KİV: ABŞ Ukraynanı müdafiə etmək öhdəliyinə malikdir
1990-cı illərin əvvəllərində keçmiş Sovet respublikaları müstəqillik elan etdikdə, Ukrayna dünyanın üçüncü ən böyük nüvə arsenalına sahib oldu. Həmin dövrdə ABŞ liderləri hesab edirdilər ki, nüvə silahlarının Ukraynada qalmasındansa, Rusiyada cəmlənməsi daha təhlükəsiz olardı.
Crossmedia.az xəbər verir ki, bu barədə xarici KİV yazıb.
"O vaxtlar Sovet İttifaqının sonuncu lideri Mixail Qorbaçova, daha sonra isə Rusiya Prezidenti Boris Yeltsinə qarşı müəyyən bir simpatiya mövcud idi. Lakin geriyə baxanda sual yaranır: Rusiya, həqiqətənmi, ABŞ üçün Ukraynadan daha etibarlı tərəfdaş ola bilərdi? Yaxud Ukraynanın ABŞ-nin təhlükəsizliyinə Rusiyadan daha böyük təhlükə yaratdığı düşüncəsi nə dərəcədə məntiqli idi? Bütün bunlara baxmayaraq ABŞ Ukraynaya ciddi təzyiq göstərdi ki, nüvə silahlarından imtina etsin və qeyri-nüvə dövlətinə çevrilsin. O vaxt Ukrayna nüvə başlıqlı qitələrarası ballistik raketlər, strateji bombardmançı təyyarələr və taktiki nüvə silahlarına malik idi. Ukrayna əvvəlcə bu tələblərə qarşı çıxırdı, çünki rus imperializminin yenidən baş qaldıracağından ehtiyatlanırdı. Lakin uzunmüddətli danışıqlardan və ABŞ-nin güclü siyasi təzyiqlərindən sonra Ukrayna tərksilah olunmağa razılaşdı. Bu razılaşma 1994-cü ildə Ukrayna, ABŞ, Böyük Britaniya və Rusiya arasında imzalanmış Budapeşt Memorandumu ilə rəsmiləşdirildi. Sənədin ingilis dilindəki versiyasında bu addım "Təhlükəsizlik Zəmanətləri Memorandumu" kimi göstərilsə də, Ukrayna versiyasında "Təhlükəsizlik Təminatları Memorandumu" ifadəsi yer alıb. Ukraynalı diplomatlar iddia edirlər ki, ABŞ onlara hücuma məruz qaldıqları halda müdafiəyə gələcəyinə dair söz verib. ABŞ-nin həmin dövrdəki danışıqlar heyətinin üzvü, səfir Stiven Pifer də bunu təsdiqləyib və bildirir ki, Vaşinqton Ukraynaya rəsmi NATO zəmanəti verməsə də, onu qoruyacağına dair söz verib", - məqalədə bildirilib.
Qeyd olunub ki, Budapeşt Memorandumundakı ən diqqətçəkən məqam isə danışıqlardakı qeyri-bərabər güc balansıdır: "1991-1994-cü illər arasında ABŞ və Rusiya birgə təzyiq göstərərək Ukraynanı nüvə silahlarından tam imtina etməyə məcbur etdi. Nəticədə Ukrayna öz strateji raketlərini və bombardmançılarını ya məhv etdi, ya da Rusiyaya təhvil verdi. Bəzi ekspertlər iddia edir ki, Ukrayna iqtisadi çətinliklər səbəbindən nüvə arsenalını qoruyub saxlaya bilməzdi. Lakin bu müddət ərzində Rusiya gizli şəkildə Ukraynadakı taktiki nüvə silahlarını mənimsədi. Halbuki taktiki nüvə silahlarının saxlanması daha az xərc tələb edir və bu gün Ukraynanın əlində olsaydı, Rusiyaya qarşı ciddi çəkindirici faktor ola bilərdi. Beynəlxalq hüquqda, güclü tərəfin zəif tərəfi təzyiq altında razılaşmaya məcbur etdiyi hallarda, bəzən məhkəmələr bu balanssızlığı düzəltməyə çalışırlar. Beynəlxalq səviyyədə belə məhkəmə mövcud olmasa da, bu, ABŞ-nin Ukrayna qarşısında mənəvi və siyasi öhdəliklərini ortadan qaldırmır".
Həmçinin diqqətə çatdırılıb ki, ABŞ Ukraynaya nüvə silahlarından tamamilə imtina etməyi məcbur edərkən, Kiyevin təhlükəsizliyini təmin edəcəyinə dair öhdəlik götürdü: " Lakin Ukrayna son on ildə iki dəfə – 2014-cü və 2022-ci illərdə Rusiya tərəfindən işğala məruz qaldı. Budapeşt Memorandumu ilə üzərinə götürdüyü öhdəliklərə əsasən, ABŞ Ukraynanın ərazi bütövlüyünü və siyasi müstəqilliyini qorumaq üçün ona lazım olan hərbi dəstəyi verməlidir – hərçənd, birbaşa qoşun yeritmək şərt deyil. ABŞ-nin bu tarixi razılaşmanı görməzdən gəlməsi nə beynəlxalq imicinə, nə də böyük güc statusuna uyğun gəlir. Verdiyi vədləri unutmaq, Ukraynanın məhv edilməsinə göz yummamaq ABŞ üçün təkcə hüquqi məsələ deyil, həm də əxlaqi və strateji öhdəlikdir".
Xumar Əhmədova
16:11 17.03.2025
Oxunuş sayı: 673
