Gənclər evlənmək məsuliyyətinin altına girməyə hazırdır? - Ekspertlərdən maraqlı şərhlər

Son dövrlərdə Azərbaycanda boşanma hallarında sürətli artım müşahidə edilir. Bu artımın əsas səbəbləri arasında sosial və iqtisadi dəyişikliklər, cəmiyyətin ailə dəyərlərinə yanaşma tərzinin dəyişməsi və psixoloji faktorlar önə çıxır. Ölkəmizdə boşanma halları hər keçən il artır. Belə ki, ötən il 21 min 384 boşanma hadisəsi qeydə alınıb. Ailə, qadın və uşaq məsələləri komitəsinin məlumatına əsasən, boşanma qərarını verən tərəf olaraq qadınların payı 70 faiz təşkil edir.

Bu vəziyyətin arxasında bir sıra sosial və iqtisadi səbəblər dayanır. Həmçinin, ailədaxili münasibətlərdəki dəyişikliklər, xüsusilə də sevgi və hörmətin azalması, əlaqə problemləri və emosional yorğunluq boşanmanın əsas səbəblərindən sayılır. Psixoloji amillər də boşanma prosesinə böyük təsir edir. Çox vaxt cütlüklər arasında yaşanan narazılıqlar və psixoloji gərginliklər onların əlaqələrini məhv edir və boşanma qərarını daha qaçılmaz edir. Bütün bu faktorlar bir araya gəldikdə,  boşanma halları artmağa davam edir.

Mövzu ilə bağlı Crossmedia.az-a açıqlama verən sosioloq Hüseyn İbrahimov ilk olaraq bildirib ki, Ailə, Qadın və Uşaq məsələləri Dövlət Komitəsinin hər il bu məsələlərlə bağlı tədqiqat və açıqlamaları mövcuddur: “Bir sosioloq kimi deyə bilərəm ki, cəmiyyətimizdə bu tip halların baş verməsini biz də müşahidə edirik. Ümumiyyətlə, qadınların boşanma təşəbbüsü ilə çıxış etmə faizləri yalnız bizdə deyil, dünyada kişilərlə müqayisədə daha yüksəkdir. Lakin ölkəmiz bu rəqəmin bir qədər də yüksəlməsinin səbəblərinə diqqət yetirilməlidir. İlk olaraq, komitənin son zamanlar verdiyi açıqlamalarda qadınlara qarşı baş verən diskriminasiya hallarının 50%-dən artıq olması faktına nəzər yetirməliyik. Kişilərə qarşı bu cür hallar isə çox az miqdarda qeydə alınır. Bu səbəbdən bu məsələni ilk növbədə qadınlara qarşı olan diskriminasiya halları ilə əlaqələndirmək lazımdır”.

Onun sözlərinə görə, son dövrlərdə cəmiyyətdə qadınların təşəbbüskarlığı və müxtəlif qərar qəbuletmə proseslərində fəaliyyəti genişlənib: “Bu dəyişikliklər qadınların həyat tərzinə və stilinə təsir edib. Kişilər isə çox zaman bu yenilikləri qəbul etməkdə çətinlik çəkirlər. Əksər hallarda kişilər öz həyatlarında modernizasiyaya meyilli olsalar da, qadınların bu prosesdəki aktivliyini qəbul etmirlər. Nəticədə, qadınlar dözməyərək öz etirazlarını bildirirlər. Eyni zamanda, qadınların ailə institutundakı rolları artır, həm hüquqi, həm də sosial cəhətdən daha çox istək və arzulara sahib olurlar. Bu dəyişikliklər nəticəsində kişilər qadınlarda formalaşan bu təşəbbüskarlığı qəbul etmirlər. Ailə institutunda təşəbbüskarlıq, qərar qəbuletmə və rolların bərabər şəkildə yerinə yetirilməsi ətrafında cəmiyyətdə fikir ayrılıqları çoxdur. Bu isə qadınların ailə daxilində təşəbbüslə çıxış etməsini daha da səciyyələndirir.Əvvəlki dövrlərdə qadınlar boşanmadan çəkinirdilərsə bunu adət-ənənələrin və milli mentalitetin qınağı nəticəsində idi. Lakin qlobal təsirlər  nəticəsində milli mentalitetdə yenliklər var. Bu da qadınların daha sərbəst qərar qəbul etmələrinə şərait yaradır”. 

