Konqoda böhran: Prezident Çisekedinin sınağı

Konqonun şərqindəki son qarşıdurma, ölkə ordusunun uzun müddət korrupsiya, sui-istifadə və zorakılıqla tanınan dərin zəifliklərini üzə çıxardı.

Ordusunun əsgərləri az maaş alır və silahlanma baxımından zəifdir. Onun sıraları öz maraqlarını güdən dəstələrlə doludur. Və bir-birini izləyən prezidentlərin, çevriliş qorxusundan orduyu zəif saxladıqları iddia edilir.

Konqo Demokratik Respublikasının ordusu, son həftələrdə ölkənin şərq hissəsində sürətlə irəliləyən bir milis qrupunu dayandırmaq üçün kifayət qədər güclü və funksional görünmür. "M23" adlanan bu milis, iki böyük şəhəri, iki strateji hava limanını və Konqo ərazisinin geniş sahələrini ələ keçirib.

Prezident Feliks Çisekedi bu an üçün hazırlıq görməyə çalışdı, şərqdə dolaşan minlərlə döyüşçünü məğlub etmək üçün ordusunu gücləndirdi. Lakin bu cavab M23-ün irəliləməsi qarşısında çökdü, cənab Çisekedi getdikcə təcrid olundu, onun daxili dəstəyi yox oldu , regional güclərlə sülh danışıqları dayandı və güclü beynəlxalq dəstək çatmadı.

Crossmedia.az The New York Times- a istinadən xəbər verir ki , Birləşmiş Millətlər Təşkilatına görə, M23 qoşunları təlim keçir, silahlanır və üsyançılarla birlikdə olan Konqonun daha kiçik qonşusu Ruanda tərəfindən dəstəklənir. Ruanda qoşunlarının Konqoda olduğunu etiraf etdi, lakin M23-ə nəzarət etməyi rədd etdi.

Konqo tədqiqat institutu Ebuteli- nin icraçı direktoru Fred Bauma, "Bu münaqişənin iki tərəfi var" dedi . “Biri Ruandanın M23-ə dəstəyidir. Digəri isə Konqo hökumətinin daxili zəiflikləridir”.

Konqo prezidenti “The New York Times” qəzetinə verdiyi son müsahibədə ordunun probleminin ona əcnəbilərin sızması olduğunu deyib və problemi həll edə bilməməkdə sələfini günahlandırıb.

“Mənim sələfim ordunu yenidən qurmadan 18 il hakimiyyətdə olub”, - deyə cənab Çisekedi bildirib. "2022-ci ildə onu əsaslı təmir edib yenidən qurmağa başlayanda, sanki islahatların qarşısını almaq istəyirmiş kimi Ruanda tərəfindən dərhal hücuma məruz qaldıq."

Son bir ay ərzində bu hücumlar sürətlənmiş, Konqo ordusu və onun müttəfiqləri — Avropa muzdlu əsgərləri və Wazalendo (və ya Vətənpərvərlər) kimi tanınan silahlı qruplar da daxil olmaqla — ard-arda döyüşlərdə məğlub olublar.

M23 yeni ərazilərə irəliləyərək Uvira şəhərini əhatə edib və həm şimala, həm də cənuba doğru irəliləyir. Bukavuda isə Konqo əsgərləri M23 şəhəri hələ hücum etmədən əvvəl uzun sütunlarla geri çəkiliblər.

Qoma şəhəri uğrunda gedən döyüşdən sonra M23 qırıcıları əsir götürülmüş yüzlərlə əsgəri yük maşınlarına yükləyərək yenidən təlim keçmək üçün şəhərdən qovdular. Üsyançı sözçünün sözlərinə görə, polis məmurları da kütləvi şəkildə təslim olub və M23-ə qoşulub. Konqo əsgərləri və onların Wazalendo müttəfiqləri tez-tez bir-birinə qarşı döyüşür, təchizatlar və rüşvət almaqda ittiham olunan yerlərə giriş uğrunda mübarizə aparırlar.

