Təyyarə qəzalarının artmasının səbəbləri: Keyfiyyət və texnoloji məsələlərin təsiri
Son zamanlar baş verən təyyarə qəzaları aviasiya təhlükəsizliyi ilə bağlı ciddi suallar yaradır. Müasir texnologiyanın inkişafı, naviqasiya sistemlərinin təkmilləşdirilməsi və aviasiya qaydalarının sərtləşdirilməsinə baxmayaraq, bəzi hallarda hava nəqliyyatında qəzaların sayı azalmaq əvəzinə artır. Bu isə həm mütəxəssislər, həm də sərnişinlər üçün narahatlıq doğuran tendensiyadır. Təyyarə qəzalarının çoxunda texniki nasazlıqlar, insan faktorları, hava şəraiti və digər amillər rol oynayır. Lakin son dövrlərdə bu cür hadisələrin artması onların arxasında hansı əsas səbəblərin dayandığını daha dərindən araşdırmağı zəruri edir.
Azərbaycanda Təyyarə Qəzaları
Ölkədə son 30 ildə bir neçə ciddi təyyarə qəzası qeydə alınıb. Ən böyük aviasiya qəzası 1995-ci il dekabrın 5-də Naxçıvan-Bakı reysi ilə hərəkət edən Tu-134 sərnişin təyyarəsinin qəzaya uğraması nəticəsində baş verib. Təyyarə havaya qalxdıqdan bir neçə dəqiqə sonra açıq sahəyə düşərək tamamilə yanıb və nəticədə 4 heyət üzvü və 48 sərnişin həlak olub. Qəzanın səbəbi mühərrik nasazlığı və pilot səhvi kimi müəyyən edilib.
2005-ci il dekabrın 23-də “Azərbaycan Hava Yolları”na məxsus An 140-100 təyyarəsi Heydər Əliyev adına hava limanından havaya qalxdıqdan bir neçə dəqiqə sonra qəzaya uğrayıb. Təyyarənin sağ mühərrikində nasazlıq baş verib və Nardaran qəsəbəsi yaxınlığında Xəzər dənizinə düşüb. Nəticədə 4 heyət üzvü və 19 sərnişin həlak olub
Son olaraq 2024-cü il dekabrın 25-də Bakıdan Qroznıya uçan “Embraer 190” təyyarəsi Qazaxıstanın Aktau şəhəri yaxınlığında quş dəstəsi ilə toqquşma nəticəsində qəzaya uğrayıb. Təyyarədə ümumilikdə 67 nəfər olub və qəza nəticəsində 38 nəfər həlak olub.
Dünyada Təyyarə Qəzaları
Beynəlxalq Hava Nəqliyyatı Assosiasiyasının (IATA) hesabatına əsasən, 2024-cü ildə hər milyon uçuşa 1,21 qəza düşüb, bu da hər 830 min uçuşa bir qəza deməkdir. Bu göstərici 2021-ci ildəki 1,13 əmsalından (hər 890 min uçuşa bir qəza) yüksəkdir, lakin son beş ilin orta göstəricisi olan 1,26-dan (hər 810 min uçuşa bir qəza) aşağıdır.
2018-ci ilin oktyabr ayında Lion Air-a məxsus Boeing 737 Max təyyarəsi Cakartadan Palembaya uçarkən dənizə düşüb və 189 nəfər həyatını itirib. Bu hadisə yeni model olan Boeing 737 Max təyyarələrinin proqram təminatında ciddi nasazlıq olduğunu ortaya çıxardı və nəticədə dünyanın bir çox ölkəsi bu təyyarələrin uçuşlarını dayandırdı.
Bu statistikalar göstərir ki, təyyarə qəzalarının sayı müəyyən illərdə artıb-azalsa da, ümumilikdə aviasiya təhlükəsizliyi sahəsində hələ də təkmilləşdirmələrə ehtiyac var. Təyyarə qəzalarının səbəblərini daha dərindən araşdırmaq və müvafiq tədbirlər görmək vacibdir ki, gələcəkdə bu cür faciələrin qarşısı alınsın.
Mövzu ilə bağlı Crossmedia.az-a verdiyi açıqlama politoloq Qabil Hüseynli qəzalarq əsas səbəblərdən biri kimi təyyarələrim keyfiyyətinin aşağı olmasını göstərib.
