XII Qlobal Bakı Forumu: Bakıdan dünyaya verilən mesajlar

Martın 13-də Bakıda, “Gülüstan” sarayında Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin himayəsi altında və Nizami Gəncəvi Beynəlxalq Mərkəzinin təşkilatçılığı ilə “Dünya düzəninin yenidən düşünülməsi: Çağırışların fürsətə çevrilməsi” mövzusunda XII Qlobal Bakı Forumu keçirildi. 

Bakı XII Qlobal Forumunun əsas çağırışı – dünya düzəninin yenidən düşünülməsi – qlobal siyasi və iqtisadi sistemin keçid mərhələsində olduğunu vurğulayır. Forumda müzakirə edilən mövzular, iştirakçıların coğrafi müxtəlifliyi və tədbirin formatı Azərbaycanın strateji mesajlarını anlamaq üçün kritik məqamlar təqdim edir.

Forumun əsas panellərindən biri “Çoxqütblü dünya üçün multilateralizmə yenidən baxılması” adlanırdı. Bu, beynəlxalq sistemin getdikcə daha parçalanmış bir məcraya yönəldiyini və yeni qlobal konsensusun tələb olunduğunu göstərir. Bakı özünü bu prosesdə mühüm oyunçu kimi təqdim edərək, müxtəlif güc mərkəzləri arasında balans yarada biləcək bir platforma rolunu oynamaq istəyir.

“Yeni dünya nizamında orta güclər” paneli Azərbaycanın regional və qlobal sistemdə “orta güc” kimi öz yerini möhkəmləndirmək niyyətini əks etdirir. Bakı, yalnız güc mərkəzləri arasında vasitəçilik etməklə kifayətlənməyib, həm də bu güclərdən asılı olmayan, lakin təsir imkanlarına malik dövlətlərin qlobal siyasətdə daha aktiv rol oynaya biləcəyini göstərməyə çalışır.

“Sülh – münaqişə sonrası yenidənqurma və regional sabitliyin yenidən bərpası” mövzusu postmünaqişə quruculuğunda Azərbaycanın təcrübəsini dünya ilə bölüşmək cəhdidir. Bu, təkcə Qarabağla məhdudlaşmır, eyni zamanda Ukrayna, Yaxın Şərq və digər münaqişə zonalarına da tətbiq edilə biləcək bir model təklif edir.

“Məsuliyyətli tərəfdaşlıq rəqabətə qarşı” paneli Azərbaycanın geosiyasi oyunlarda balanslı yanaşmasını vurğulayır. Bakı, böyük güclərin açıq toqquşmalarından qaçaraq, əməkdaşlığa üstünlük verən aktor kimi çıxış etmək istəyir. Bu, xüsusilə Rusiya-Qərb qarşıdurması fonunda Bakının özünü neytral, lakin həlledici oyunçu kimi mövqeləndirməsi ilə bağlıdır.

Bakı Forumunun mesajları təkcə akademik müzakirələr deyil, həm də böyük güclərə ünvanlanmış geostrateji siqnallar daşıyır. Multilateralizm və yeni qlobal konsensus barədə çağırışlar, ABŞ-ın dominant olduğu unipolyar sistemin zəifləməsini qəbul edən bir yanaşmanı əks etdirir. Qərbin iqlim dəyişikliyi və enerji transformasiyası siyasətini nəzərə alaraq, Azərbaycan COP29-a ev sahibliyi etməklə yaşıl enerji keçidində öz rolunu gücləndirmək istəyir.

Forumda BMT-nin gələcəyi və yeni çoxqütblü dünya qaydaları müzakirə olunarkən, bu, Rusiyanın Qərbin rəhbərlik etdiyi sistemə alternativ yaratmaq cəhdləri ilə rezonans doğurur. Bakı burada Moskva ilə açıq tərəfdaşlıq etməsə də, onunla gərginliyi artırmayacaq diskurs formalaşdırmağa şərait yaradır.