Zəif və nəhəng Konqo ordusu 

Kağız üzərində Konqo daha kiçik qonşusundan gələn təhlükələrlə mübarizə aparmaq üçün yaxşı mövqedə görünür. Mütəxəssislər onun 100.000 ilə 200.000 arasında əsgəri olduğunu təxmin edirlər ki, bu da Ruanda və ya M23-dən qat-qat çoxdur. Lakin Konqo ordusu çoxdan zəiflik və korrupsiya ilə tanınır.

Həvəssiz əsgərlər, çox vaxt Konqonun yüzlərlə yol blokunda mülki şəxsləri qəsb etməklə öz cüzi gəlirlərini artırırlar , bunlardan ən gəlirlisi gündə 900 dollar, bir əsgərin aylıq maaşından dəfələrlə çox gəlir əldə edə bilir.

Komandirlər uzun müddətdir mövcud olan rüşvət və sui-istifadə sistemində öz tabeçiliyində olanlardan ödəniş alır — ya da yalnız kağız üzərində mövcud olan "fantom" işçilər üçün əlavə maaşlar alır. Əsgərlərin nəqliyyat vasitələri yoxdur və buna görə də tez-tez motosiklet taksilərindən istifadə edərək, bir mövqedən digərinə getmək məcburiyyətində qalırlar.

Danimarka Beynəlxalq Araşdırmalar İnstitutunun sülh və zorakılıq üzrə tədqiqatçısı Peer Şoten Mərkəzi Afrikaya diqqət yetirərək, "Ordu həqiqətən silahlı qrup kimi fəaliyyət göstərir" dedi.

Bunu bilən cənab Çisekedi ordunu gücləndirməyə çalışırdı. 2023-cü ildə o, hərbi büdcəni iki dəfədən çox artıraraq 371 milyon dollardan 761 milyon dollara çatdırdı - bu, Ruanda'nın 171 milyon dollarlıq büdcəsindən çoxdur, amma hər iki ölkənin hərbi büdcəsi ümumi daxili məhsulunun yalnız 1 faizindən biraz çox edir.

Pulun bir hissəsi daha yaxşı silahlara xərclənib. Konqo bu yaxınlarda Çindən hücum dronları, eləcə də Cənubi Afrikalı müdafiə şirkətindən müşahidə və hücum təyyarələri alıb . O, həmçinin Cənubi Afrika qoşunlarını cəlb edən regional qüvvəyə 200 milyon dollar xərcləyib .

Stokholm Beynəlxalq Sülh Araşdırmaları İnstitutunun tədqiqatçısı Nan Tian, ​​"bacarıqların artırılması bir gecədə baş verə biləcək bir şey deyil" dedi.

Münaqişənin digər tərəfində Konqonun şərqində onilliklər təcrübəsi olan və Konqo ərazisində fəaliyyət göstərən 4000-ə yaxın yaxşı silahlanmış, yaxşı təlim keçmiş Ruanda əsgəri tərəfindən dəstəklənən M23 milisdir.

Ruanda 1994-cü il soyqırımından sonra hakimiyyətə gələn prezidenti Pol Kaqamenin nəzarətindədir. O, hakimiyyətini möhkəmləndirdi və heç bir fikir ayrılığına yol vermədi; onun hökuməti deyir ki, o, son iki prezident seçkilərində 98 və 99 faiz səs qazanıb.

Konqonun kövrəkliyinin kökləri

Konqo Afrikanın Saharadan cənubundakı ən böyük dövlətdir. Çox hissəsi uzaq və əlaqəsizdir və dövlət ya yoxdur, ya da yırtıcıdır. 100-dən çox silahlı qrup fəaliyyət göstərir və cinayətkarlar demək olar ki, tamamilə cəzasız qalır, bundan da  sui-istifadə edirlər.

Konqonun kövrəkliyinin kökləri dərindədir. Onilliklər boyu Belçika müstəmləkəçiliyindən sonra zəif institutlar və çox az inkişafla qaldı. Müstəqillikdən sonra, ABŞ və Belçika Baş nazir Patrice Lumumba'nın devrilməsini dəstəklədilər və ABŞ daha sonra Mobutu Sese Seko'nun hakimiyyətə gəlməsinə kömək etdi. Mobutu təxminən üç onillik hakimiyyət sürdü. 1997-ci ildə vətəndaş müharibəsi Mobutunu devirdi, onun varisi Laurent Kabila isə dörd il sonra qətlə yetirildi.

