"ABŞ-nin itirəsi nəyisə yoxdur" - Professor

                          Dünya iqtisadiyyatı və Azərbaycan (Layihənin müəllifi Rüfət Quliyevdir)

Son vaxtlar dünyada baş verən hadisələr göstərir ki, Rusiya ilə Qərb arasında münasibətlər hələ də gərgin olaraq qalır. Alyaskada keçirilən görüş və ardınca Vaşinqtonda aparılan müzakirələr bu gərginliyin arxasında nə qədər ciddi məsələlərin dayandığını ortaya qoyub. Söhbət təkcə müharibədən yox, həm də iqtisadi maraqlardan, siyasi nüfuzdan və gələcək planlardan gedir. 

Mövzu ilə bağlı Crossmedia.az-a açıqlama verən, Milli Məclisin dörd  çağırış deputatı iqtisad elmləri doktoru, professor Rüfət Quliyev Alyaska və Vaşinqtonda keçirilən görüşləri diqqətlə izlədiyini bildirib: “Rusiya ilə Qərb arasında sülh ya yaxındır, ya da hələ uzaqdadır. Bu monitorinqdən sonra bir şeyi başa düşdüm — burada söhbət bir neçə kritik və qlobal məsələdən gedir. İlk növbədə söhbət ərazi məsələsindən gedir — yəni Rusiya ilə Ukrayna arasında baş verən müharibədən. Daha dəqiq desək, Ukraynada gedən müharibənin əsas məqamı məhz bu ərazidir. Baxın, son dörd ilin 3,5 ilində Ukraynanın mövqeyi get-gedə yumşalır və bu da başa düşüləndir. Çünki artıq Ukrayna ərazisinin 20%-ə qədəri, bəlkə də bir az daha çoxu Rusiya tərəfindən zəbt olunub. Halbuki müharibənin ilk günlərində Ukrayna prezidenti dəfələrlə çıxışlarında vurğulamışdı ki, Ukrayna heç vaxt Rusiya ilə heç bir sazişə getməyəcək, heç bir görüşdə mümkün deyil. Hətta Konstitusiyaya xüsusi bir maddə əlavə olunmuşdu ki, belə bir razılaşma hüquqi baxımdan da mümkün olmasın. Lakin son bir ildə Ukraynanın mövqeyi müəyyən qədər yumşalıb.

Hətta Zelenskinin son açıqlamalarından belə başa düşdüm ki, o, Putinlə təkbətək görüşüb və ərazi məsələlərini yalnız birbaşa onunla müzakirə etmək niyyətindədir. Bu o deməkdir ki, müəyyən ərazi məsələsində  Ukrayna artıq müharibənin tam dayandırılması naminə bəzi ərazilərin Rusiyanın tərkibində qalmasına, rəsmi şəkildə tanımasa da, dolayısıyla razılaşmağa doğru gedir. Məsələn, Krım məsələsində artıq Qərb ölkələri, o cümlədən dünən Vaşinqtonda keçirilən görüşdə bu mövzunu müzakirə ediblər. Krımın statusunun gündəmə gətirilməməsi şərti ilə sonda bu məsələnin iki prezidentin və cənab Trampın vasitəçiliyi ilə həll olunması təbiidir”.