Forumda texnologiyalar, təhlükəsizlik və iqlim məsələlərinin geniş yer tutması Çinin “Bir Kəmər, Bir Yol” təşəbbüsü və texnoloji diplomatiya vasitəsilə qlobal siyasətə təsir imkanlarına uyğun gəlir.

“Avropanın gələcəyi” paneli Azərbaycanın Avropa ilə əməkdaşlığını gücləndirmək niyyətini ifadə edir. Bakı enerji təhlükəsizliyi və regional sabitlikdə Avropa üçün əvəzedilməz aktor olduğunu bir daha göstərir.

Azərbaycan bu Forumla qlobal sistemdə öz rolunu aydın şəkildə ifadə edir. Bakı özünü nə tamamilə Qərbə, nə də Şərqə yönəlmiş aktor kimi təqdim edir. Bu, Azərbaycanın yeni dünya nizamında “körpü ölkə” statusunu qorumaq istəyinin göstəricisidir. Azərbaycan Qafqaz və Xəzər hövzəsində liderlik ambisiyalarını davam etdirir. Forumda münaqişə sonrası yenidənqurma məsələlərinin önə çıxması bu rolu möhkəmləndirmək məqsədi daşıyır. Bakı bu Forumla təkcə regional deyil, həm də qlobal aktorların diqqətini cəlb edən beynəlxalq platforma kimi formalaşır.

Forumun maraqlı məqamlarından biri də gənclərin iştirakına xüsusi önəm verilməsi idi. “Gənclər danışsın, biz dinləyək” paneli Azərbaycanın yeni intellektual və diplomatik strategiyasına işarə edir. Bakı, gənclər vasitəsilə Azərbaycanın yumşaq gücünü gücləndirmək, qlobal diskursda Azərbaycanın fəal intellektual iştirakını artırmaq, Forumun gələcəkdə daha geniş beynəlxalq nüfuz qazanmasına zəmin yaratmaq məqsədini daşıyır. 

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev Forumun açılış mərasimində iştirak etdi və yenə də dünyaya maraqlı mesajlar ötürdü. Bu çıxış dərin geosiyasi mesajlar ehtiva edir və bir neçə səviyyədə ünvanlanmışdır. 

Prezident İlham Əliyev bu çıxışında qlobal və regional geosiyasi mesajlar verdi. Prezident Azərbaycanın enerji sektorunda qazandığı uğurları və yaşıl enerjiyə keçid strategiyasını vurğuladı. O, Azərbaycanın Avropa üçün etibarlı enerji tərəfdaşı olduğunu xatırlatdı və bu, xüsusilə Rusiya-Ukrayna müharibəsi fonunda Avropanın enerji təhlükəsizliyinin təminatçısı kimi Azərbaycanın rolunun artmasına işarədir.

Bu mesaj, Avropa Birliyi və Qərb dövlətlərinə yönəlmişdi. Xüsusilə Azərbaycanla əlaqələri inkişaf etdirmək istəyən, lakin hələ də siyasi məsələlərin əsirinə çevrilmiş Qərb ölkələrinə ünvanlanmışdı.

Prezident Azərbaycanın tranzit yolları və nəqliyyat-logistika imkanlarının genişləndirildiyini vurğuladı.

Bu mesaj, Çin (Orta Dəhliz layihəsi çərçivəsində), Orta Asiya dövlətləri və Türkiyəyə yönəlmişdi. Azərbaycan regionda mühüm nəqliyyat qovşağına çevrilmək istəyir.

Prezidentin bu vurğusu Çin, Orta Asiya dövlətləri və Türkiyə üçün nəzərdə tutulmuş açıq bir siqnaldır. Orta Dəhliz (Çin–Mərkəzi Asiya–Xəzər–Azərbaycan–Türkiyə–Avropa) layihəsi çərçivəsində Azərbaycan əsas keçid ölkələrindən biri kimi çıxış edir. Bakı bu marşrutun güclənməsinə və genişlənməsinə tam hazırdır. Bu, həm Çinin “Bir kəmər, bir yol” layihəsində Azərbaycanın strateji rolunu gücləndirir, həm də Mərkəzi Asiya dövlətlərinə (Qazaxıstan, Özbəkistan, Türkmənistan və s.) alternativ nəqliyyat marşrutu təklif edir. Bu mesajla, faktiki olaraq, region dövlətləri Azərbaycanın tranzit imkanlarından daha çox istifadə etməyə dəvət edilir və onların Rusiyadan asılılığını azaltmağa yönəlmiş siyasətə təşviq edilir.

