Sağlamlıq

Uşaqlarda prokrastinasiyanın səssiz səbəbləri və həll yolları

Valideynlər tez-tez bu cümləni deyirlər: “Ev tapşırığını həmişə son dəqiqəyə saxlayır!”, “Geyinməyə saatlarla vaxt sərf edir!”, “Bir işə başlamaq üçün həmişə bəhanə tapır!” Uşaqlar və yeniyetmələr arasında prokrastinasiya (işləri təxirə salmaq) olduqca geniş yayılmış bir problemdir.

Bəs uşaqlar və yeniyetmələr niyə işləri təxirə salırlar? Bu, tənbəllik əlamətidir, yoxsa daha dərin psixoloji səbəbləri var? Bu məqalədə, uşaqlarda prokrastinasiyanın səbəblərini araşdıracaq və valideynlər üçün effektiv həll yollarını təqdim edəcəyik.

Prokrastinasiyanın uşaqlarda və yeniyetmələrdə əsas səbəbləri

Prokrastinasiya sadəcə vaxtı idarə edə bilməməkdən qaynaqlanmır. Bu davranışın müxtəlif psixoloji və emosional səbəbləri ola bilər:

• Mükəmməllik qorxusu: Bəzi uşaqlar və yeniyetmələr işə başlamağı ona görə gecikdirirlər ki, səhv etməkdən qorxurlar. “Əgər mükəmməl olmayacaqsa, heç etməyim” düşüncəsi onları ləngidir.

• Özünəinamın aşağı olması: Uşaqlar bir işin öhdəsindən gələ bilməyəcəklərini düşündükdə, ondan qaçmağa başlayırlar. “Onsuz da bacarmayacağam” düşüncəsi onları motivasiyasız edir.

• Təşkilatçılıq bacarıqlarının olmaması: Bəzi uşaqlar vaxtı necə düzgün idarə edəcəklərini bilmirlər. Onlar bir işə hardan başlamalı olduqlarını anlamaqda çətinlik çəkirlər.

• Motivasiyanın aşağı olması: Əgər uşaq bir tapşırığın onun üçün heç bir maraqlı tərəfi olmadığını düşünürsə, ona başlamağı həmişə gecikdirəcək.

• Duyğusal yüklənmə və stres: Yüksək akademik gözləntilər və ya şəxsi problemlər uşaqlarda təxirə salma davranışını gücləndirə bilər.

Prokrastinasiyanın yaşa görə necə dəyişdiyi

Uşaqlarda və yeniyetmələrdə təxirə salma davranışı yaşa görə fərqlənə bilər:

• 6-9 yaş: Bu yaş qrupunda uşaqlar adətən diqqəti uzun müddət cəmləyə bilmədikləri üçün işlərini gecikdirirlər. Həmçinin, onlar oyun oynamağı daha maraqlı hesab etdikləri üçün tapşırıqları təxirə sala bilərlər.

• 10-12 yaş: Məktəb tapşırıqları artdıqca, uşaqlar planlaşdırma və vaxt idarəetmə bacarıqlarına ehtiyac duyurlar. Əgər onlar bu bacarıqları inkişaf etdirməmişlərsə, təxirə salma halları artır.

• 13-18 yaş: Yeniyetmələrdə prokrastinasiya artıq daha mürəkkəb səbəblərə əsaslanır. Onlar müstəqilliklərini ifadə etmək, nəzarətdən qaçmaq və ya akademik uğursuzluq qorxusu ilə təxirə salma davranışına meylli ola bilərlər.

Uşaqlarda prokrastinasiyanın psixoloji təsiri

Təxirə salma davranışı sadəcə bir vərdiş deyil – zamanla uşağın psixoloji sağlamlığına mənfi təsir göstərə bilər:

• Artan stress və narahatlıq: İşləri son dəqiqəyə saxlamaq uşaqlarda böyük bir gərginlik yaradır. Bu, zamanla anksiyete (narahatlıq) və stress pozuntularına səbəb ola bilər.

• Özünəinamın azalması: İşləri gecikdirmək və nəticədə uğursuz olmaq uşağın özünə inamını azalda bilər. O, özünü “bacarıqsız” hiss edə bilər.

• Akademik performansın zəifləməsi: Davamlı təxirə salma uşağın dərs performansına mənfi təsir edərək qiymətlərinin aşağı düşməsinə səbəb ola bilər.

Valideynlər uşaqların prokrastinasiyasına necə kömək edə bilərlər?

Uşaqlara işlərini vaxtında görməyi öyrətmək üçün valideynlər bu üsullardan istifadə edə bilərlər:

• Kiçik addımlarla başlamağı təşviq edin: Uşağın böyük tapşırıqları kiçik hissələrə bölməsinə kömək edin. “Bu gün sadəcə ilk iki səhifəni yaz” kimi təkliflər daha effektiv ola bilər.

• Mühiti düzgün təşkil edin: Uşaq dərs oxuyarkən telefondan, televizordan və digər diqqət yayındırıcı faktorlardan uzaq olmalıdır.

• Dəqiq vaxt cədvəli qurun: Uşaqlar üçün gündəlik rejim və ya tapşırıqların yerinə yetirilməsi üçün konkret saatlar müəyyənləşdirmək faydalıdır.

• Düzgün motivasiya yaradın: Uşağı hər dəfə bir tapşırığı yerinə yetirdikdə müsbət sözlərlə həvəsləndirin. Məsələn, “Sən bunu həqiqətən çox yaxşı bacardın!” kimi ifadələr uşağın motivasiyasını artıra bilər.

• Nəticələri izah edin: Uşağın bir tapşırığı gecikdirməsinin nəticələrini ona başa salmaq vacibdir. Məsələn, “Əgər tapşırığını indi etməsən, sabah oyuncaqlarınla oynamağa vaxtın olmayacaq” kimi izahlar uşağın vaxtı idarə etməsinə kömək edə bilər.

• Özünüz nümunə olun: Uşaqlar valideynlərinin davranışlarını təkrarlayırlar. Əgər siz işlərinizi həmişə gecikdirirsinizsə, uşaq da bu vərdişi qəbul edəcək.

Cəza vermək yerinə hansı yanaşma daha effektivdir?

Bəzi valideynlər uşaqlarının təxirə salma vərdişini dəyişdirmək üçün cəza verməyə üstünlük verirlər. Lakin bu, problemi həll etmək əvəzinə, uşağı daha çox stresə sala və motivasiyasını azalda bilər. Bunun əvəzinə, uğura fokuslanmaq, daha kiçik və idarəolunan hədəflər qoymaq və müsbət davranışları mükafatlandırmaq daha təsirli nəticə verə bilər.

Əgər uşaq davamlı olaraq prokrastinasiya edirsə və bu, onun akademik və şəxsi həyatına ciddi təsir edirsə, bir psixoloq və ya mütəxəssisdən dəstək almaq faydalı ola bilər.

Uşağınızın prokrastinasiyasını necə dəyişdirə bilərsiniz?

Uşaqlarda və yeniyetmələrdə təxirə salma vərdişi müvəqqəti bir hal deyil, əgər vaxtında müdaxilə olunmasa, bu, ömür boyu davam edə biləcək bir problemə çevrilə bilər. Əsas məsələ uşağa vaxt idarəetmə bacarıqlarını öyrətmək, motivasiyasını artırmaq və dəstəkləyici bir mühit yaratmaqdır. Unutmayın ki, prokrastinasiyanı məğlub etmək üçün uşağa doğru strategiyalar təqdim etmək və ona yön göstərmək valideynlərin əlindədir!