Siyasətçinin sözlərinə görə, burda Rusiyanın başqa ciddi tələbləri də var: “Birincisi budur ki, bu tələblər Ukraynanın hərbi qüvvələrinin zəiflədilməsini və nəzarət altına alınmasını nəzərdə tutur. İkincisi isə rus dilinin statusu məsələsidir — bu Rusiya üçün olduqca vacibdir. Yəni söhbət Ukrayna ərazisində rus dilinin rəsmi statusundan gedir. Digər bir məsələ isə Ukraynanın NATO-ya qəbul olunmaması ilə bağlıdır. Tramp da dünən bu mövzuda çıxış edərək təsdiqlədi ki, Ukraynanın NATO-ya üzv olması mümkün görünmür. Bununla belə, Amerika müəyyən qədər qarant rolunu oynaya bilər ki, Rusiya bir daha Ukraynaya qarşı müharibəyə başlamasın. Maraqlı məqam isə odur ki, Zelenski tərəfindən 100 milyard dollarlıq bir layihə təklif olunub — bu layihə çərçivəsində Ukrayna Amerikadan silah alacaq. Ukraynaya maliyyə dəstəyini təbii ki, Avropa ölkələri verəcək. ABŞ isə son aylarda maliyyə məsələlərində kömək göstərmir. Zelenski Trampa 50 milyard dollarlıq — FPV dronlarının və digər hərbi sursatların Ukrayna ərazisində istehsalı ilə bağlı layihə təklif edib. Ukrayna bu layihəyə razıdır və müəyyən qədər maliyyə vəsaiti də öz büdcəsindən ayırmağa hazırdır. Eyni zamanda, Amerikadan cavab olaraq gözləyir ki, daha güclü şəkildə qarant rolunu oynasın. Təbiidir ki, burada Amerikanın uduzası heç bir məqamı yoxdur — bunu bir iqtisadçı kimi deyirəm. Bu yalnız uduşdur. Təsəvvür edin ki, Amerikanın hərbi istehsal artacaq. Bu o deməkdir ki, zavodlar tam gücü ilə işləyəcək, minlərlə insan işlə təmin olunacaq və dövlət büdcəsinə əhəmiyyətli miqdarda maliyyə axını baş verəcək. Bax, əsas məqamlar bunlardır. Nə qədər sülhə yaxındırlar? Buna gəldikdə isə düşünürəm ki, hələ sülhdən danışmaq çox tezdir. Çünki bir çox məsələ hələ də aydın deyil.

Trampın Putinə göndərdiyi embarqo xəbərdarlıqları göstərir ki, Rusiya ilə ticarət edən ölkələrə qarşı gömrük tarifləri 100%-dən başlayaraq 500%-ə qədər artırıla bilər. Əvvəlcə Rusiya üçün 50 gün vaxt verilmişdi düşünmək üçün, sonra bu müddət 12 günə endirildi. Bu müddətlər artıq keçib. Məncə, burada ayrıca qeyd olunmalı məqam odur ki, Alyaskadakı görüşdə Putinin müəyyən qədər uduşu ondan ibarət oldu ki, bu məsələ uzadıldı və bəlkə də ümumiyyətlə gündəmə gətirilməyəcək. Digər tərəfdən, Vaşinqtonda 7 ölkənin Zelenskini strateji müttəfiq kimi dəstəkləməsinə təbii ki, iqtisadi baxımdan yanaşmaq lazımdır. Ümumiyyətlə, mən həmişə istənilən olaylara, xüsusilə qlobal proseslərə iqtisadi tərəfdən baxıram”.

R.Quliyev vurğulayıb ki, Avropada iqtisadi və maliyyə problemləri artır, inflyasiya 4%-dən aşağı düşmür:

