Türkiyə Afrikadan nə istəyir? - Səfirdən maraqlı təqdimat

Crossmedia.az xəbər verir ki, Türkiyənin Cənubi Afrika Respublikasındakı səfiri Ömər Faruk Doğan, Afrika qitəsinin artan iqtisadi gücünü və Türkiyənin qitəyə yanaşmasını AA Analiz üçün qələmə alıb.  

Afrika dünyada ticarətin ən çox artdığı tək qitədir.
  
Dünya Ticarət Təşkilatının (DTÖ) 2023-cü ilə dair dərc etdiyi təsdiq edilmiş ticarət məlumatlarına əsasən, Afrika dünyada ticarətin ən çox artdığı yeganə qitədir. DTÖ-nün məlumatlarına görə, ticarət dünya üzrə 1,1 faiz, Avropada 2,6 faiz, Müstəqil Dövlətlər Birliyi (MDB) ölkələrində isə 4,5 faiz azalmışkən, Afrikada ticarətin artması mühüm bir inkişaf olaraq qiymətləndirilir.  

Afrikanın önəmi böhranlara baxmayaraq davam edir.
  
2022-ci ilin əvvəlindən etibarən müxtəlif bölgələrdə yaşanan böhranlar Afrika qitəsinin dünyanın gələcəyi baxımından əhəmiyyətini qismən kölgələmiş olsa da, qitə inkişaf etmiş ölkələrin maraq mərkəzi olmağa davam edir.  

Qlobal güclərin Afrikaya marağı artır  

2022-ci ilin fevralında başlayan Ukrayna-Rusiya müharibəsi, 2023-cü ilin oktyabrında İsrailin Qəzzəni işğalı və zorakılığın insan dəyərlərini yıxaraq ən acı səviyyəyə çatması Orta Şərqdə ciddi bir dram yaşanmasına, iqtisadi tənəzzülə və dünya ticarətində geriləməyə səbəb oldu. Afrika qitəsi isə Mali, Niger, Çad, Sudan, Somali kimi ölkələrdə böhranlara baxmayaraq, səssiz-sədasız ticarətini artırmağa davam etdi. Bu inkişafı yalnız Afrikanın özündə daşıdığı yüksək potensialla izah etmək mümkündür.  

Çin-Afrika Əməkdaşlığı Forumunun təsiri
  
Bu potensialı dərk edən Çin, 2024-cü ilin sentyabrında Çin-Afrika Əməkdaşlıq Forumunu (FOCAC) təşkil etdi. Eyni zamanda, 20 yanvar 2025-ci ildə vəzifəsini təhvil verəcək ABŞ Prezidenti Co Bayden, bəlkə də son rəsmi səfərlərindən birini keçən aylarda Anqolaya etdi. Bayden, ABŞ-ın yeni dövrdə tətbiq edəcəyi Afrika strategiyasını Anqoladan elan etməyə çalışdı. Bu, ABŞ-ın seçilmiş prezidenti Donald Trampın dövründə də ölkənin Afrikaya olan marağının artaraq davam edəcəyinin əhəmiyyətli göstəricilərindən biridir.  

Avropa və Afrika arasındakı gərginlik
  
Qərb isə Afrikanı miqrasiya problemlərinin əsas mənbəyi kimi görərək, öz iqtisadi və sosial qaydasının qorunması baxımından bir risk olaraq dəyərləndirir. Afrikanın hazırda əhalisinin 65 faizindən çoxunun 35 yaşdan aşağı olması və beynəlxalq mənbələrin 2050-ci ilə qədər 400 milyon Afrika mənşəli universitet məzununun Avropa İttifaqı (Aİ) sərhədlərinə yaxınlaşacağı proqnozları, Qərbin Afrikaya yanaşmasında çoxsaylı tərəddüdlərə səbəb olur.  

Afrikada nümunə götürülən ölkə: Türkiyə 

Türkiyənin 54 Afrika ölkəsinə "qazan-qazan" prinsipinə əsaslanan, bərabər məsafəli və daha çox humanitar yanaşması bir çox ölkəyə model təşkil edir. Bu baxımdan, Prezident Ərdoğanın qitəyə dair söylədiyi fikirlər bəzi aparıcı Afrika ölkələri tərəfindən müxtəlif formalarda, lakin eyni mövzularda təkrar edilməyə başlanıb.  

