Azərbaycanlı gənclər arasında erməni dilini və ideologiyasını öyrənməyə maraq böyükdür - MÜSAHİBƏ

Azərbaycan və Ermənistan arasında münasibətlərin normallaşdırılması istiqamətində aparılan sülh danışıqları regionun gələcəyi üçün mühüm tarixi mərhələ hesab olunur. ABŞ-da əldə edilən razılaşmalar, Türkiyə-Ermənistan sərhədlərinin açılması ilə bağlı danışıqlar və Qərbi azərbaycanlıların öz doğma yurdlarına qayıtmaq arzusu gündəmin əsas mövzularındandır.

Mövzunun aktuallığını nəzərə alaraq həmçinin Azərbaycan Ermənistan əlaqələrinin gələcəyi ilə bağlı ermənişünas, Bakı Dövlət Universitetinin Erməni Araşdırmaları Mərkəzinin rəhbəri İsmayıl Tanrıverdi ilə  həmsöhbət olduq.

O, Crossmedia.az-a müsahibəsində Ermənistan cəmiyyətindəki mövcud ab-havanı, daşnak ideologiyasının yaratdığı maneələri, Qərbi Azərbaycan icmasının fəaliyyətini və Azərbaycan gənclərinin bu prosesdəki rolunu ətraflı şərh edib. 

— Məlum olduğu kimi, Azərbaycan və Ermənistan arasında ABŞ-da sülh prosesinə dair mühüm addım atılıb. Siz bu prosesə necə baxırsınız?

– Əlbəttə bu cür məsələlərin mətbuatda işıqlandırılması çox vacibdir. Çünki nə qədər çox yazılıb-pozularsa, cəmiyyətdə də bir o qədər müsbət rəy formalaşar. Mənim fikrimcə, təkcə mən yox, bütövlükdə Azərbaycan xalqı ABŞ-da imzalanan sülh sənədini müsbət qarşıladı. Bu addım əslində çoxdan atılmalı idi, sadəcə müəyyən maneələr var idi. Ən böyük maneə isə Daşnaksütyun Partiyası və onun ideologiyası olub. Onlar illərdir xalqlar arasında düşmənçilik, terrorçuluq təbliğ edir, hətta dünyanın ən tanınmış terror təşkilatlarını formalaşdırmaqla məşğul olublar. Bu isə insanlığa yaraşmayan haldır. Biz isə çalışırıq ki, münasibətlər normallaşsın, barışıq əldə olunsun. Bu həm erməni, həm də Azərbaycan xalqı üçün müsbət nəticə olacaq. Ona görə də barışıq prosesini alqışlayıram.

– Artıq bu məsələdə müsbət dinamika müşahidə olunmaqdadır. Tərəflər arasında görüşlər keçirilir, Türkiyə və Ermənistan rəsmiləri də sərhədlərin açılması ilə bağlı danışıqlara başlayıblar. Sizcə, bu sülhün fonunda Qərbi Azərbaycana gediş-gəliş bərpa oluna, deportasiya olunmuş soydaşlarımız doğma yurdlarına qayıda bilərlərmi?

– Erməni mətbuatını izləyən və ermənilərin xarakterini yaxşı bilən bir şəxs kimi deyə bilərəm ki, Qərbi Azərbaycan icmasının yaranması və fəaliyyət göstərməsi çox mühüm amildir. Qərbi azərbaycanlıların doğma yurdlarına gedib-gəlməsi vacib şərtdir. Ata-baba yurdlarının, məzarlarının ziyarəti təbii hüquqdur. Lakin təəssüf ki, erməni siyasi dairələrinin bir hissəsi, xüsusilə də daşnaklar və onlara yaxın partiyalar buna qarşı çıxırlar. Onlar qorxurlar ki, əgər azərbaycanlılar geri dönsələr, Ermənistan dövlətçiliyi sual altına düşər. Bu səbəbdən müxtəlif təxribatlara əl atmağa çalışırlar.