“Elə ABŞ özündə də bu göstərici 3%-dən aşağı deyil. Rusiya barədə danışsaq, inflyasiya rəqəmi artıq 10%-in ətrafındadır — bu nominal göstəricidir. Reallıqda isə Rusiyada inflyasiya 10%-dən də çoxdur. Baxın, sonda nə itirir kim itiir. İtirən xalqlar olur — istər Rusiyada, istər Avropada, istər elə Amerikanın özündə. Təbii ki, Amerikanın itkiləri daha azdır, qazancı isə nisbətən çoxdur. Əgər kimsə düşünürsə ki, bu liderlər iqtisadi və maliyyə durumunu nəzərə almırlar, bu düzgün fikir deyil. Təbii ki, onların hamısı bu məsələlər barədə düşünür. Amma bu, ona görə deyil ki, birdən-birə xalq barədə fikirləşməyə başlayıblar. Trampın böyük bir problemi var. Artıq payızda parlament seçkiləri başlayacaq. Senatda onun mövqeyi o qədər də güclü deyil, səs üstünlüyünə malik deyil. Ona görə də Tramp hökmən istər Senatda, istərsə də Konqresdə qələbə qazanmalıdır ki, Respublikaçı Partiyanın nümayəndələrinin sayı artsın. Ən böyük problem də məhz budur. Tramp daha çox çalışır ki, amerikalıları inandırsın ki, mən işimi tam düzgün formada qururam. Dəfələrlə, beş dəfə hesabladım — dedi ki, artıq 6 müharibəni dayandırmışam, böyük işlər görmüşəm. İranın nüvə silahını məhv etmişəm. Bunların hamısı, təbii ki, Amerikanın daxili auditoriyası üçündür. Tramp gözləyir ki, Nobel mükafatına layiq görülsün. Təbii ki, böyük işlər görülüb. Amma baxın, bu müharibə — yəni mən Rusiya–Ukrayna müharibəsini, yaxud da Rusiya ilə Qərb ölkələri arasında gedən münaqişə haqqında danışanda qeyd etmək istəyirəm ki, bu daha böyük, daha dərin və daha problemli bir məsələdir. Əgər ərazi məsələsi müzakirə olunmasa, Ukrayna ilə Rusiya arasında bu müharibəni bitirmək çox çətin olacaq. Bir məqamı da xüsusilə vurğulamaq etmək istəyirəm ki, istər 49 illik olsun, istərsə də 99 illik — müharibənin müəyyən formada dayandırılması dünya xəritəsinin tam stabilləşməsinə gətirib çıxara bilməyəcək. Təbii ki, bu müəyyən nəfəs verəcək, insan tələfatı dayanacaq, iqtisadi inkişaf bütün bu ölkələrdə irəliləyəcək. Amma problem, problem olaraq qalacaq. Onun kökündən həll olunması üçün yeni tərkibdə və yeni yanaşma ilə işləyən BMT təşkilatı lazımdır — elə bir qurum ki, sözü kəsərli olsun, qərarları məcburiyyət qarşısında həyata keçirilsin. Çünki biz bilirik ki, BMT-nin qərarlarının bəlkə də yarısından çoxu heç həyata keçirilmir. Ona görə də bir çox ölkələr bu təşkilata zəif təşkilat kimi baxır və münasibət saxlamaq fikrində olsalar da, bu münasibətlər formal xarakter daşıyır. Yenidən vurğulamaq istəyirəm ki, əgər bəşəriyyət yeni formada, beynəlxalq səviyyədə super bir qüvvə yarada bilsə və bu qurumun sözü kəsərli olsa, mən inanıram ki, dünyada bütün müharibələri dayandırmaq mümkündür. Bu gün təxminən 20-dən çox ölkədə müharibə gedir və bu münaqişələrin sonu görünmür. Elə müharibələr var ki, on illərdir davam edir, elələri də var ki, daha uzun sürür, bəziləri isə yeni başlayıb. Sonda qeyd etmək istəyirəm ki, Azərbaycan üçün gələcək beynəlxalq məsələlərin həllini tam şəkildə həyata keçirmək üçün əlverişli şərait yaranıb — hamı məni başa düşür.  Mən Azərbaycanla Ermənistan arasında sülh müqaviləsinin imzalanması, Zəngəzur dəhlizinin açılması və Azərbaycanın beynəlxalq transkontinental nəqliyyat layihələrinin genişlənməsini  nəzərdə tuturam. Dünya bu müharibələrlə məşğul olduğu bir vaxtda, Azərbaycan öz problemlərini, qlobal məsələlərini və milli maraqlarını önə çəkərək ardıcıl şəkildə həll edir. Bu da bir daha təsdiqləyir ki, cənab Prezidentin beynəlxalq, xarici, iqtisadi və siyasi addımları öz təsdiqini tapır. Biz istənilən formada özümüzü müstəqil şəkildə inkişaf etdiririk və inamla gələcəyə baxırıq”.

Nəzrin Salmanova