Azərbaycanın nəqliyyat qovşağına çevrilmək istəyi Rusiyanı narahat edə bilər, çünki bu, Azərbaycanın Mərkəzi Asiya və Avropa ilə birbaşa əlaqələrinin güclənməsi, Moskvanın nəzarətindən kənar alternativ tranzit marşrutlarının inkişafı deməkdir. Rusiya uzun müddətdir ki, Mərkəzi Asiya dövlətlərinin ticarət əlaqələrini öz ərazisindən keçən Şimal Dəhlizi vasitəsilə nəzarətdə saxlayır. Azərbaycan Orta Dəhlizi gücləndirməklə Mərkəzi Asiyanı Rusiyadan daha da uzaqlaşdırır. Burada Azərbaycan təkcə enerji sektorunda deyil, həm də tranzit və logistika sahəsində də güclü oyunçuya çevrilməkdədir və bu prosesin qarşısını almaq mümkün deyil.

Prezident Orta Dəhlizin geosiyasi əhəmiyyətini vurğulamaqla Türkiyə, Avropa və ABŞ-nin diqqətini cəlb etmək istəyir. Xüsusilə Türkiyə ilə strateji tərəfdaşlığın möhkəmləndirilməsi və Azərbaycanın Orta Dəhlizdəki rolunun artırılması bu ölkənin həm geosiyasi, həm də iqtisadi mövqelərini gücləndirir. Bu mesaj dolayısı ilə Qərbi və Türkiyəni Azərbaycanın tranzit siyasətini dəstəkləməyə çağırır. Yəni, Azərbaycan bu marşrutun güclənməsi üçün investisiya və siyasi dəstəyə açıqdır. Bu baxımdan, Prezident Əliyev faktiki olaraq Azərbaycanın nəqliyyat və logistika siyasətinin yeni bir mərhələyə keçdiyini elan edir və beynəlxalq oyunçuları buna uyğun davranmağa çağırır.

Prezident İlham Əliyev Ermənistanın COP29-u boykot etməsini diqqətə çatdırır. Ermənistanın tədbirdə iştirak etməməsi qeyd edilir. Bu, Ermənistanın beynəlxalq səviyyədə təcrid olunmasını göstərmək məqsədi daşıyır. Burada Ermənistan hökumətinə və onun tərəfdarlarına mesaj ötürülür. Ermənistan COP29 tədbirinə qatılmamaqla beynəlxalq platformalardan özünü kənarda saxlayır və bununla da təcrid olunur. Bu, eyni zamanda, Ermənistanın Qərbdə bəzi dairələrin dəstəyi ilə özünü beynəlxalq aləmdə guya haqlı tərəf kimi təqdim etməyə çalışdığı, lakin əslində regional məsələlərdə əhəmiyyətli oyunçu olmadığını vurğulamaq məqsədi daşıyır. Digər tərəfdən, Ermənistan hökumətinə və onun tərəfdarlarına (Fransa, ABŞ və s.) mesaj verildi ki, Bakı Ermənistanı beynəlxalq müstəvidə daha da sıxışdıra bilər.

Prezident İlham Əliyev Ermənistanın işğal dövründə törətdiyi dağıntıları və Xocalı soyqırımını xatırlatmaqla, Azərbaycanın keçmişi unutmadığını, lakin gələcəyə yönəlik sülh müqaviləsinə açıq olduğunu bildirir. Burada əsas məqam Ermənistanın etibarsızlığıdır: o, sülh istəyirsə, bunu konkret hüquqi sənədlərlə təsdiq etməlidir.

Ermənistana verilən silahlar barədə açıq danışıldı. Bunlar yeni müharibəyə hazırlıqdır. Bunun arxasında Fransa və Aİ dayanır, onların Ermənistana dəstəyi Cənubi Qafqazda sabitliyə təhlükə kimi təqdim edildi.