Ekspertin fikrincə, bu günün qadını artıq 10 il əvvəlinin qadını deyil, nə də bu günün kişisi 10 ilin əvvəlin kişisidir:  “Ailədə uşaqların tərbiyəsi, təhsili, ailədə istehlak tələbatlarının idarəsi və digər məsələlərdə qadınların rolu artdıqca onların təlabatları da artıb. Bu tələbatlar qadın-zövq-qadın, qadın-uşaq-qadın, qadın-həyat tərzi-qadın kimi faktorlarla bağlı olaraq sürətlə dəyişir. Bu dəyişikliklər tələbatların dəyişməsi müəyyən ardıcıllığın qorunmasını və davamlı uyğunlaşmanı tələb edir. Təbii ki, qadınlar buna nail ola bilmədikdə, sosial və psixoloji amillərin, eləcə də ətraf mühitin təsiri altında qərar qəbul etmə ehtimalları artır. Bəzən isə ətrafda gördükləri nümunələr onların da oxşar davranış sərgiləməsinə səbəb olur.  Qadınların diskrimasiya kişilər tərəfindən məruz qalması faktlarının faizi daha yüksəkdir və təbii ki, bu da həmin statistikada qadınların xeyrinə daha çox boşanmaq istəməyini səciyyələndir”.

Mövzu ilə bağlı danışan hüquqşünas Yalçın Hacızadə isə bildirib ki, Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına görə ailə cəmiyyətin özəyidir və dövlətin xüsusi himayəsindədir: “Ailə fərdlərin birləşərək cəmiyyəti yaratmasında əsas sosial institulardan biridir. Boşanmaya səbəb olan faktorları iki əsas yerə bölmək olar – nikahdan əvvəl və nikaha daxil olduqdan sonra yaranan səbəblər. Ona görə hesab edirəm ki, ailənin qurulması, idarə edilməsi, gələcəkdə cəmiyyətə faydalı, sağlam övladların yetişdirilməsi üçün təbliğat, maarifləndirilmə işləri daha çox aparılmalıdır. Yəni cəmiyyətin əsas sosial institutu olan ailənin sağlam idarə olunması elmi sahədir və min illərdən gələn təcrübəni özündə əks etdirir”.

Hüquqşünasın sözlərinə görə,  son zamanlarda dünyada ailə dəyərlərinin məhv edilməsinə, gözdən salınmasına doğru sosial şəbəkələr, filmlər, seriallar vasitəsilə kampaniyalar aparılır: “Bu  ailədaxili narazılığa, dözümsüzlüyə, şiddətə və digər hallara səbəb olur ki, nəticədə də boşanmaların sayı artır. Əlbəttə, bunlarla yanaşı digər müxtəlif maddi, iqtisadi, sosial və psixoloji səbəblər də var.  Boşanmalarda qadınların daha çox təşəbbüskar kimi çıxış etməsinə səbəb hesab edirəm ki, tərəflər arasında ayrılıq baş verdikdən sonra qadının maddi vəziyyətinin daha çox ağırlaşması ilə bağlıdır. Çünki adətən bizim reallıqda tərəflər ayrıldıqdan sonra uşaqlar anasında (qadında) qalır. Ona görə boşanma ilə bağlı prosesi qadın başlayaraq qarşı tərəfdən alimentin alınmasına nail olmaq istəyir. Bu da rəsmiyyətdə qadınların daha çox təşəbbüskar kimi çıxış etdiyini göstərir”.

Boşanmalarla bağlı danışan Psixologiya Elmi Tədqiqat İnstitutunun sədri, psixoloq Elnur Rüstəmov isə bildirib ki, boşanma mövzusu sosial və psixoloji baxımdan mürəkkəb bir hadisədir: “Statistik məlumatlara görə, boşanmaların 70%-nə qadınlar təşəbbüs göstərir. Əksər hallarda “xasiyyət uyğunsuzluğu” səbəb kimi göstərilsə də, bu, problemin səthi izahıdır. Əslində, qadınların boşanma qərarının arxasında daha dərin psixoloji, sosial və hüquqi faktorlar mövcuddur.  Qadınlar ailədaxili emosional münasibətlərin əsas daşıyıcıları hesab olunur. Onlar münasibətlərdə emosional bağlılıq və qarşılıqlı dəstəyə daha çox ehtiyac duyurlar. Əgər qadın ailəsində sevgi, diqqət və qayğının çatışmadığını hiss edərsə, zamanla bu, münasibətlərin zəifləməsinə və ayrılma qərarına gətirib çıxara bilər”.

