Elm Fondunun rəhbəri: "Elm dayanıqlı inkişafın əsasıdır"

Müasir dövrdə elmin cəmiyyət həyatında rolu getdikcə daha da artır. Qlobal problemlərin elmi yolla həll olunması, bilik əsaslı iqtisadiyyatın qurulması və innovativ texnologiyaların inkişafı üçün elmi fəaliyyətin dəstəklənməsi vacib şərtdir.  Azərbaycanda bu istiqamətdə mühüm rol oynayan qurumlardan biri də Azərbaycan Elm Fondudur. Fond, tədqiqatçıların layihələrinə maddi və mənəvi dəstək göstərməklə yanaşı, elmin regionlara yayılması, gənc alimlərin təşviqi, rəqəmsallaşma və beynəlxalq əməkdaşlıqların genişlənməsi istiqamətində bir sıra mühüm addımlar atır. 

Bu məqsədlə Azərbaycan Elm Fondunun İcraçı direktoru Mehriban İmanova ilə görüşüb, ona aidiyyatı üzrə suallarımızı ünvanladıq. O, bildirdi ki, fondun fəaliyyət prinsipi elmi potensialın gücləndirilməsi, tədqiqat mədəniyyətinin inkişafı və tətbiq yönümlü layihələrin dəstəklənməsi üzərində qurulub.  Fond müxtəlif sahələr üzrə qrant proqramları təqdim edir, fundamental və tətbiqi elmlər arasında balansın qorunmasına diqqət yetirir.    Gənc alimlər üçün xüsusi layihələr, startap qrantları, texnologiya transferi, patentləşmə, beynəlxalq əməkdaşlıq və elmi diplomatiyanın gücləndirilməsi kimi istiqamətlər əsas prioritetlər sırasındadır. Həmçinin Mehriban xanım əlavə edir ki, fondun məqsədi təkcə elmi inkişaf etdirmək deyil, həm də onu cəmiyyətin real problemlərinin həllinə yönəltmək, beynəlxalq rəqabətə davamlı tədqiqatları dəstəkləmək və yeni nəsil alimlərin yetişməsinə töhfə verməkdir.

- Hazırda rəhbərlik etdiyiniz Fond hansı əsas istiqamətlərdə fəaliyyət göstərir?

- Fondun fəaliyyəti ölkəmizdə elmi potensialın gücləndirilməsi, tədqiqat mədəniyyətinin inkişafı və praktiki nəticə yönümlü elmi fəaliyyətlərin dəstəklənməsi istiqamətində qurulub.

Əsas fəaliyyət istiqamətlərimizdən qrant proqramlarının təşkilidir, yanı müxtəlif sahələr üzrə tədqiqat layihələrinin maliyyələşdirilməsi, xüsusilə fundamental və tətbiqi elmlərin balanslaşdırılması, gənc alimlərin dəstəklənməsi, startap qrantları, elmi nəticələrin kommersiyalaşdırılması, texnologiya transferi, patentləşmə və innovativ məhsulların inkişafına dəstək, beynəlxalq əməkdaşlıq, qlobal fondlarla birgə layihələr, alimlərimizin xarici proqramlara cəlb olunması və elmi diplomatiyanın gücləndirilməsi, rəqəmsal elmi infrastrukturun inkişafı, elektron müraciət və monitorinq sistemlərinin tətbiqi, elmi bazaların yaradılması, regionlarda elmin inkişafı, elmi fəaliyyətin yalnız paytaxtla məhdudlaşmaması üçün regional universitet və mərkəzlərlə işbirliyidir.

Fond olaraq bizim əsas məqsədimiz, elmin cəmiyyətin real problemlərinin həllinə yönəlməsi, beynəlxalq rəqabətə davamlı tədqiqatların təşviq olunması və yeni nəsil alimlərin yetişdirilməsidir.

- Elmin dayanıqlı inkişafa töhfəsi barədə nə deyə bilərsiniz?

- Elm, heç şübhəsiz, dayanıqlı inkişafın əsasıdır. İqlim dəyişmələri, enerji effektivliyi, biotexnologiya və rəqəmsallaşma kimi sahələrdə irəliləyiş yalnız elmi bilik və tətbiqlərlə mümkündür. Biz bu baxımdan tədqiqatçıları cəmiyyət üçün aktual olan problemləri həll etməyə təşviq edirik və bu tip tədqiqatlara xüsusi diqqət yetiririk.