Amma Ermənistan əhalisinin sadə təbəqəsi kənddə, kasıb şəraitdə yaşayan insanlar sərhədlərin açılmasını və iqtisadi münasibətlərin genişlənməsini arzulayırlar. Onlar anlayırlar ki, barışıq həm iqtisadi, həm də sosial cəhətdən faydalıdır. İmzalanan sənədlərə görə dəhlizin açılacağına və barışığın gerçəkləşəcəyinə inanıram, sadəcə proses bir qədər zaman tələb edir.

– Qərbi azərbaycanlı gənclərin bu məsələdə fəallığı diqqət çəkir. Bəs Ermənistan gəncləri bu barədə necə düşünür? Onlar münasibətlərimizin gələcəyinə necə baxırlar?

– Ermənistanda vəziyyət bir qədər fərqlidir. Əhalinin böyük qismi, o cümlədən yaşlı nəsil barışığa tərəfdardır. Çünki yaxşı anlayırlar ki, sülh olmazsa, Ermənistan izolyasiya vəziyyətində qalacaq və inkişaf etməyəcək. Gənclərin isə fikirləri parçalanıb. Bir hissəsi barışığın tərəfdarıdır, digər hissəsi isə qorxu içində yaşayır. Onlar hələ də “türklər gələcək, bizi sıxışdıracaq” kimi köhnəlmiş təbliğatın təsirindən çıxa bilmirlər. Əsas qorxduqları bölgə isə Zəngəzurdur. Çünki tarixən buranın Azərbaycan torpağı olduğunu yaxşı bilirlər.

– Son illər Ermənistandan Rusiyaya üz tutan və oradan Ukrayna müharibəsinə qatılan ermənilər də var. Ermənistan hakimiyyəti bunu Vaşinqtonda imzalanmış sülhə təhdid və hakimiyyətə təhlükə hesab edir. Sizcə, belə bir təhlükə realdırmı?

– Bəli, belə hallar müşahidə olunur. Rusiya yönümlü ermənilər müharibələrdə iştirak edir, təbliğat aparır. Ancaq bu, onların öz ziddiyyətlərindən irəli gəlir. Ermənistan xalqı çox zaman nəticəni düşünmədən emosional qərarlar verir. Qarabağ hadisələrində də eyni hal yaşanmışdı. Azərbaycan isə artıq öz gücü və iradəsi ilə sübut etdi ki, ərazi bütövlüyündən geri çəkilməyəcək. Ona görə də ermənilər real vəziyyətlə barışmaq məcburiyyətindədirlər.

– Ermənistan tərəfi Qərbi Azərbaycan icmasının mövcudluğunu öz müstəqilliyi üçün təhdid hesab edir. Hətta bəzi dairələr icmanın ləğvini tələb edir. Siz bunu necə qiymətləndirirsiniz?

– Bu, əsassız fikirdir. Qərbi Azərbaycan İcması fəaliyyətini davam etdirəcək. Əksinə, bu icma xalqımızın həmrəyliyini gücləndirir. Rayonlarda keçirilən tədbirlər, idman yarışları, gənclərin fəallığı göstərir ki, bu, artıq cəmiyyətimizin ayrılmaz bir hissəsidir. Ermənistanın buna qarşı heç bir arqumenti yoxdur.

– Ermənistan məktəblərində artıq Azərbaycan dili fənn kimi tədris olunur. Bəs bizdə erməni dilinə maraq necədir?

– Ermənistanda 3-cü sinifdən 11-ci sinifədək Azərbaycan dili öyrədilir. Universitetlərdə də bu fənn tədris olunur. Azərbaycanda isə erməni dili tədrisinə 2012-ci ildən xüsusi diqqət yetirilir. O vaxt Daşaltı əməliyyatı ilə bağlı ermənilərin açıqlamaları rəhbərliyimizin qərar verməsinə səbəb oldu. Hazırda Bakı Dövlət Universitetində Erməni Araşdırmaları Mərkəzi fəaliyyət göstərir. Biz həm erməni dilini, həm də erməni ideologiyasını öyrənir, tələbələr yetişdiririk. Gənclər arasında bu sahəyə maraq kifayət qədər çoxdur.