Bu yanaşmaya bir neçə nümunə göstərilə bilər. Çinin "Modernləşmə Qərbləşmə ilə eyni deyil, zəngin ölkələr zəngin, kasıb ölkələr isə kasıb qalmamalıdır, və Afrika dünyanın mühüm bir qütbüdür" kimi fikirləri və 2024-cü ilin sentyabrında Afrikaya dair "daxili işlərə qarışmamağa, inkişaf yoluna müdaxilə etməməyə, xaricdən iradə dayatmağa, yardımları siyasi şərtlərlə bağlamamağa və sərmayə maliyyə dəstəyində eqoist yanaşmalara 'yox' deməyə" dair açıqlamaları Prezident Ərdoğanın 2003-cü ildən bəri Afrikaya dair ortaya qoyduğu yanaşmaya bənzər izlər daşıyır.  

Bu çərçivədə, Afrikada yeni inkişaf edən yanaşmaların Türkiyənin ortaya qoyduğu strategiya, fəaliyyət və əməkdaşlıq formalarından əhəmiyyətli ölçüdə təsirləndiyini və Türkiyə-Afrika münasibətlərindəki böyük irəliləyişin yeni bir model olaraq qəbul edildiyini ifadə etmək mümkündür.  

Türkiyənin Afrikadakı artan təsiri
  
Afrikada əhəmiyyətli dərəcədə aktiv olan Rusiya və hazırda Qəzzədə bir soyqırım həyata keçirən İsrailin təsirlərinin azalmasına qarşı Türk Əməkdaşlıq və Koordinasiya Agentliyi (TİKA), Maarif Fondu, Yunus Əmrə Mədəniyyət Mərkəzləri və xüsusilə Türk Hava Yollarının (THY) pandemiyadan sonrakı Afrikaya yönələn intensiv fəaliyyəti qitədəki güc balanslarının dəyişdiyini göstərən əsas göstəricilərdir. Bu vəziyyət, Afrikanın inkişafda Türkiyəni model ölkə kimi görmə yanaşmasını daha da gücləndirir.  

Türk müdafiə sənayesi təkcə ölkəmizdə deyil, həm də təhlükəsizlik və sabitlik problemləri ilə üzləşən Afrikada da ciddi ümid və sabitlik mənbəyi olmuşdur.  

Afrikanın gələcəyi necə formalaşacaq?

Afrikanın 2023-cü ildə olduğu kimi, gələcəkdə də dünya ticarətinə dinamizm gətirəcək bölgə olaraq qalacağı qaçılmazdır. Dünyanın ciddi şəkildə xammal, enerji və təbii ehtiyatlara ehtiyac duyduğu bir dövrdə Afrika, bu sektorlar baxımından böyük potensial daşıyır və xüsusilə inkişaf etmiş ölkələr üçün əhəmiyyətlidir.  

Türkiyə və Afrika arasındakı iqtisadi əlaqələrə baxıldıqda, 20 ildən çoxdur ki, Prezident Ərdoğanın rəhbərliyi ilə həyata keçirilən qarşılıqlı faydaya əsaslanan siyasət müsbət nəticələr vermişdir. Afrikada inkişaf edən türk sərmayələri ilə yanaşı, qitə ilə ticarət dövriyyəmiz 40 milyard dolları keçib. Hərçənd bu rəqəm tam potensialımızı əks etdirməsə də, qısa müddətdə əldə edilən bu nailiyyət diqqətəlayiqdir və inkişaf etdirilməlidir.  

Türk Eximbank-ın yeni Afrika strategiyası və Türkiyənin təsisçisi olduğu İslam İnkişaf Bankının Afrikaya daha çox fokuslanması bu münasibətlərin daha da dərinləşməsinə şərait yaradacaqdır. Bu isə Afrikanın böyük potensialını üzə çıxararaq, həm Türkiyə, həm də Afrika üçün faydalı imkanlar yaradacaqdır.

Nihat Tahirov