- Gənc alimlərə hansı imkanlar təqdim olunur?

- Gənc tədqiqatçılar üçün fondumuz bir neçə istiqamətdə sistemli dəstək göstərir. İlk növbədə, xüsusi olaraq gənc alimlər üçün nəzərdə tutulmuş birgə layihə proqramları həyata keçirilir. Bu proqramlar vasitəsilə onlar öz tədqiqat ideyalarını müstəqil şəkildə reallaşdıra bilirlər.

Bundan əlavə, biz gənc alimlərin beynəlxalq elmi mühitə inteqrasiyasını da dəstəkləyirik: beynəlxalq konfranslarda iştirak xərclərinin tam şəkildə maliyyələşdirilməsi, xaricdə qısamüddətli təcrübəkeçmə proqramlarının tam şəkildə maliyyələşdirilməsi, elmi təcrübə və mübadilə proqramlarının dəstəklənməsi.

Eyni zamanda, regionlarda yaşayan gənc alimlər üçün də bərabər imkanlar təmin olunması məqsədilə xüsusi regional çağırışlar və təlimlər təşkil olunur.

Bu imkanların əsas məqsədi gəncləri elmə cəlb etmək, onların yaradıcılıq potensialını üzə çıxarmaq və dayanıqlı elmi karyera qurmaq üçün münbit mühit formalaşdırmaqdır.

- Fondun dəstəyi ilə Qarabağ Universitetində ilk laboratoriyanın açılması barədə nə deyə bilərsiniz?

- Qarabağ Universitetində Fondun dəstəyi ilə ilk elmi laboratoriya açılıb Fondumuzun təşəbbüsü və birbaşa dəstəyi ilə Qarabağ Universitetində ilk müasir elmi laboratoriya fəaliyyətə başlamışdır. Bu layihə postmünaqişə dövründə elmi dirçəlişin və bilik əsaslı inkişafın simvolu kimi xüsusi əhəmiyyət daşıyır.

Laboratoriya arxeoloji tədqiqat və analiz sahəsində fəaliyyət göstərəcək və regionda aparılacaq tədqiqatlara elmi baza yaradacaq. Burada müasir cihazlar, analitik proqram təminatı və sahə tədqiqatları üçün zəruri infrastruktur qurulub.

Bu təşəbbüs Qarabağ regionunda elmi potensialın dirçəldilməsi, gənc tədqiqatçıların cəlb olunması, beynəlxalq elmi əməkdaşlığın təşviqi və yerli təbii resursların dayanıqlı idarə olunması baxımından strateji rol oynayır.

Fond olaraq biz bu cür layihələri genişləndirməyi, Qarabağ və digər regionlarda dayanıqlı elmi mühitin qurulmasına davamlı dəstək göstərməyi qarşıya məqsəd qoymuşuq.

- Beynəlxalq elmi əməkdaşlıq Fond üçün nə dərəcədə prioritetdir?

- Beynəlxalq əməkdaşlıq bizim üçün çox mühüm istiqamətdir. Biz müxtəlif ölkələrin elmi fondları ilə əməkdaşlıq edir, ikitərəfli və çoxtərəfli qrant mexanizmlərini tətbiq edirik. Bu, tədqiqatçılarımıza qlobal elmi şəbəkəyə inteqrasiya imkanı verir və Azərbaycanın elmi nüfuzunun artırılmasına xidmət edir.

Beynəlxalq elmi əməkdaşlıq bizim üçün strateji prioritetlərdən biridir, çünki müasir elm qapalı məkanlarda inkişaf etmir. O, qlobal əlaqələr, birgə tədqiqatlar və məlumat mübadiləsi üzərində qurulub.

Fond olaraq biz bir neçə istiqamətdə beynəlxalq əməkdaşlığı təşviq edirik. Məsəslən, ikitərəfli və çoxtərəfli qrant proqramları  müxtəlif ölkələrin elmi fondları və təşkilatları ilə birgə çağırışlar elan edirik (məsələn, Horizon Europe, TÜBİTAK və s.), xarici tədqiqat mərkəzlərində təcrübə gənc alimlər üçün elmi mobillik proqramları və laboratoriya təcrübələri təşkil edirik, birgə elmi nəşrlərin və layihələrin dəstəklənməsi beynəlxalq konsorsiumlarda iştirak edən tədqiqatçılara xüsusi maliyyə və inzibati dəstək göstərilir, elmi diplomatiya və forumlar Azərbaycan alimlərinin beynəlxalq forumlarda, simpoziumlarda və ekspert qruplarında fəal təmsil olunmasına şərait yaradırıq. Bütün bu fəaliyyətlər Azərbaycan elminin beynəlxalq elm ailəsinə inteqrasiyası, təcrübə mübadiləsi, və elmi nüfuzun artması baxımından mühüm əhəmiyyət daşıyır.

