Rusiya bir vaxtlar ABŞ-ni ittiham etdiyi mövqeyə düşüb

2015-ci ildə Rusiya prezidenti Vladimir Putin Bəşər Əsədin xahişi ilə Suriyaya qoşun göndərdi. Bunun bir neçə məqsədi vardı. Birinci məqsədi, 2014-cü ildə Krımın ilhaqından sonra Rusiyanın beynəlxalq təcridini aradan qaldırmaq idi. Digər məqsədi, Rusiyanı Sovet İttifaqının dağılmasından sonra təsirini itirdiyi Yaxın Şərqdə yenidən güclü bir oyunçuya çevirmək idi. O, həmçinin Rusiyanı qlobal güc kimi göstərmək və müttəfiqlərini dəstəkləmək istəyirdi. Bu müdaxilə, həmçinin, Rusiyaya Yaxın Şərqdə xristianların himayədarı rolunu oynamaq imkanı verdi. Putin, Rusiya üçün xristian dəyərlərinin qoruyucusu obrazını yaratmağa çalışırdı.

Əsəd rejiminin zəifləməsindən sonra bu məqsədlərin çoxu uğursuz oldu. Rusiya, Yaxın Şərqdəki hərbi bazalarını itirmək təhlükəsi ilə üzləşdi. Əsəd rejimi islamçı qüvvələrin təzyiqi altında qaldığı üçün Putinin xristianları qorumaq arzusu da boşa çıxdı. Eyni zamanda, Rusiyanın beynəlxalq təcridi 2022-ci ildə Ukraynaya hücumundan sonra daha da dərinləşdi.

Rusiyanın Suriyadakı müdaxiləsinin əsas məqsədi, öz müttəfiqlərinə və kiçik ölkələrə belə bir mesaj vermək idi: “Biz sizi Qərbin dəstəklədiyi rejim dəyişikliklərindən qoruya bilərik.” Lakin bu mesaj Ukraynaya qarşı müharibədən sonra təsirini itirdi. Putinin Ukraynada tam qələbəyə yönəlməsi Rusiyanın digər xarici siyasət məqsədlərini ikinci plana keçirdi. Əsəd rejiminin devrilməsi isə Rusiyanın müttəfiqlərinə təminat verə bilməyəcəyini sübut etdi.

Putinin Suriyadakı müdaxiləsi ilk gündən Ukrayna ilə bağlı idi. Moskva ərəb baharını və Kiyevdəki Maydan etirazlarını postsovet ölkələrindəki “rəngli inqilablar” ilə eyni cərgədə görürdü. Putin bu hadisələri öz hakimiyyətinə qarşı mümkün təhlükə kimi qəbul edirdi. Lakin o, Suriyaya müdaxiləsini terrorçuluqla mübarizə kimi təqdim etməyə çalışdı. ABŞ və Qərb ölkələri onun bu fikri ilə tam razı olmasa da, Rusiya ilə hərbi əlaqələr qurdu. Eyni zamanda, Rusiya İranla əməkdaşlığı gücləndirdi, ABŞ-ın etirazlarına baxmayaraq, S-300 raketlərini Tehrana göndərdi və bu ölkə ilə iqtisadi əlaqələrini möhkəmləndirdi.

Türkiyə ilə münasibətlər isə daha mürəkkəb oldu. Əvvəlcə Ankara ilə münaqişələr yaşansa da, Putin 2016-cı ildə dövlət çevrilişi cəhdindən sonra Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanı dəstəklədi. Bununla belə, Rusiya-Türkiyə münasibətləri vaxtaşırı gərginləşirdi. Körfəz ölkələri isə Moskvanın hərbi gücünü qəbul edir və onun bölgədəki rolunu hörmətlə qarşılayırdılar.

Suriyadakı uğurlar Rusiya üçün beynəlxalq aləmdə təsir gücünü artırmaq baxımından əhəmiyyətli oldu. Afrika, Mərkəzi Asiya və Latın Amerikasında bir çox ölkə Rusiyanın təhlükəsizlik və hərbi dəstəyindən yararlandı. Xüsusilə, Mərkəzi Asiyadakı ölkələr Rusiya qoşunlarını daxili təhlükəsizlik məsələlərində mühüm tərəfdaş kimi görürdülər. Lakin Suriyadakı iqtisadi vəziyyət Rusiyanın uzunmüddətli perspektivdə uğur qazana bilmədiyini göstərdi.

Əsədin devrilməsi və Suriyadakı hərbi bazaların itirilməsi Rusiyanın regional və qlobal təsirinə ciddi zərbə vurdu. Putinin əsas məqsədi Ukraynada tam qələbə olduğundan, Suriyadakı hədəflərdən vaz keçildi. Bu isə Rusiyanın müttəfiqlərinə təhlükəsizlik təminatını zəiflətmiş oldu.

