İsrail bir gündə dörd cəbhəyə hücum etdi: Yəmən, Livan, Suriya və Qəzza hədəfdə

Yaxın Şərqdə vəziyyət getdikcə gərginləşir. Bazar ertəsi İsrail eyni gündə Yəmən, Livan, Suriya və Qəzza zolağına hava zərbələri endirib. Təkcə Qəzzada həyata keçirilən hücumlar nəticəsində azı 54 nəfər həyatını itirib. İsrailin bölgəyə tətbiq etdiyi tam blokada artıq 65 gündür davam edir. İsrailin Baş naziri Benyamin Netanyahu Qəzzanın 2 milyondan artıq sakininin köçürüləcəyini açıq şəkildə bəyan edib. Qəzza Media Ofisinin məlumatına görə, bölgədə xəstəxanalar tamamilə çöküb, minlərlə yaralı və xəstənin həyatı risk altındadır. İndiyədək davam edən müharibədə azı 61,700 fələstinli ölüb, 118,610 nəfər yaralanıb. Münaqişənin ilk günlərində Həmas-ın həyata keçirdiyi hücumlar zamanı İsraildə 1139 nəfər həlak olmuş, 200-dən çox insan isə girov götürülmüşdü.

Mövzu ilə bağlı Trend BİA-nın baş direktorunun müavini, siyasi şərhçi Rufiz Hafizoğlu Crossmedia.az-a açıqlama verib. Rufiz Hafizoğlunun sözlərinə görə, Qəzza hadisələri artıq fərqli bir məcraya istiqamətlənməkdədir: “Ən azından ona görə ki, İsrailin ilkin hədəflərindən hal-hazırda bölgədə söhbət gedə bilməz. İsrailin 7 oktyabr hadisələrindən sonra, yəni  “Əqsa Tufanı” əməliyyatından sonra ilkin hədəfləri nə idi ? Əsirlərin geri qaytarılması, digər bir tərəfdən isə Həmasın hərbi cəhətdən məhv olunması məsələsi gündəmdə idi. Amma biz bu münaqişənin başlarında münaqişənin bu qədər uzanacağını heç təxmin edə bilməzdik. İsxaq iddia edirdi ki, münaqişəni tez bir zamanda, bir həftənin içində Həması tərki-silah edəcəyik, bütün əsirlər geri qaytarılacaq və biz bunu görmüş olmadıq.

Reallıqda isə münaqişə uzandı. Digər bir tərəfdən, burada ən azı yüz əlli min insanın ölümündən söhbət gedir. Yüz əlli min sadəcə şəxsiyyəti dəqiqləşdirilən insanlardır. Yəni konkret olaraq yüz əlli min insan ölüb, əlli minə yaxın insan isə sadəcə olaraq itkin düşməsi faktı var.

Digər bir tərəfdən sual oluna bilər ki, İsrail nə üçün bu münaqişəni uzadır? Əvvəla baxmaq istərdim ki, İsrail nə üçün hədəflərinə çata bilmir? Ümumiyyətlə, bu, İsrailin hədəfləri ilkin mərhələdə bəyan etdiyi kimi sabitdirmi? Xeyr. Məsələ ondan ibarətdir ki, İsrail əvvəl bəyan edirdi ki, hədəflərin arasında əsirlərin azad edilməsi məsələsi var.

Təxminən 3 həftə əvvəl Smotriç bir açıqlama verdi ki, əsir mübadiləsi İsrail üçün heç bir halda aktual deyil. Bu məsələ aktuallığını itirib və İsrail ordusu Qəzzədə tam olaraq nəzarəti ələ keçirməlidir: “Dolayısıyla, Qəzzə tam olaraq İsrailin nəzarətində olmalıdır. Söhbət dünyanın insan baxımından ən sıx məskunlaşmış ərazisindən gedir. Çünki burada 3.5 milyon əhalinin olduğu bildirilir ”.

