Şərqi Qərbə tanıdan, elmi sənətə, sənəti elmə çevirən alim
Oktyabrın 10-u Azərbaycan elminin, Şərqşünaslıq məktəbinin və qadın zəkasının parlaq bir simasının – professor Aida Nəsir qızı İmanquliyevanın doğum günüdür.
1939-cu ilin bu payız günündə Bakı şəhərində dünyaya gələn Aida xanım öz elmi irsi ilə təkcə bir alim kimi deyil, həm də bir dövrün düşüncə simvolu kimi yadda qalıb. O, 1992-ci il 19 sentyabrda xərçəng xəstəliyindən vəfat etsə də, adı bu gün də elmin, zəkanın və qadın iradəsinin simvolu kimi yaşayır.
Azərbaycan elmi tarixində ərəb ədəbiyyatı üzrə ilk qadın elmlər doktoru və ilk qadın professor olan Aida İmanquliyeva, Şərqlə Qərb arasında mənəvi bir körpü salan nadir şəxsiyyətlərdən biridir.
Ziyalı ocağında doğan zəka işığı
Aida İmanquliyeva ziyalı və milli dəyərlərə sadiq bir ailədə böyüyüb. Onun atası – tanınmış jurnalist, pedaqoq və “Bakı” qəzetinin baş redaktoru Nəsir İmanquliyev həm dövrünün fikir adamı, həm də qızının həyat yoluna istiqamət verən ilham qaynağı olub.
Belə bir ailə mühitində yetişən Aida gənc yaşlarından elmə, sözə və Şərq mədəniyyətinə dərin maraq göstərib. 132 saylı məktəbi qızıl medalla bitirərək, 1957–1962-ci illərdə Azərbaycan Dövlət Universitetinin Şərqşünaslıq fakültəsində ərəb dili üzrə təhsil alıb.
O, 1966–1967-ci illərdə SSRİ Elmlər Akademiyasının Şərqşünaslıq İnstitutunda “Qələmlər birliyi və onun Mixail Nüaymənin yaradıcılığında rolu” mövzusunda dissertasiya müdafiə edərək, 28 yaşında filologiya elmləri namizədi olub.
1987-ci ildə elmlər doktoru, 1991-ci ildə isə “Xarici Asiya və Afrika xalqları ədəbiyyatı” üzrə professor elmi adını alaraq, Azərbaycan qadın elminin qüruruna çevrilib.
Elm yolunda zirvəyə doğru
Aida xanımın elmi fəaliyyəti əsl fədakarlıq nümunəsidir. O, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Yaxın və Orta Şərq Xalqları İnstitutunda kiçik elmi işçidən direktor vəzifəsinə qədər yüksəlmiş, tədricən bu sahənin ən nüfuzlu simasına çevrilmişdir.
Onun rəhbərliyi altında 10-a yaxın şərqşünas alim elmi dərəcə qazanmış, öz sahəsində tanınmış mütəxəssislər yetişmişdir.
Aida İmanquliyeva yalnız alim deyil, həm də pedaqoq idi — o, Azərbaycan Dövlət Universitetində ərəb ədəbiyyatı fənnindən dərs deyir, tələbələrinə Şərqin poetik ruhunu və Qərbin tənqidi düşüncəsini eyni anda aşılamağa çalışırdı.
Eyni zamanda, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü, Ümumittifaq Şərqşünaslar Cəmiyyətinin Azərbaycan bölməsinin sədr müavini, sonradan isə Rəyasət Heyətinin üzvü olmuşdur.
Hamburqdan Moskvaya, Düşənbədən Sankt-Peterburqa qədər bir çox elmi konfranslarda çıxış edən Aida xanım, Azərbaycan elmini beynəlxalq arenada tanıdan bir sima idi.
Söz və fikrin körpüsü: əsərləri və tərcümələri
Aida İmanquliyeva təkcə elmi araşdırmalarla deyil, həm də mədəniyyətlərarası dialoqun qurulması ilə məşğul olub.
Onun qələmindən çıxan "Mixail Nüaymə və Qələmlər birliyi", "Cübran Xəlil Cübran" və "Yeni ərəb ədəbiyyatının korifeyləri" kimi əsərlər, ərəb ədəbiyyatının fəlsəfi dərinliyini, insan ruhunun axtarışlarını oxucuya açır.
O, eyni zamanda ərəbcədən Azərbaycan dilinə tərcümə etdiyi “İnsan və quş” və “Ağ günlərin sorağında” kimi əsərlərlə Şərqin poetik dilini Azərbaycan oxucusuna sevdirib.
Ümumilikdə 70-dən çox elmi məqalə müəllifi olan alim, tənqidçi və tərcüməçi kimi hər sətirində düşüncə, zövq və zəriflik izləri qoyub.
Aida İmanquliyeva həyatını elmə həsr etmiş, lakin onun irsi elmdən də o tərəfə – dəyərlərə, qadın iradəsinə və milli qürura uzanır.
O, göstərdi ki, elm yalnız kitablarla deyil, həm də ruhla yazılır.
O, sübut etdi ki, qadın zəkası istənilən sərhədi aşa, istənilən divarı yıxa bilər.
Bu böyük alimin xatirəsi daim yaşadılır: 2005-ci ildə Sankt-Peterburq Dövlət Universitetinin xatirə medalı ilə təltif olunub, 2018-ci ildə onun həyatına həsr olunmuş “Aida İmanquliyeva” filmi çəkilib, 2019-cu ildə “Azərbaycan şərqşünaslıq elminin əbədiyaşar siması: Aida İmanquliyeva – 80” toplusu nəşr olunub.
2024-cü ildə Milli Kitabxanada onun adına həsr olunmuş kitab sərgisi də təşkil edilib.
Bu gün, oktyabrın 10-da, Aida İmanquliyevanın doğum günündə onu dərin minnətdarlıqla xatırlayırıq.
Onun qısa, lakin işıqlı ömrü – elmin, qadın zəkasının və milli qürurun vəhdətidir.
O, Şərqi Qərbə tanıdan, elmi sənətə, sənəti elmə çevirən bir körpü idi.
Aida xanımın adı Azərbaycan elminin yaddaşında zəka, zəriflik və iradə rəmzi kimi qalacaq.
Ruhu şad, xatirəsi əbədi olsun.
10:24 10.10.2025
Oxunuş sayı: 1273