Onun sözlərinə görə, təsadüfi deyil ki, son vaxtlar sərnişin və ya hərbi təyyarələr tez-tez partlayır, yaxud da hansısa detalların fəaliyyəti uğursuz alınır: "Bu mənada düşünürəm ki, qeyd etdiyiniz məsələdə keyfiyyət amili ön plana çıxmalıdır. Nəzərə almaq lazımdır ki, təyyarələr nadir detallardan, o cümlədən qarışıq materiallardan ibarət olur. Əlbəttə, texnoloji problemləri və kiber hücüm məsələsini də istisna etmək olmaz".
Mövzu ilə əlaqədar fikirlərini bildirən siyasi şərhçi Azər Həsrət isə bu cür açıqlama verib:
"Ümumiyyətlə, yeni texnologiyaların tətbiqi ilə eyni zamanda texniki vasitələrin, xüsusən də nəqliyyat vasitələrinin getdikcə çoxalması şəraitində qəzaların da, sui-istifadə hallarının da artması gözləniləndir. Yəni, istənilən sahədə əgər iş çoxalırsa, qüsurlar da, fəlakətlər də özünü bərabərində gətirməlidir. Bu, normaldır"
Ekspert bildirib ki, o baxımdan son vaxtlar, xüsusən də təyyarə qəzaları ilə bağlı narahatlıq yarandığını müşahidə edirik: " Azərbaycan təyyarəsinin dekabrın 25-də Rusiyada vurulması bizi bu məsələyə daha diqqətlə yanaşmağa sövq edir. İkinci bir tərəfdən də, bizim təyyarəmizin ardından Koreyada, başqa ölkələrdə də təyyarə qəzaları baş verdi. Sanki bunlar silsilə olaraq ard-arda gəlməyə başladı. İstər-istəməz dünyada artıq təyyarələrin, uçuşların təhlükəsizliyinin artması görüntüsü yarandı".
Onun sözlərinə görə, hesabatlara baxılarsa, hava nəqliyyatı ən təhlükəsiz nəqliyyatdır; burada qəza halları milyonda bir nisbətindədir: "Müqayisə üçün deyim ki, yerüstü nəqliyyat, xüsusən də avtomobil nəqliyyatı ilə bağlı bu rəqəm qat-qat artıqdır. Hər il təkcə Azərbaycanda minlərlə avtomobil qəzaları müşahidə edilir. Və qəzalarda, təəssüflər olsun ki, yüzlərlə insan həlak olur. Amma təyyarə qəzaları ilə bağlı bunu deyə bilmərik, çünki dünyada, dediyim kimi, milyonda bir ehtimalla təyyarə qəzaları olur. Və bu da böyük rəqəm sayılmır".
A. Həsrət son illərin statistikası ilə bir müddət əvvəl tanış olduğunu bildirib: "İl ərzində 33.000.000 uçuş həyata keçirilir. Və bu uçuşlarda aşağı-yuxarı, böyüklü-kiçikli 100 qəza belə bəzən qeydə alınmır. Və tam ölümlə nəticələnən hadisələrin sayı heç 10-a da çatmır. Digər qəzalar sadəcə olaraq hava limanında təyyarələrin bir-birinə toxunması, enişdə təkərin partlaması və s kimi hallardır. Yəni, bunlar ölümə səbəb olmayan qəzalardır. Bu baxımdan mən o fikirlə razılaşa bilmərəm ki, təyyarə qəzalarının sayı artıb. Sadəcə təyyarələrin sayı artır, uçuşların sayı çoxalır. Çoxaldığına görə də, bu statistika bir az qabarıq görünə bilər”- deyə o bildirib.
Göründüyü kimi, fikirlər müxtəlifdir. Amma statistika və baş verənlər göz qabağındadır. Bir uçuş, kimlərinsə yeni başlanğıc kimi qəbul etdikləri səfər bəzən son olur. Bəlkə də, tamamilə yeni başlanğıc...Təsadüfdür, ya yox? Bunu dəqiq demək çətindir. Amma təyyarələr heç bir halda insanları udan nəqliyyat vasitəsinə çevrilməməlidir...
Gültac Mehdizadə
11:23 07.02.2025
Oxunuş sayı: 8507
