Əbdürrəhimbəy Haqverdiyev – sözün haqqına verilən ömür
17 may 1870-ci il... Şuşanın dumanda gizlənmiş daşlı küçələrində bir uşaq dünyaya gəlir. Bu uşaq elə bir ömür yaşayacaq ki, bir əsrin söz yükünü çiynində daşıyacaq, Azərbaycan ədəbiyyatının və səhnəsinin dirçəlişində əvəzsiz rol oynayacaq. O, Əbdürrəhimbəy Haqverdiyevdir – fikir fədaisi, səhnənin poeziya ilə yoğrulan dahisi.
Əslən Qarabağlı olan Haqverdiyev təhsilini Tiflisdə və daha sonra Sankt-Peterburqda almış, Avropa ədəbiyyatı və maarifçi ideyalarla silahlanaraq Vətəninə dönmüşdü. O, sözə sadə bir yazı kimi baxmadı – onun üçün söz maarif idi, mübarizə idi, millətin aynası idi. İlk pyesi olan “Yeyərsən qaz ətini, görərsən ləzzətini” ilə ədəbiyyat aləminə qədəm qoydu və tezliklə Azərbaycan dramaturgiyasının nəhənglərinə çevrildi.
"Dağılan tifaq", "Bəxtsiz cavan", "Pəri cadu", "Ac həriflər" kimi əsərlərində o, təkcə hadisə danışmırdı – millətin yarasını qələmə alır, ağrısını yazır, gələcəyini səhnəyə daşıyırdı. O, Mirzə Fətəli Axundzadənin ideya davamçısı idi. Amma sadəcə davamçı deyil – öz möhürünü vurmuş söz ustası idi. Onun dili sadə, amma ağır idi. Yumoru gülməli yox, düşündürücü idi. Hər pyes bir güzgü idi – xalq özünü onda tanıyırdı.
O, yazırdı... Sözlə döyüşürdü.
Bir cümləsi bir nəsli silkələyirdi.
Səhnəyə çıxan obrazlar deyil,
Haqqın səsi, xalqın nəfəsi idi.
1920-ci ildən sonra o, teatrın inkişafına, gənc istedadların yetişməsinə, milli mədəniyyətin qorunub saxlanmasına bütün gücünü verdi. Həm pedaqoq, həm idarəçi, həm də fikir adamı kimi Haqverdiyev Azərbaycan maarifçiliyinin və realizminin zirvəsində dayandı.
1933-cü ildə bu böyük şəxsiyyət dünyasını dəyişdi. Amma Haqverdiyev ölmədi – o, yaşamağa səhnələrdə, məktəb dərsliklərində, bir də xalqın yaddaşında davam edir.
Bu gün onun doğum günüdür…
Qələmlər baş əyir, səhnə susur.
Çünki Haqverdiyev özü danışır:
“Yazı haqq üçündür – mən onu haqqa verdim.”
Ayhan Ağarzayev
14:05 17.05.2025
Oxunuş sayı: 11803
