Sabirin dünyası: satira, maarifçilik və əbədi poeziya
Bu gün, 30 may 2025-ci il, Azərbaycanın görkəmli satirik şairi Mirzə Ələkbər Sabirin anadan olmasının 163-cü ildönümü tamam olur. Sabir Azərbaycan ədəbiyyatında maarifçi və satirik şeirin banilərindən biri kimi tanınır. Onun həyatı və yaradıcılığı, təkcə ədəbiyyatımıza deyil, bütövlükdə cəmiyyətin mənəvi və ictimai həyatına böyük təsir göstərmişdir.
Mirzə Ələkbər Sabir 1862-ci ildə Şamaxıda, kasıb bir ailədə dünyaya gəlmişdir. Onun uşaqlıq və gənclik illəri çətinlik və məhrumiyyət içində keçmişdir. İlk təhsilini mollaxanada alsa da, bu təhsil ona kifayət etməmiş, sonradan o, görkəmli şair və pedaqoq Seyid Əzim Şirvaninin təsiri ilə yeni üsullu məktəbdə təhsilini davam etdirmişdir. Bu məktəbdə aldığı dünyəvi və dini biliklər Sabirin şair kimi formalaşmasına və maarifçi baxışlarının inkişafına böyük təsir göstərib.
Ədəbi fəaliyyətinə gənc yaşlarından başlayan Sabir, ilk şeirlərini əsasən klassik üslubda yazmışdır. Lakin ictimai-siyasi hadisələr, yoxsul xalqın ağır həyatı, cəmiyyətin geriliyi və ədalətsizlikləri onu satirik poeziyaya yönəltmişdir. Sabirin satirik şeirləri təkcə xalq arasında deyil, həmçinin dövrünün maarifpərvər ziyalıları arasında da geniş maraq doğurmuşdu.
1906-cı ildən nəşr olunmağa başlayan "Molla Nəsrəddin" jurnalı Sabirin yaradıcılığında yeni bir mərhələ açmışdır. O, jurnalın əsas müəlliflərindən biri kimi tanınır və burada 36 fərqli imza ilə şeirlər və publisistik yazılar dərc etdirirdi. Onun "Oxutmuram, əl çəkin", "Fəhlə", "Əkinçi" və başqa şeirləri cəmiyyətin acı reallıqlarını güzgü kimi əks etdirirdi. Bu əsərlərdə Sabir xalqın səfalətini, cəhaləti, din xadimlərinin ikiüzlülüyünü və məmur zülmünü kəskin tənqid edirdi.
1908-ci ildə Sabir müəllimlik imtahanını uğurla verərək Tiflisdə Qafqaz Müsəlmanlarının Ruhani İdarəsindən ana dili və şəriət müəllimi diplomu almışdır. Elə həmin ilin sentyabrında o, Şamaxıda "Ümid" məktəbini açmağa müvəffəq olmuşdur. Bu məktəbdə dərslər müasir təlim üsulları ilə aparılır, şagirdlərə dünyəvi və dini biliklər öyrədilirdi. Sabirin maarifçilik fəaliyyəti Şamaxıda yeni nəsil ziyalıların yetişməsinə zəmin yaratmışdır.
1910-cu ildə səhhətində yaranan problemlər səbəbindən Sabir Bakıya köçmüş, burada "Zənbur" jurnalında, "Günəş" və "Həqiqət" qəzetlərində çalışmışdır. Lakin xəstəliyi günü-gündən ağırlaşmış və 1911-ci ilin may ayında müalicə üçün Tiflisə getmişdir. Tiflisdə dostu Cəlil Məmmədquluzadənin evində qalmış, lakin səhhətinin pisləşməsi nəticəsində 1911-ci il iyulun 12-də vəfat etmiş və doğma şəhəri Şamaxıda "Yeddi Günbəz" qəbiristanlığında torpağa tapşırılmışdır.
Onun ölümündən sonra, dostları və ədəbiyyatsevərlər Sabirin yaradıcılığını toplayaraq 1912-ci ildə "Hophopnamə" adı ilə nəşr etdirmişlər. Bu kitab Sabirin ölməz satirik poeziyasının ən parlaq nümunələrini özündə cəmləşdirir. O, Azərbaycan ədəbiyyatına təkcə dərin satirik ənənə deyil, həm də yeni ruh, yeni baxış və maarifçi düşüncə gətirmişdir.
Mirzə Ələkbər Sabirin xatirəsi Azərbaycan xalqının yaddaşında əbədi olaraq yaşayır. Bakı və Şamaxıda ona ucaldılan heykəllər, adına verilən məktəblər və küçələr, onun xatirəsinə həsr olunmuş tədbirlər və ədəbi gecələr Sabirin nə qədər sevilən və hörmət edilən şəxsiyyət olduğunu bir daha təsdiqləyir. Onun yaradıcılığı bu gün də cəmiyyətə güzgü tutur, cəhalətə, ədalətsizliyə və geriliyə qarşı mübarizə ruhu aşılayır.
Ayhan Ağarzayev
10:45 30.05.2025
Oxunuş sayı: 939