Prezident İlham Əliyev açıq şəkildə bəzi Qərb media orqanlarını Azərbaycana qarşı qarayaxma kampaniyası aparmaqda ittiham etdi. O, xüsusilə COP29 tədbirinin təşkilindən sonra bu cür hücumların gücləndiyini bildirir. ABŞ-nin Bayden administrasiyasına və Fransa hökumətinə bildirildi ki, rəsmi Bakı ABŞ və Fransanın diktəsi ilə hərəkət etməyəcək. Fransa prezidenti Makron açıq şəkildə tənqid edilir. Bu, Azərbaycanın Fransanın Cənubi Qafqaz siyasətindən narazılığının göstəricisidir. Xüsusilə Fransa-Ermənistan əlaqələrinin Azərbaycan tərəfindən diqqətlə izlənildiyi vurğulanır. 

ABŞ Dövlət Departamenti və bəzi Qərb media orqanlarının qarayaxma kampaniyasının ifşa edilməsi, açıq şəkildə Vaşinqton və Brüsselə mesajdır ki, Azərbaycan xarici təzyiqlərə boyun əyməyəcək. COP29 tədbirinin təşkilindən sonra bu hücumların güclənməsinə vurğu edilməklə göstərilir ki, Azərbaycanın beynəlxalq nüfuzunun artması bəzi Qərb dairələrini narahat edir və onlar bunu media hücumları ilə tarazlaşdırmağa çalışırlar. Burada əsas məqam odur ki, Azərbaycan ABŞ və Avropanın təzyiqlərinə qarşı müqavimət göstərəcəyini açıq bəyan edir.

Fransa Prezidenti Emmanuel Makronun tənqid olunması Bakının Fransanın Cənubi Qafqaz siyasətindən ciddi narazılığını açıq şəkildə nümayiş etdirir. Fransa açıq şəkildə Ermənistanı dəstəkləyir, silahlandırır və anti-Azərbaycan mövqeyi tutur. Azərbaycan bu prosesləri diqqətlə izləyir və Fransa hökumətinin bölgədə təsirini məhdudlaşdırmaq üçün çalışır. Azərbaycan Fransanı Cənubi Qafqazdan sıxışdırıb çıxarmağa çalışır və bu məqsədlə alternativ beynəlxalq tərəfdaşlar axtarır (məsələn, Türkiyə, Çin, Mərkəzi Asiya ölkələri və bəlkə də bəzi Avropa dövlətləri).

Bakı ABŞ və Fransanın diktəsi ilə hərəkət etməyəcək, onların geosiyasi maraqlarına uyğun siyasət aparmayacaq. Bu, Azərbaycanın tədricən Qərblə münasibətlərində müəyyən gərginliyin artacağını göstərə bilər. Çünki Azərbaycan Qərbin regiondakı siyasətini birtərəfli hesab edir və ona qarşı müqavimət göstərmək niyyətindədir. Xüsusilə, Azərbaycan Türkiyə və digər alternativ güc mərkəzləri ilə əlaqələri gücləndirməklə Qərbdən asılı olmadığını göstərmək istəyir. Prezident Əliyev bu çıxışı ilə Azərbaycanın regional güc kimi mövqeyini qoruyacağını, Qərbin təsiri altına düşməyəcəyini və xüsusilə Fransa-Ermənistan ittifaqına qarşı aktiv şəkildə işləyəcəyini nümayiş etdirir.

Prezident İlham Əliyev ölkəsinin "böyük bosslar" qarşısında "bəli, cənab" deməyən bir dövlət olduğunu bildirir. Bu, Azərbaycan cəmiyyətinə ünvanlanmış daxili siyasi mesajdır və ölkənin suverenliyinin qorunduğunu vurğulayır.

