Gələcəyə və ya keçmişə səyahət mümkündürmü?
Zaman səyahəti haqqında düşünəndə insanın yaddaşında filmlərdə və kitablarda olan ssenarilərinin canlanması təbiidir. Bu nəzəriyyə insanların gələcəyə və ya keçmişə səyahət edərək, zamanın axışını dəyişdirməyi və tarixi hadisələri yenidən yaşamağı mümkün hesab edir. Bu mövzu ətrafında müxtəlif teorilər və konseptlər var.
Bir çoxları üçün zaman səyahətinin mümkünlüyü fizikanın ən dərin sirlərindən biridir. Elmi cəhətdən isə bu səyahətin mümkünlüyü haqqında danışmaq üçün bir çox nəzəriyyələr mövcuddur. “Xüsusi və ümumi nisbilik” nəzəriyyələri zamanı və məkanı fərqli şəkildə anlamağımıza kömək edir. Ən maraqlısı isə budur ki, bu nəzəriyyələr gələcəyə səyahətin müəyyən şərtlər altında mümkün olduğunu irəli sürür:
“Xüsusi nisbilik” nəzəriyyəsinə görə, cismin sürəti işıq sürətinə yaxınlaşdıqca zaman həmin cisim üçün daha yavaş keçər. Məsələn, təsəvvür edin ki, bir insan işıq sürətinə çox yaxın sürətlə raketdə kosmosa uçur və sonra geri qayıdır. Yer üzündə qalan insanlar üçün bu səyahət uzun illər çəkə bilər, lakin bu raketdəki insan üçün çox qısa bir zaman hesab edilir. Buna görə də, raketdə olan insan gələcəyə səyahət etmiş kimi qəbul edilir, çünki Yer üzündə daha çox vaxt keçib.
Keçmişə səyahət elmi cəhətdən mürəkkəb bir mövzudur:
“İşıqdan sürətli hərəkət” nəzəriyyəsinə görə, əgər bir obyekt işıqdan sürətli hərəkət edərsə, həmin obyekt keçmişə səyahət edə bilər. Bu nəzəriyyəyə əsasən, müəyyən zərrəciklər (taxionlar adlanan) işıqdan sürətli hərəkət edə bilər və keçmişə gedə bilərlər.
“Qurd dəlikləri” nəzəriyyəsində isə bu dəliklər, məkan və zamanı birləşdirən hipotetik keçidlərdir. Bunun vasitəsilə keçmişə və ya gələcəyə qısayol tapmaq mümkün ola bilər. Lakin bu nəzəriyyə hələ tam təsdiqlənməyib.
Qeyd edək ki, ədəbiyyatda və kinematoqrafiyada bu mövzusu geniş şəkildə işlənmişdir. H.G. Wellsin "Zaman maşını", zaman səyahətini ən yaxşı təsvir edən əsərlərdən biridir. Kitabda bir elm adamı zaman maşını icad edərək gələcəyə səyahət edir, orada müxtəlif cəmiyyətlər və dövrlər ilə qarşılaşır.
Həmçinin , "Gələcəyə qayıdış" film seriyası da zaman səyahətinin məşhur örnəklərindən biridir. Film Marti Makflay adlı bir gəncin zaman maşını vasitəsilə keçmişə səyahət etməsini və orada valideynlərinin gənclik illəri ilə qarşılaşmasını izah edir.
Zaman səyahəti, elmi, etik və fəlsəfi sorğuların mərkəzində yer alan bir mövzudur. Teorik olaraq mümkün olsa da, praktiki tətbiqi və onun doğuracağı problemlər hələ də mübahisə mövzusudur.
Nəzrin Salmanova
19:59 16.12.2024
Oxunuş sayı: 57269