Nəticədə, Rusiya beynəlxalq səhnədə əvvəlki mövqeyini itirməyə başladı. Əsəd rejiminin zəifləməsi isə Rusiyanın həm siyasi, həm də iqtisadi təkliflərinin məhdud olduğunu bir daha ortaya qoydu. Suriyadakı uğursuzluqlar Putinin Ukrayna müharibəsində də eyni problemlərlə üzləşə biləcəyini göstərir. Bu, həm Rusiyanın daxili ictimaiyyətində, həm də beynəlxalq səviyyədə narazılıq yarada bilər. Rusiya, İran və digər ölkələr ABŞ-ın hərbi müdaxilələrini sərt şəkildə tənqid edir. Onlar hesab edirlər ki, ABŞ yerli reallıqları nəzərə almadan hərəkət edir və nə sabit rejimlər, nə də təhlükəsizlik strukturları yarada bilir. Yaxın Şərqdə Rusiyanın və İranın yerli şəraiti daha yaxşı başa düşəcəyi gözlənilsə də, nəticələr gözləntiləri doğrultmadı. Onlar nə Suriyada iqtisadi artımı təmin edə bildilər, nə də digər ölkələri Əsəd rejimini dəstəkləməyə razı sala bildilər. Körfəz ölkələri, Hindistan və Çin kimi böyük iqtisadi güclər Rusiya və İranın zəmanətlərinə inanaraq Suriyaya sərmayə qoymadılar.

Bu gün Rusiya Suriyadan hərbi və mülki qüvvələrini çıxarmaq üçün Türkiyədən dəstək istəyir. Bu, onu göstərir ki, Rusiya bir vaxtlar ABŞ-ı ittiham etdiyi mövqeyə düşüb: regionun reallıqlarından uzaq, yerli qüvvələr tərəfindən təsirsizləşdirilmiş vəziyyətdədir. Putinin diqqətini Ukrayna müharibəsinə yönəltməsi isə Suriyadakı problemləri arxa plana atır. Lakin bu yanaşma həm Rusiya daxilində, həm də müttəfiqləri arasında ciddi suallar doğurur. Çoxları Rusiyanın Suriyada qoyduğu resursların nə üçün uğursuz olduğunu və bu qədər səylərin niyə nəticəsiz qaldığını soruşur.

Ukrayna ilə davam edən müharibə Rusiyanı yeni problemlərlə üz-üzə qoyur. 2023-cü ilin iyununda Yevgeni Priqojinin Vaqner qiyamı, Ukraynanın Kursk bölgəsinə hücumları və Əsəd rejiminin sürətlə zəifləməsi Rusiyanın gücünün azaldığını nümayiş etdirir. Müharibə aparan bir ölkə olaraq, Rusiya nə hərbi dəstək, nə də iqtisadi inkişaf təmin etmək qabiliyyətindədir. Bu isə əvvəllər Rusiyaya güvənən rejimlərin ondan uzaqlaşmasına səbəb olur.

Hazırda Rusiya Əsəd rejiminin süqutunu ört-basdır etmək üçün özünü uğurlu kimi göstərməyə çalışır. O, Suriyada “terror anklavı” yaradılmasının qarşısını aldığını iddia edir və Əsədin hakimiyyətdə qalmasını təmin etdiyini vurğulayır. Lakin müttəfiqlər Rusiyadan yalnız hərbi dəstək deyil, həm də iqtisadi sabitlik üçün zəmanət gözləyir. Bu gözləntiləri qarşılaya bilməməsi isə Rusiyanın beynəlxalq nüfuzuna zərbə vurur.

Əsəd hələ hakimiyyətdən uzaqlaşdırılmamışdan əvvəl Rusiya öz mövqeyini dəyişməyə başlamışdı. Rusiyanın televiziyaları artıq “Həyat Təhrir əş-Şam”ı terror təşkilatı kimi təqdim etmirdi. Hətta Çeçenistan lideri Ramzan Kadırov bu qrupun terrorçu statusunun ləğvini təklif etmişdi. Rusiya hökuməti isə Suriyanın Moskvadakı səfirliyində üsyançıların bayrağını qaldırmağa icazə vermişdi. Bu addımlar göstərir ki, Rusiya artıq Suriyanın yeni hakimiyyəti ilə əlaqələr qurmağa çalışır. Hətta dini fundamentalistlərə qarşı çıxmasına baxmayaraq, Moskva özünü dini mühafizəkarlığın müdafiəçisi kimi göstərməyə çalışır.

Putin Suriyadakı uğursuzluqlarını qələbə kimi təqdim etməyə cəhd edir. Lakin Əsəd rejiminin süqutu və Rusiyanın bu süquta reaksiya verməməsi göstərir ki, Moskvanın əsas diqqəti Ukrayna müharibəsində qələbə qazanmağa yönəlib. Bu, Rusiyanın müştəri dövlətlərlə bağlı maraqlarını zəiflədir.

Bununla belə, Suriyadakı uğursuzluq Ukraynadakı müharibənin risklərini artırıb. Putin Ukraynanı Qərblə Rusiya arasında mübarizənin mərkəzi nöqtəsi hesab edir. Onun fikrincə, Ukraynadakı uğur Rusiyanın digər regionlarda da təsirini gücləndirəcək. Lakin bu yanaşma qeyri-real görünür, çünki Moskvanın verdiyi vədlər artıq boşa çıxıb.

Gülay Qəribova