Prezident, Blinken administrasiyasının siyasətini sərt tənqid edir və ABŞ-ın Ermənistanı dəstəkləyən mövqeyinin Azərbaycanla münasibətləri korladığını bildirir. O, ABŞ-Azərbaycan münasibətlərinin 30 il ərzində qurulduğunu, lakin Dövlət Departamentinin son illərdə bunu təhlükəyə atdığını söyləyir. Prezident ABŞ-da baş verən siyasi dəyişikliklərə maraq göstərdiyini açıq bildirir və Trampın qayıdışına dəstək ifadə edir. Xüsusilə, Trampın "bataqlığı qurudacağına" ümid etdiyini qeyd etməsi, onun ABŞ siyasətində dəyişikliklərin Azərbaycan üçün faydalı ola biləcəyinə inandığını göstərir.

ABŞ-da erməni lobbisinin fəaliyyətini açıq şəkildə ifşa edərək, Pelosi, Şif və Pallone kimi siyasətçiləri korrupsiyada və erməni pulları ilə işləməkdə ittiham edir. Bu, ABŞ-nin daxili siyasi səhnəsində Azərbaycana qarşı lobbiçiliyin zəiflədilməsi məqsədini daşıyır. Əliyev ABŞ-nin USAID vasitəsilə Azərbaycanda qeyri-qanuni fəaliyyət apardığını bildirir və bunu ABŞ-ın orqanları ilə müzakirəyə açıq olduğunu qeyd edir. Bu, ABŞ-ın Azərbaycana təsir imkanlarını məhdudlaşdırmaq və rəsmi Bakının tam nəzarəti saxlamaq istədiyini göstərir.

Azərbaycan Avropa İttifaqının Ermənistandakı monitorinq missiyasının casusluq fəaliyyəti apardığını iddia edir. Rəsmi Bakı bu missiya barədə kifayət qədər məlumatı olduğunu deyərək, onları ifşa etməklə təzyiqi artırmaq istəyir. Aİ-nin Ermənistana verdiyi qeyri-məhvedici silahların əslində dolayısı ilə hərbi güc yaratmaq üçün istifadə edildiyi bildirilir. Bunun fonunda, Azərbaycanın güclü ordu yaratmaqla ərazi bütövlüyünü təmin etdiyi vurğulanır.

Prezident Əliyev Ermənistanın Rusiyanın ixracı qadağan etdiyi "İsgəndər-M" raketlərini necə əldə etdiyini açıq sual kimi qoyur. Bu, birbaşa Rusiyaya mesajdır ki, Ermənistanın bu silahları əldə etməsi ya Moskvanın icazəsi ilə olub, ya da başqa vasitələrlə. Beləliklə, Kremlin Cənubi Qafqazdakı silah siyasəti və Ermənistanla münasibətləri gündəmə gətirilir.

Prezident Azərbaycanın torpaqlarını güc yolu ilə azad etdiyini vurğulayır və bunu beynəlxalq hüquq çərçivəsində ədalətin bərpası kimi təqdim edir. Bu, xalq arasında hərbi qələbənin mənəvi və siyasi əsaslandırılması üçün edilir. Azərbaycanın 20 il ərzində hərbi gücünü artırdığını və bu strategiyanın uğur qazandığını vurğulamaqla, əhalini dövlətin mövqeyini dəstəkləməyə çağırır.

 Azərbaycan bu Forum vasitəsilə bir neçə mühüm strateji mesaj verdi:

1. Yeni dünya nizamında balanslı və vasitəçi aktor olmaq istəyir.

2. Orta güclərin artan rolunu vurğulayaraq, özünü bu kateqoriyada önə çəkir.

3. Postmünaqişə quruculuğunda təcrübəsini qlobal arenada modelləşdirmək istəyir.

4. Beynəlxalq multilateral sistemin yenidən dizayn edilməsinə töhfə vermək niyyətindədir.

5. Gənclər, texnologiya və ekoloji transformasiya kimi sahələrdə yumşaq gücünü artırır.

Beləliklə, Bakı Forumu Azərbaycanın beynəlxalq mövqeyini gücləndirmək, yeni dünya düzənində yerini möhkəmləndirmək və gələcək qlobal dəyişikliklərdə təsirli rol oynamaq üçün hazırlanmış strateji bir addımdır.