Psixoloqun sözlərinə görə, müasir psixoloji tədqiqatlar göstərir ki, qadınların boşanma qərarının əsas səbəblərindən biri həyat yoldaşlarının onları emosional və mənəvi baxımdan dəstəkləməməsidir: “Ailə-məişət zorakılığı da qadınların boşanma qərarına təsir edən mühüm amillərdən biridir. Psixoloji, fiziki və ya iqtisadi zorakılıq qadınların öz rifahlarını və psixi sağlamlıqlarını qorumaq üçün münasibətləri sonlandırmalarına səbəb ola bilər. BMT və Dünya Səhiyyə Təşkilatının araşdırmaları göstərir ki, zorakılığa məruz qalan qadınların boşanma ehtimalı digər qadınlara nisbətən xeyli yüksəkdir.

Keçmişdə qadınların boşanmaqdan çəkinməsinin əsas səbəblərindən biri iqtisadi asılılıq idi. Lakin müasir dövrdə qadınların əmək bazarında aktiv iştirakı, iqtisadi müstəqilliklərinin artması onların ailə quruluşu ilə bağlı daha sərbəst qərar vermələrinə imkan yaradır. Onlar öz hüquq və imkanlarını daha yaxşı dəyərləndirir və münasibətləri davam etdirməkdə iqtisadi zərurət hiss etmirlər”.

E.Rüstəmovun fikrincə, boşanma prosesində uşaqların psixoloji vəziyyəti xüsusi diqqət tələb edir: “Araşdırmalar göstərir ki, boşanmalar uşaqlarda depressiya, həyəcan-təşviş və davranış problemlərinə səbəb ola bilər. Əgər valideynlər boşanma sonrası uşaqlara psixoloji dəstək göstərməzsə, bu, onların akademik və sosial həyatlarına mənfi təsir edə bilər. Buna görə də, boşanan cütlüklərin psixoloq və ailə terapevtlərinin köməyindən istifadə etməsi vacibdir. 

Cəmiyyətdə boşanma yalnız mənfi bir hadisə kimi deyil, bəzi hallarda sağlam bir qərar kimi də qiymətləndirilməlidir. Əsas məsələ boşanmaların qarşısını almaq deyil, ailələrin sağlam münasibət qurmasına dəstək verməkdir. Bu səbəbdən, evlilik öncəsi psixoloji məsləhətləşmələr, ailə terapiyası və cütlüklər üçün psixoloji dəstək proqramları genişləndirilməlidir.

Boşanmaların sayının azalması üçün yalnız hüquqi mexanizmlər deyil, psixoloji və sosial mexanizmlər də işə salınmalıdır. Dövlət və qeyri-hökumət təşkilatları tərəfindən ailə psixologiyası üzrə dəstək mərkəzləri yaradılmalı və cütlüklərə münasibətlərini sağlam şəkildə qurmaq üçün təlimlər keçirilməlidir. Gənclərin evliliyə hazırlığı ilə bağlı maarifləndirmə işləri aparılmalı, münasibətlərin idarə olunması, konflikt həlli bacarıqları və ailə dəyərləri ilə bağlı təlimlər təşkil edilməlidir. Belə proqramlar cütlüklərin gələcəkdə boşanma ehtimalını azalda bilər”.

“Evliliklərdə ünsiyyət problemləri əsas boşanma səbəblərindən biridir. Cütlüklərə effektiv ünsiyyət strategiyaları öyrədilməli və ailə daxilində dialoq mədəniyyəti formalaşdırılmalıdır. Boşanma qərarlarının 70%-nin qadınlar tərəfindən verilməsi onların ailədaxili vəziyyətdən, sosial statusdan və psixoloji amillərdən necə təsirləndiyini göstərir. Lakin əsas məqsəd boşanmaları zorla azaltmaq deyil, ailələrin sağlam münasibətlər qurmasını dəstəkləməkdir. Dövlət siyasəti, psixoloji maarifləndirmə və cütlüklər üçün psixoloji dəstək proqramlarının inkişafı bu məsələdə mühüm rol oynaya bilər. Ədliyyə Nazirliyinin nikahın pozulması zamanı psixoloji konsultasiyanı qanunvericiliyə daxil etməklə bağlı təşəbbüsü də bu baxımdan çox əhəmiyyətlidir. Bu mövzuda psixoloji və hüquqi yanaşmaların bir arada işlənməsi, sağlam ailə modelinin təşviq edilməsi və cütlüklərin münasibətlərinə dəstək verilməsi Azərbaycan cəmiyyətində ailə institutunun güclənməsinə kömək edə bilər”,- deyən ekspert fikrini yekunlaşdırıb.

Nəzrin Salmanova