– Qarabağda həbs olunmuş separatçıların məhkəməsində siz tərcüməçi kimi iştirak etmisiniz. Onlara münasibət necə idi?

– Azərbaycan tərəfi beynəlxalq normalara tam əməl etdi. Həmin şəxslər bütün hüquqlarla təmin olundu, Qırmızı Xaç vasitəsilə ailələri ilə əlaqə saxladılar. Məhkəmələr açıq keçirildi, vəkillər iştirak etdi. Əksinə, onlar törətdikləri cinayətləri etiraf etməyə məcbur qaldılar. Çünki faktlar, videomateriallar, sübutlar ortada idi. Azərbaycan humanist mövqe nümayiş etdirdi.

– İsmayıl müəllim biz hazırda sizin yanınızda gənc yetirmələrinizin çalışdığını görürük. Onların da fikirlərini öyrənmək istərdik. Ümumən gənclərin bu məsələdə hansı işlər gördüyünü bilmək xoş olardı. 

– Əlbəttə bu gün bu gördüyünüz kadrlar erməni dilinin araşdırılmasında habelə müəyyən erməni seqmentində olan yazıların və s. aşkara çıxarılmasında öz tədqiqat fəaliyyətlərini həyata keçirirlər. Bunlardan biri də hazırda sizin gördüyünüz Aysel Xəlillidir. O, bu sahədə Erməni dili və onun ədəbiyyatının araşdırılmasında böyük tədqiqatlar aparmaqdadır.

- Aysel xanımın da fikirlərini öyrənmək bizlər və xüsusən də oxuyucularımız üçün çox maraqlı olardı.

– Bizdə Ermənistan orta təhsil müəssələrində məlumatlar mövcud idi. Dərslər Azərbaycan dilində aparılıb, əlavə olaraq dörd dil öyrədilirdi: Azərbaycan dili, türk dili, fars dili və gürcü dili. Bunların hamısı qonşu ölkələrin dilləridir. Məsələn, erməni dili də qonşu ölkənin dili kimi mövcud vəziyyətlə əlaqədar öyrənilməsi vacib sayılır. Mən istərdim ki, erməni dili bilənlər ixtisaslaşsınlar; bu çox faydalı olar. Bu zaman daha da peşəkar kadrlar yetişə bilər deyə düşünürəm. 

Məsələn, erməni dili bilən mütəxəssis ədəbiyyat sahəsində araşdırmalar apara bilər. Biri tarix kitablarını, digəri beynəlxalq əlaqələr mövzularını tədqiq edə bilər. Mən özüm bir araşdırmaçı kimi Tumanyanın əsərlərini erməni dilində tədqiq etmişəm və orada türk ünsürlərinə, türk obrazlarına rast gəlmişəm. Bu, filologiya sahəsinə aiddir. Səkkizinci sinfə aid bir tarix kitabı üzrə Fransada elmi seminar keçirmişəm və orada yanlış məlumatlarla rastlaşmışam. Dediyim kimi, bu sahədə ixtisaslaşma çox vacibdir. Hətta bizim siniflərdə də dərslər keçirilir. Mən orada çıxış etmişəm, sual-cavab sessiyaları və elmi seminarlar təşkil olunub.

Elmi seminarlarda  göstərir ki, bu dili bilənlər ixtisaslaşmalıdırlar. Bu bilik yalnız müxtəlif orqanlarda işləmək üçün deyil, həm də çox sayda məlumat və fakt əldə etmək üçün vacibdir. Məsələn, sosial şəbəkələrdə, Instagram və TikTok-da onlar türk dilinə böyük maraq göstərir və öyrədirlər. Biz də niyə olmasın? Hətta onlarda bloggerlər də bunu çox yaxşı şəkildə edirlər.

Əslində, onlar kitabları daha yaxşı əldə edə bilirlər. Bizdə isə bu imkanlar məhduddur. Youtube və Instagram kimi platformalardan istifadə çox faydalıdır. Mən çox istəyərdim ki, dil öyrənənlər bu imkanlardan maksimum yararlansınlar.

Elmir Heydərli, 

Səbiyyə Zayirova