- Qadın alimlərin fəaliyyətini necə qiymətləndirirsiniz və hansı dəstək mexanizmləri mövcuddur?

- Qadın alimlər elmin inkişafında mühüm rol oynayırlar və onların fəaliyyətini olduqca yüksək qiymətləndiririk. Əməkdaşlıq etdiyimiz elmi institutlarda qadın tədqiqatçıların sayı ilbəil artır, bu da elmdə gender balansının qorunmasının əhəmiyyətini göstərir.

Fond olaraq biz gender bərabərliyini dəstəkləyən siyasətə sadiqik. Bu çərçivədə həyata keçirdiyimiz konkret dəstək mexanizmlər var. Belə ki, qadın alimlər üçün ayrılmış xüsusi qrant proqramları xüsusilə gənc qadın tədqiqatçıların liderliyində olan layihələrə üstünlük verilir; Təlim və şəbəkələşmə imkanları qadın alimlər üçün təşkil olunan seminarlar, mübadilə proqramları və beynəlxalq təşəbbüslərlə onların elmi bacarıqları gücləndirilir.

Biz inanırıq ki, elmdə qadınların aktiv iştirakı yalnız gender bərabərliyinin deyil, həm də elmi keyfiyyətin və sosial məsuliyyətin göstəricisidir.

- Rəqəmsal texnologiyalar fonunda elmi idarəetmədə hansı dəyişikliklər baş verir?

- Rəqəmsal transformasiya son illər elmi idarəetmənin bütün mərhələlərinə ciddi təsir göstərmişdir. Fond olaraq biz bu dəyişiklikləri məhsuldarlıq, şəffaflıq və daha geniş əlçatanlıq prinsipləri ilə uyğunlaşdırmağa çalışırıq.

Elektron müraciət sistemləri tədqiqatçılar artıq layihə müraciətlərini, aralıq və yekun hesabatlarını tam şəkildə onlayn platforma üzərindən təqdim edirlər. Rəqəmsal qiymətləndirmə və ekspertizalar ,ekspert rəyləri və qiymətləndirmə prosesi də elektron sistemlər vasitəsilə aparılır, bu isə prosesi sürətləndirir və sənədləşməni sadələşdirir. Açıq elmi məlumat bazaları fond tərəfindən maliyyələşdirilən layihələrin nəticələri açıq və axtarıla bilən platformalarda yerləşdirilir ki, bu da elmə ictimai çıxışı təmin edir. Virtual seminarlar və təlimlər ,elmi ictimaiyyət üçün mütəmadi olaraq onlayn tədbirlər, təlimlər və müzakirə panelləri təşkil olunur. Bu, xüsusilə regionlarda yaşayan tədqiqatçılar üçün əlverişlidir. Analitik idarəetmə biz rəqəmsal alətlər vasitəsilə fond fəaliyyətinin statistik təhlilini, tədqiqat tendensiyalarını və layihələrin nəticəliliyini daim izləyirik. Nəticə etibarilə, rəqəmsal texnologiyalar elmin çevikliyini artırır, resursların daha səmərəli istifadəsinə imkan verir və tədqiqatçılarla fond arasında daha interaktiv əlaqə yaradır.

- Regionlarda elmin inkişafı üçün hansı dəstəklər göstərilir?

- Elmin inkişafı təkcə paytaxt mərkəzli olmamalıdır  regionlarda yaşayan tədqiqatçılar, tələbələr və alimlər də bərabər şəkildə elmi fəaliyyətə cəlb olunmalıdırlar. Fond olaraq bu prinsipə sadiq qalaraq regionlarda elmi potensialın üzə çıxarılması və stimullaşdırılması istiqamətində konkret tədbirlər görürük.

