İranın 1700 km məsafəyə çatan raketləri: "Tehran açıq mesaj verir"
İranın nüvə proqramı son illərdə beynəlxalq siyasətin ən həssas və mübahisəli mövzularından birinə çevrilib. Tehran 2015-ci il Nüvə Sazişindən (JCPOA) sonra uranı zənginləşdirmə prosesini məhdudlaşdırsa da, ABŞ-nin Donald Tramp administrasiyası dövründə bu sazişdən çıxması və İranın qarşılıq olaraq məhdudiyyətləri tədricən pozması vəziyyəti daha da gərginləşdirdi. Son məlumatlar göstərir ki, İran 60%-dən yüksək zənginləşdirilmiş uran ehtiyatına malikdir ki, bu da nüvə silahı əldə etməyi asanlaşdıra bilər.
Nüvə silahı əldə etmək üçün uranın təbii haldan 90% və daha yüksək səviyyədə zənginləşdirilməsi tələb olunur. Beynəlxalq Atom Enerjisi Agentliyi (IAEA) İranın 2023-cü ildə 60%-ə qədər zənginləşdirilmiş uran ehtiyatını artırdığını təsdiqləyib. Bu, Tehran üçün kritik bir mərhələdir, çünki texniki baxımdan qısa müddət ərzində silah istehsalı üçün kifayət qədər material əldə edə bilər.
İranın bu prosesi davam etdirməsi ABŞ və onun müttəfiqləri, xüsusilə İsrail üçün ciddi narahatlıq doğurur. İsrail rəhbərliyi İranın nüvə silahı əldə etməsinin "qırmızı xətt" olduğunu bəyan edib və müxtəlif vaxtlarda Tehrana qarşı hərbi müdaxiləni istisna etmədiyini bildirib.
Donald Tramp 2025-ci ildə yenidən ABŞ prezidenti seçildikdən sonra İranın nüvə proqramına qarşı daha sərt siyasət yürütməyə başlayıb. Onun administrasiyası 2018-ci ildə olduğu kimi, bu dəfə də İranın nüvə ambisiyalarını məhdudlaşdırmaq üçün təzyiqləri artırır.
Trampın geri dönüşü ilə Vaşinqton Tehranla diplomatik razılaşma perspektivlərini tamamilə arxa plana atıb və daha aqressiv addımlara üstünlük verməyə başlayıb. ABŞ administrasiyası İranın uran zənginləşdirmə fəaliyyətini dayandırmaq üçün yeni sanksiyalar tətbiq edib, Tehranı iqtisadi cəhətdən daha da zəiflətməyə çalışır. Bununla yanaşı, İsrail və Körfəz ölkələri ilə hərbi əməkdaşlığı gücləndirərək İranın nüvə obyektlərinə qarşı potensial hava zərbələri də daxil olmaqla, müxtəlif senariləri müzakirəyə açıb.
İran isə bu təzyiqlərə müqavimət göstərərək nüvə proqramını davam etdirməkdə israrlıdır. Tehran rəhbərliyi nüvə obyektlərinin hərbi hücum riski ilə üzləşdiyini anlayaraq, uranın zənginləşdirilməsini daha da sürətləndirə bilər. Əgər ABŞ-nin yeni sanksiyaları İran iqtisadiyyatına ciddi təsir edərsə, Tehran üçün iki əsas yol qalır: ya yenidən diplomatik danışıqlara qayıtmaq, ya da nüvə silahına daha sürətlə irəliləmək.
Tramp administrasiyasının İranla bağlı sərt siyasəti Yaxın Şərqdə gərginliyi artıraraq, mümkün hərbi toqquşmalar riskini yüksəldir. Bu vəziyyət yalnız İran-ABŞ münasibətlərinə deyil, həm də qlobal enerji bazarlarına və regional sabitliyə ciddi təsir göstərə bilər.
Mövzu ilə bağlı Crossmedia.az-a açıqlama verən politoloq Əli Mustafa bildirib ki, hazırda ABŞ-nin İranın nüvə proqramına dair narahatlıqları var.
O qeyd edib ki, bu narahatlıq İsrailin təhlükəsizlik maraqları ilə bağlıdır: “Netanyahu hökuməti hesab edir ki, əgər İran nüvə silahına sahib olarsa, bu, ilk növbədə İsrailə, daha sonra isə bölgəyə və dünyaya ciddi təhlükə yarada bilər. Buna görə də İsrail ABŞ-ni İrana qarşı addımlar atmağa təşviq edir”.