Lakin Hafizoğlu hesab edir ki, nə hərbi, nə də siyasi baxımdan Həmas hələlik məhv edilməyib: “Digər bir tərəfdən, “Həması-ı biz məhv edəcəyik” deyə bar-bar bağıran İsrail rəsmiləri bu gün iki məsələ ilə qarşı-qarşıyadılar. Birincisi, Həmas məhv olmadı , siyasi cəhətdən də məhv olmadı. İkincisi, Həmas hərbi baxımdan da məhv edilmədi. Bu gün də Həmas sıfır nöqtəsindən  yəni İsrailin nəzarəti altında olan ərazilərdən belə  İsrail ordusuna qarşı hərbi əməliyyatlar keçirir. Bu onu göstərir ki, İsrail hər nə qədər iddia etsə ki, bu məsələ uğurludur – xeyr. İsrail, bəli, müttəfiq ölkədir. Amma İsrail bu gün hədəflərinə çata bilmədi.

Digər bir tərəfdən sual oluna bilər ki, yaxşı, İsrailin hədəfləri nə idi? İsrailin əsas hədəfi Qəzzani tam nəzarətə götürməkdir. Dolayısıyla, burada təəssüflər olsun ki ,biz bir insan faciəsi ilə üz-üzəyik. Bilirsiniz, burada müxtəlif yanaşmalar var. Bu yanaşmaları büküb tarixin zibilliyinə atmaq lazımdır”. 

Şərhçinin fikrincə, Qəzzadəkı vəziyyət təkcə hərbi deyil, ciddi insani böhrandır: “Qəzza hadisəsinə yeganə yanaşma insan faktoru olmalıdır. Bu gün minlərlə insan bu zolaqda aclıqla üz-üzədir. Yəni günlərlə sudan, çörəkdən məhrumdurlar. Söhbət əhalidən gedir.

Bilirik ki, nə üçün hərbi münaqişə uzadılır. Mən ümumiyyətlə həmişə demişəm ki, atəşkəs hələ sülh deyil. Sülhün olması üçün İsrailin konkret addımlar atması lazımdır. Bunlardan biri beynəlxalq ictimaiyyətin, o cümlədən Azərbaycanın ondan tələb etdiyi məsələlərdir. Və bunu konkret olaraq deyirəm: Azərbaycanın da İsraildən bəlli tələbləri var. Bu tələblərdən biri də işğal olunmuş ərazilərdən çəkilmək və 1967-ci il sənədlərinə qayıtmaqdır”.

Şərhçinin fikrincə, Azərbaycanın İslam Əməkdaşlıq Təşkilatında olması təsadüfi deyil: “Bu təşkilatın özü Fələstin məsələsinin həlli istiqamətində yaradılıb. Bu baxımdan həm bütün İslam dünyasının, həm də sivil dünyanın İsraildən konkret tələbləri var. 1967-ci il sərhədlərinə qayıdılması, bütün işğal olunmuş ərazilərin azad edilməsi və həmin ərazilərə qeyri-qanuni köçürülmüş o cümlədən Ukraynadan, keçmiş Sovet İttifaqından köçürülmüş yəhudilərin çıxarılması. Çünki bu torpaqlar Fələstin əraziləridir. Paytaxtı Şərqi Qüds olan Fələstin dövləti tanınmalıdır. Məsələ budur.

Bəs İsrail niyə prosesi uzadır? Burada birbaşa Netanyahu amili var. Çünki Qəzzada atəşkəs elan olunan andan etibarən, əgər hər şeyin bitdiyini qəbul etsək, ilk növbədə yəhudi xalqı Netanyahudan hesab tələb edəcək. 7 oktyabr hadisələrinin araşdırılması gündəmə gələcək və Netanyahu dar ayaqda qalacaq. Bu gün bu məsələnin arxasındakı ən böyük amil  məhz Netanyahunun ifrat sağçı və aşırı dinçi hökumətidir. Netanyahu, əslində, ilk növbədə yəhudi xalqını bölgədə təklədi. Bu, artıq bir reallıqdır. Bundan sonra heç bir ərəb dövləti İsraillə əvvəlki səviyyədə normal münasibətlərin bərpasına çalışmayacaq. Bəli, bəyanatlar veriləcək, formal əməkdaşlıq mesajları olacaq, amma ciddi addımlar atılmayacaq”. 

Lakin Hafizoğlu hesab edir ki, bu gün İsrailin əlinə yüz ildə bir dəfə düşə biləcək fürsət keçib: “Bu fürsət nədən ibarətdir? Ərəb ölkələrinin Qəzza hadisələri fonunda olduqca susqun və passiv mövqe nümayiş etdirməsindən. Bu, təsadüfi deyil. Bunun arxasında ciddi səbəblər dayanır.