Biz regionlarda səyyar elmi təlimlər və seminarlar təşkil edirik, layihə yazılışı, tədqiqat metodları, elmi etika və məlumatların təqdimatı üzrə, yerində laborator avadanlıq və infrastruktur dəstəyi göstəririk texniki təchizat, cihazların yenilənməsi və mütəxəssis hazırlığı ilə bağlı, elmi tədbirlərin bölgələrdə keçirilməsi -konfranslar, forumlar və elmi müsabiqələr artıq yalnız paytaxtda deyil, bölgələrdə də reallaşdırılacaq.

Bu fəaliyyətlər regionlarda elmi mədəniyyətin formalaşmasına, tədqiqatlara marağın artmasına və yerli problemlərin elmi əsasda həllinə xidmət edir. Məqsədimiz elmi inkişafı ölkənin hər nöqtəsində əlçatan və davamlı etməkdir.

Regional universitetlər və elmi mərkəzlər üçün ayrıca kvotalar müəyyən edirik. Səyyar təlimlər, qrant yazma seminarları və yerli tədqiqat infrastrukturunun gücləndirilməsi istiqamətində proqramlar həyata keçirilir.

- Fondun yaxın gələcək üçün hansı strateji planları var?

- Fond olaraq qarşıdakı illərdə elmin inkişafını daha da sürətləndirmək, beynəlxalq səviyyədə rəqabət qabiliyyətli və sosial baxımdan faydalı tədqiqatlara dəstək vermək məqsədilə bir sıra strateji prioritetlər müəyyən etmişik. Bunlardan, yeni qrant mexanizmlərinin tətbiqi : qısa və orta müddətli layihələrlə yanaşı, uzunmüddətli və konsorsium əsaslı elmi proqramlar da maliyyələşdiriləcək, interdisiplinar tədqiqatların təşviqi: süni intellekt, yaşıl texnologiyalar, sağlamlıq və biomühəndislik kimi kəsişən sahələrdə layihələr üçün ayrıca çağırışlar planlaşdırılır, inklüziv və regional elm siyasəti: region universitetləri üçün ayrılmış kvotalar, yerli elmi mərkəzlərə infrastruktura dəstək proqramları genişləndiriləcək.Beynəlxalq inteqrasiya və elmi diplomatiya: dünyanın aparıcı fondları ilə birgə çağırışlar, ikitərəfli razılaşmalar və beynəlxalq ekspertlərlə əməkdaşlıq istiqamətində yeni addımlar atılacaq, rəqəmsal elmi platformaların inkişafı açıq elmi məlumat bazaları, avtomatlaşdırılmış qiymətləndirmə sistemləri və analitik göstəricilərin izlənməsi üçün rəqəmsal vasitələrin tətbiqi davam etdiriləcək.

Biz bu planlarla həm yerli elmi potensialı stimullaşdırmağı, həm də Azərbaycanı regional elmi liderlərdən birinə çevirməyi hədəfləyirik.

- Elmi ictimaiyyətə və oxuculara nə demək istərdiniz?

- Elmin cəmiyyətin tərəqqisində rolu danılmazdır. Əslində, elmi fəaliyyət təkcə laboratoriya araşdırmaları və məqalələrdən ibarət deyil, o, cəmiyyətin rifahı, gənc nəslin təhsili, təbiət və texnologiya ilə harmoniya içində yaşamaq bacarığı deməkdir. Mən elmi ictimaiyyətə müraciətlə bildirmək istəyirəm ki, biz birlikdə çalışaraq elmə olan etimadı daha da gücləndirə, onun nəticələrini cəmiyyətin hər bir sahəsində tətbiq edə bilərik. Tədqiqatçının əməyi yalnız bilik deyil, gələcəyi formalaşdıran təməldir. Oxuculara, xüsusilə gənclərə isə demək istəyirəm: əgər siz elmi yol seçmisinizsə bu, çətin, lakin şərəfli və dərin mənalı bir yoldur. Elm sizdən səbr, düşüncə və əzmkarlıq tələb edir, lakin qarşılığında sizə dünyanı anlamaq, insanlığa fayda vermək və iz qoymaq imkanı təqdim edir. Elm, bizdən əvvəlkilərin mirası və bizdən sonrakılar üçün körpüdür. Gəlin bu körpünü birlikdə daha da möhkəmləndirək.

Müsahibəni hazırladı:
Fidan Xəlilova