Ekspertin sözlərinə görə, Netanyahu ilə ABŞ-nin prezidenti Donald Tramp arasında fevralın 4-də gözlənilən görüşdə əsas müzakirə mövzularından biri də məhz İranın nüvə proqramı olacaq.
“İran da bu vəziyyətə qarşı müəyyən hazırlıqlar içərisindədir. ABŞ-nin mövqeyini diqqətlə izləyən Tehran həm diplomatik fəaliyyət göstərir, həm də raket imkanlarını, yeraltı hərbi bazalarını və silah sistemlərini nümayiş etdirir”, – deyə Əli Mustafa əlavə edib.
Onun fikrincə, İran 1700 kilometr məsafəyə çatan yeni raketlərin sınaqlarını planlaşdırır və bununla ABŞ və İsrailə açıq mesaj verir: “İran göstərmək istəyir ki, əgər ona qarşı hücum olarsa, cavab vermək gücündədir”.
Əli Mustafa həmçinin vurğulayıb ki, əgər İrana qarşı hərbi əməliyyat baş verərsə, İran da İsrailə hücum edə bilər: “Digər tərəfdən, bəzi məlumatlara görə, Tramp özü də İranla müəyyən razılığa gəlməyə çalışır. Onun məqsədi yalnız İrana qarşı hərbi əməliyyat aparmaq deyil, həm də diplomatik yollarla razılaşmalar əldə etməkdir”.
Ekspertin sözlərinə görə, Trampın gündəmində İran məsələsi ilə yanaşı, ticarət müharibələri, Kanada, Meksika və Panama ilə iqtisadi əlaqələr və hətta Qrenlandiya ilə bağlı planlar var: “Bu baxımdan İran məsələsinin Tramp üçün nə qədər prioritet olduğu hələ dəqiqləşməyib”, – deyə Əli Mustafa bildirib.
O qeyd edib ki, İsrail isə bu məsələnin daim ABŞ-nin gündəmində qalmasına çalışır: “İran və Rusiya münasibətlərinin tənzimlənməsi və İranın müdafiə proqramının gələcəyi diplomatik səylərdən asılı olacaq”, – deyə ekspert əlavə edib.
Ə.Mustafa, həmçinin İranın nüvə silahına sahib olması ilə bağlı yayılan məlumatlara toxunaraq bildirib ki, əgər bu təsdiqlənərsə, vəziyyət tamamilə dəyişəcək: “Nüvə silahına malik olan bir ölkəyə hücum etmək daha çətin olacaq və bu, hərbi təhdidlərin diplomatik yolla həllini aktuallaşdıracaq”.
Ekspert hesab edir ki, Tramp müharibələri dayandırmaq və xarici siyasətini yenidən nəzərdən keçirmək istəyir. “Bu baxımdan mümkündür ki, gərginliklər hərbi deyil, diplomatik yollarla həll olunsun. Yaxın Şərqdə müəyyən gərginliklər davam edəcək. Suriya məsələsi hələ də tam həll olunmayıb. İranın bölgədəki maraqları zərbə alıb, amma İran bu məğlubiyyəti ilə barışmaq niyyətində deyil. Hələ Livan, Yəmən və digər regionlarla bağlı müəyyən planları var".
O bildirib ki, İran ABŞ və İsraildən qorunmaq üçün hərbi gücünü artırmaqda davam edir və Çin, Rusiya ilə əməkdaşlığı dərinləşdirmək istiqamətində addımlar atır. “Bu isə bölgədə silahlanma yarışını daha da sürətləndirir”, – deyə o qeyd edib.
Sonda ekspert vurğulayıb ki, Netanyahu-Tramp görüşündən sonra ABŞ və İsrailin İrana qarşı siyasəti daha da aydınlaşacaq. “Çox güman ki, bu görüşdən sonra proseslər yeni mərhələyə qədəm qoyacaq və biz bu gərginliyin hansı istiqamətdə inkişaf edəcəyini müşahidə edəcəyik”, – deyə Əli Mustafa fikrini tamamlayıb.
Nihat Tahirov
11:56 04.02.2025
Oxunuş sayı: 8384