Əvvəla, mən İran-Həmas məsələsinə toxunmaq istərdim. Bir çoxları iddia edir ki, İranla Həmas eyni şeydir. Xeyr, bu, doğru deyil. İranla Həmas arasında ciddi ideoloji fərqlər var. Həmas sünni islam təriqətinə mənsubdur, məzhəb etibarilə şafiidir. İran isə təbii olaraq şiə islam dünyasının mərkəzi sayılır.

Sual oluna bilər: bəs niyə İran Həmas-a dəstək verir? Cavab çox sadədir – çünki sünni ərəb ölkələri Həmas-dan üz çevirdilər. İranın dəstəyinin əsas səbəbi bu boşluğu doldurmaqdır. Həmas ideoloji baxımdan ərəb-islam dünyasında və ümumiyyətlə, islam coğrafiyasında çox güclü nüfuza malik olan “Müsəlman Qardaşlar” təşkilatına bağlıdır. Həmas bu təşkilatın ideoloji məhsuludur.

Xatırlayaq ki, “Müsəlman Qardaşlar” bir vaxtlar Misirdə hakimiyyətə gəldi, lakin sonradan devrildi. Bu gün isə Qətər istisna olmaqla, demək olar ki, bütün ərəb ölkələri  yalnız Əlcəzair və bir neçə dövlət istisna olmaqla  bu təşkilata ciddi kin və nifrət bəsləyir. Və bu gün ərəb rejimlərinin gözündə yeganə təhlükə nə İsraildir, nə də Qərb demokratiyası. Onlar üçün əsas təhlükə  məhz “Müsəlman Qardaşlar” təşkilatıdır ”.

Ekspert onu dsa vurğuladı ki, “Müsəlman Qardaşlar” olduqca konspirativ və güclü təşkilatdır: “Bu baxımdan, ərəb ölkələrinin Qəzzaya və HƏMAS-a açıq şəkildə sahib çıxmaması da məhz bu səbəbdəndir. Bu, bir reallıqdır. Nə Səudiyyə Ərəbistanı  xüsusilə Məhəmməd ibn Salmanın timsalında , nə İordaniya, nə də digər ərəb dövlətləri “Müsəlman Qardaşlar” təşkilatına sahib çıxmayacaq. Bu da acı, amma mövcud geosiyasi gerçəkdir.

“Müsəlman Qardaşlar” və ya “İxvanul Müslimin” təşkilatı bir çox ərəb ölkələrində siyasi qanadı ilə fəaliyyət göstərirdi. Məsələn, İordaniyada bu təşkilatın siyasi qanadı rəsmi partiya kimi təmsil olunurdu. Lakin təxminən 10 gün əvvəl İordaniya hakimiyyəti bu partiyanı rəsmi şəkildə qadağan etdi. Səbəb kimi göstərildi ki, bu təşkilat Qəzzə hadisələri fonunda sırf ümmətçi  yəni pan-islamist yanaşma ortaya qoyur”, -  deyə Rufiz Hafizoğlu bildirib.

Sonda Rufiz Hafizoğlu vurğulayıb ki, İranla “İxvanul Müslimin” arasında müəyyən əlaqələr olsa da, bu iki qüvvə ideoloji baxımdan fərqlidir: “Biri şiədir, digəri sünni. Onların ittifaqı sırf ortaq maraqlar əsasında, daha çox taktiki xarakter daşıyır. Bu da onu göstərir ki, münaqişənin uzanması qaçılmazdır. Nə atəşkəslər, nə də mövcud danışıqlar bu problemi həll edə bilməz.

Problemin yeganə real həlli Fələstin dövlətinin 1967-ci il sərhədləri çərçivəsində tanınması və paytaxtının Şərqi Qüds olmasıdır. “Bir paytaxt, iki dövlət” modeli mütləq şəkildə gündəmə gəlməlidir. Digər tərəfdən, İsrail dövləti də nəhayət öz sərhədlərini konkret şəkildə müəyyənləşdirməli və açıqlamalıdır. Təəssüf ki, bu gün İsrail dünyada hələ də rəsmi şəkildə sərhədlərini tanımayan nadir dövlətlərdən biridir. Bu fakt özü də ciddi hüquqi və geosiyasi problemlərin mövcudluğundan xəbər verir”.

Həmayil Şükürlü