Tramp Arktikada “Yeni Böyük Oyun” yaradır

“Trampın Qrenlandiyadakı ritorikası Arktikada “Yeni Böyük Oyun”un yaranmasından xəbər verir. 19-cu əsrdə Orta Asiya mübarizəsi kimi, bu hakimiyyət mübarizəsi də qurudan və buzdan kənara çıxır.

Çünki; Qrenlandiyada kim güc sahibi olacaqsa, o, Arktikada logistik daşıma yollarının, kritik xammalların və getdikcə daha əlçatan olan qütb bölgəsində hərbi üstünlüyün açarını özündə saxlaya bilər.

Buzların əriməsi ilə Danimarkanın bu muxtar bölgəsi ucqar bir forpostdan 21-ci əsrin geosiyasi gücünün dayaq nöqtəsinə çevrilir.

Qrenlandiya dünyanın ən böyük adasıdır və strateji baxımdan Amerika ilə Avropa arasında Arktikada yerləşir. 

Ada həmçinin; neft, təbii qaz və kritik minerallar daxil olmaqla, istifadə edilməmiş enerji potensialına görə çox böyük geosiyasi əhəmiyyətə malikdir”. 

“Adanın inkişaf etməkdə olan Arktika ticarət yollarına yaxınlığı və onun hərbi əməliyyatlar və Arktikaya nəzarət mərkəzi kimi rolu onun strateji dəyərini daha da artırır.

2019-cu ildə ABŞ-ın keçmiş prezidenti Donald Trampın Qrenlandiyanı almaq təklifi “əslində böyük bir daşınmaz əmlak sövdələşməsi” kimi təsvir edilmiş və qlobal diqqəti cəlb etmişdi. 

Danimarkanın baş naziri Mette Frederiksen bunu “cəfəngiyyat” kimi qəbul etdikdə, Tramp Kopenhagenə dövlət səfərini ləğv etmişdi”.

“Amma bu şərhlərin arxasında daha böyük planlar var. 

Arktika buzlarının əriməsi Qrenlandiyanı geosiyasi mükafata çevirir, Pituffik Kosmik Stansiyası Amerikanın ballistik raketlər barədə erkən xəbərdarlıq sistemi və kosmik müşahidəsi üçün çox önəmlidir ”.

“Qrenlandiya muxtar hökumətinin Çinlə, xüsusən də mədən layihələrində əməkdaşlığa marağı və Rusiyanın bölgədə hərbi güclənməsi ABŞ-ın bura ilə əlaqəsini dərinləşdirməsi üçün aktuallığı artırır.

Üstəlik, Tramp yeni prezidentlik dövründə “Öncə Amerika” şüarı altında Qrenlandiyanı almaq və Panama kanalını geri almaq məqsədi ilə ekspansionist ambisiyalarını açıq şəkildə ifadə edib.

Tramp yanvarın 7-də keçirdiyi mətbuat konfransında məqsədlərinə çatmaq üçün hərbi və ya iqtisadi təzyiqlərdən istifadə etməyi istisna etməyəcəyini bildirib və bu məqsədlərin ABŞ üçün həyati əhəmiyyət daşıdığını da iddia edib”.

“Çin üçün ABŞ-ın Qrenlandiyada var olması onun “Qütb İpək Yolu” təşəbbüsünü və qabaqcıl texnologiyalar üçün lazım olan kritik xammalın üstünlüyünü təhdid edir.

Üstəlik, Arktikanın istiləşən iqlimi Asiyanın Avropa ilə ticarəti üçün tranzit vaxtlarını qısalda bilər ki, bu da regiona nəzarəti getdikcə daha qiymətli edir”.

“Müvafiq olaraq, üç potensial ssenari ortaya çıxır.

Birincisi, Birləşmiş Ştatlar Qrenlandiyaya maliyyə stimulları, inkişaf paketləri və muxtariyyət zəmanətləri təklif edərək diplomatik bir yanaşma qəbul edə bilər. 

Problem Qrenlandiyalıları Vaşinqtonla inteqrasiyanın tarixə, milli qürur və strateji narahatlıqlara əsaslanan Danimarka müqavimətini dəf etməklə yanaşı, uzunmüddətli fayda gətirəcəyinə inandırmaq olacaq. 

Bu, Çinin kritik minerallara çıxışını və qütb genişlənməsini məhdudlaşdıracaq, Pekini digər Arktika ölkələri, xüsusən də Rusiya ilə tərəfdaşlıqlarını dərinləşdirməyə sövq edəcək”. 

“İkincisi, ABŞ investisiyaların artırılması və birbaşa yardım vasitəsilə iqtisadi və ya geosiyasi təzyiqlər tətbiq etməklə Qrenlandiyanı Danimarkadan təcrid edə bilər.

Vaşinqton həmçinin Kopenhagenə siyasi təzyiq göstərərək regionun ABŞ-la yaxınlaşmasının NATO və Arktika təhlükəsizliyi üçün kritik əhəmiyyət kəsb etdiyini və bununla da Danimarkanın regiona nəzarət imkanlarını zəiflədə bilər”. 

“Üçüncü və ən aqressiv ssenari ABŞ-ın strateji resursları və ya hərbi infrastrukturunu heç bir rəsmi satın almadan faktiki olaraq Qrenlandiyanı ilhaq etməsidir.

Bu görünməmiş bir vəziyyət olmadığı üçün ABŞ regional sabitliyi qorumaq adı altında tarixən müdaxiləçi siyasətlərini qanuniləşdirib”.

“ABŞ Monro Doktrinası ilə Avropanın Amerika qitəsinə müdaxiləsinin qarşısını almağı hədəflədiyi halda, Ruzvelt Doktrinası öz əhatə dairəsini genişləndirdi və Qərb yarımkürəsində sabitliyi qorumaq və ya maraqlarını müdafiə etmək üçün ABŞ-ın müdaxiləsini qanuniləşdirdi”.

“Arktikada strateji resurslar, gəmiçilik marşrutları və hərbi mövqe üzərində rəqabət fövqəldövlətləri hökmranlıq axtarışında beynəlxalq normalara meydan oxumağa sövq edir və regionu getdikcə daha çox mübahisəli geosiyasi arenaya çevirir”.

CATO İnstitute