Əliyev Azərbaycanı suverenlik və ədalətli iqlim siyasətinin çempionu kimi göstərdi. Bu, oxşar şikayətləri olan millətlərin koalisiyasına rəhbərlik etmək cəhdi kimi qiymətləndirilə bilər, onların unikal inkişaf ehtiyaclarına hörmət edən iqlim fəaliyyətinə dəstək verir.
Prezident İlham Əliyevin çıxışı həm də Azərbaycanın hakimiyyətin təkcə Qərb dövlətlərinin əlində cəmləşmədiyi çoxqütblü dünyada daha böyük rol oynamaq istəyini əks etdirir. Qoşulmama Hərəkatının bir hissəsi kimi və inkişaf etməkdə olan enerji qovşağı kimi Azərbaycanın COP29-da mövqeyi beynəlxalq qərarların qəbulunda daha balanslaşdırılmış güc dinamikasını müdafiə edən dövlətlər şəbəkəsi daxilində liderlik etmək səyindən xəbər verir. Çoxqütblü çərçivəni təşviq etməklə Azərbaycan kiçik ölkələrin, istər Qərb, istərsə də Şərqi tək bir güc blokuna güvənmədən və ya onun dominantlığı altında olmadan qlobal siyasətə töhfə verə biləcəyi məkanı inkişaf etdirməyə çalışır.
Prezident İlham Əliyevin çıxışı COP29 iştirakçılarının Paris Sazişinə əsasən karbon bazarlarının yaradılmasında mühüm inkişaf olan 6.4-cü maddə üzrə razılığa gəldiyi bir vaxta təsadüf edib. Əliyevin ölkələrə öz inkişaflarına xələl gətirmədən karbon ticarətində iştirak etməyə imkan verən mexanizmləri dəstəkləməsi Azərbaycanı karbon bazarlarını potensial iqtisadi fayda kimi görən dövlətlərlə eyniləşdirir. Onun 6-cı maddənin ədalətli həyata keçirilməsini dəstəkləməsi praqmatik yanaşmanı əks etdirir, bununla da Azərbaycan qlobal ekoloji məqsədlərə riayət etməklə iqtisadi fayda əldə edə bilər.
Prezident İlham Əliyevin çıxışı bir çox məqsədə xidmət edir. O, Azərbaycanın iqlim siyasətində Qərb hegemonluğuna meydan oxuyan dövlətlər arasında lider kimi imicini möhkəmləndirir, onu Qlobal Cənubun ədalət çağırışı ilə uyğunlaşdırır və iqlim gündəmində ədalətli və davamlı şərtlərlə iştiraka sadiqliyini vurğulayır. Bu nüanslı yanaşma Azərbaycana həm inkişaf etməkdə olan, həm də inkişaf etmiş ölkələrlə diplomatik əlaqələr qurmağa imkan verir, inkişaf etməkdə olan ölkələrin daha çox söz sahibi olduğu çoxqütblü nizamda öz təsirini gücləndirir.
Rauf Məmmədov
Cross Media Analitik Qrupunun eksperti, fəlsəfə doktoru