Cənab Çisekedi heç vaxt öz xalqı arasında böyük populyarlıq qazanmayıb. O, Konqonun ən qabaqcıl müxalifət siyasətçilərindən biri olan atasının ölümündən sonra partiyasının rəhbərliyini ələ keçirdi və 2018-ci ildə hakimiyyəti ələ keçirərək, seçkilərin qalibi olduğunu elan etdi .

O, 2023-cü il seçkilərində hakimiyyəti qoruyub saxlasa da, seçici fəallığı ölkənin müstəqillik əldə etdikdən sonra gördüyü ən aşağı göstərici idi. Konqodakı seçkiləri uzun müddət izləmək tarixi olan Katolik Kilsəsi milli seçki komissiyasını “seçki fəlakəti”nə sədrlik etməkdə ittiham edib.

O vaxtdan bəri, cənab Çisekedi Konstitusiyanı dəyişdirmək istədiyinə işarə etdi, bu taktika bir neçə Afrika liderinin müddət limitlərini sıfırlamaq və hakimiyyətdə qalmaq üçün istifadə etdiyi bir üsuldur.

Lakin bu planlar ciddi etirazla qarşılanıb . Ekspertlər deyirlər ki, onun mövqeyi qeyri-müəyyəndir və şərqdəki hərbi uğursuzluqlar onu daha da zəiflədir. Paytaxt Kinşasada insanlar onun təhlükəsizlik qüvvələrinə nəzarət edə bilməsindən narahatdırlar və mümkün çevrilişdən qorxurlar.

Cənab Çisekedi müxalifətlə əlaqə saxlayacağını və birlik hökuməti quracağını bildirib.

Dayanmış sülh danışıqları

Şərqi Konqoda böhranı həll etmək üçün bir neçə diplomatik cəhd uğursuzluğa uğrayıb, cənab Çisekedi iki dəfə sülh danışıqlarına qatılmaqdan imtina edib.

Konqo kilsə rəhbərləri danışıqların son raundunu təşkil etməyə çalışırlar və cənab Kaqame və bir sıra Konqolu müxalifət nümayəndələri ilə görüşüblər. Onlar cənab Çisekedinin M23 ilə danışmasını istəyirlər, cənab Kaqame israr edir.

İndiyə qədər cənab Çisekedi M23 ilə birbaşa danışıqlardan imtina edib. Ancaq dayandıqca mövqeyi daha da zəifləyir.

BMT-nin məlumatına görə, münaqişə yanvar ayından bəri 7000-dən çox Konqo vətəndaşının ölümünə səbəb olub. Konqonun baş naziri keçən həftə Birləşmiş Millətlər Təşkilatına bildirib ki, təxminən 2500 nəfərin kimliyi müəyyən edilmədən dəfn edilib.

M23-ə qarşı döyüşən Cənubi Afrika qüvvələrində iştirak edən Malavi yanvar ayında üç nəfərin öldürülməsindən sonra qoşunlara geri çəkilmə əmri verib.

 Digər regional güclər, Konqonun zəifliyindən və xarici güclərin hərəkətsizliyindən istifadə edərək öz maraqlarını gücləndirirlər. Uqanda, "bütün qüvvələr" orada silahlarını təhvil vermədiyi halda, Konqo şəhəri Buniyaya hücum etməklə hədələdi. BMT ekspertlərinə görə, Uqanda, M23-ü də dəstəkləyib.

Güclü ordu olmadan, cənab Çisekedi dünya güclərinə müraciət etməyə davam edərək, onların Ruandaya geri çəkilmək üçün təzyiq göstərəcəklərini ümid edir. 2012-ci ildə M23 hücumu zamanı beynəlxalq qınaq Ruandanın silahlı qrupa dəstəyini geri götürməsinə səbəb oldu və nəticədə o, məğlub oldu. Bu dəfə geniş tənqidlər oldu, lakin Ruandanın geri çəkilmək niyyətində olduğuna dair heç bir əlamət yoxdur.

Pərvin Hacıyeva