Ukraynaya yardım - Amerikalılar narazıdırlar

Bir çox amerikalı Ukraynaya göstərilən yardımın baha başa gəlməsindən narahatdır. Bu barədə Crossmedia.az foreignaffairs.com saytına istinadən xəbər verir. 

ABŞ Konqresi bu yardımla bağlı son maliyyə paketini təsdiqləmək üçün yeddi ay vaxt sərf etdi. Pew Tədqiqat Mərkəzinin noyabr ayında keçirdiyi sorğu göstərir ki, amerikalıların əksəriyyəti Ukraynaya kömək etməyi dəstəkləsə də, hər dörd nəfərdən biri Vaşinqtonun həddindən artıq yardım etdiyini düşünür. Bəzi siyasətçilər, o cümlədən vitse-prezident JD Vance, Ukrayna münaqişəsinin ABŞ-a yarım trilyon dollara başa gəlməsi ilə bağlı yanlış fikirlər səsləndirirlər. Həmçinin, milyarder Elon Musk da fevral ayında ABŞ-ın Ukraynaya investisiyalarını davam etdirməsini “ağılsızlıq” adlandırmışdı.

Bu narahatlıqları anlamaq mümkündür. ABŞ hazırda qeyri-qanuni immiqrasiya, milli borc, Çinlə rəqabət, Yaxın Şərqdə münaqişə və ümumilikdə qlobal təhlükəsizlik problemləri ilə üz-üzədir. Bu səbəbdən Vaşinqtonun prioritetləri düzgün sıralamaq məsələsində çətinlik çəkməsi başadüşüləndir.

Ancaq Ukraynaya yardımın baha olması ilə bağlı narahatlıq səhv yanaşmadır. Əslində, amerikalılar Ukraynaya kömək etməməyin doğura biləcəyi daha böyük xərclərdən narahat olmalıdırlar. ABŞ, Ukraynaya dəstək verərək Rusiyanın Şərqi və Mərkəzi Avropaya birbaşa təhdid yaratmasının qarşısını alır. Bu təhdid, heç şübhəsiz, ABŞ-ın daha çox resurslarını tələb edərdi. Ukraynaya yardım edərək, Vaşinqton NATO ilə Moskva arasında birbaşa müharibədən qaçmağı bacarır. Belə bir münaqişə ABŞ-ın qoşunlarını döyüşə cəlb edərdi.

Amerika Sahibkarlıq İnstitutu ilə birgə apardığımız araşdırmaya əsasən, əgər Rusiya Ukraynanı məğlub etsə və NATO sərhədində güc toplasa, ABŞ-ın çəkəcəyi xərclər çox yüksək olacaq. Hesablamalarımıza görə, belə bir ssenari ABŞ-ın növbəti beş il ərzində müdafiə büdcəsində nəzərdə tutulandan 808 milyard dollar çox xərcləməsinə səbəb ola bilər. Halbuki Konqres indiyədək Ukraynaya cəmi 112 milyard dollar ayırıb. Bu, Rusiyadan Avropanı qorumaq üçün tələb olunacaq məbləğin 14 faizindən də azdır. Daha sadə dillə desək, Ukraynaya yardım etməmək, kömək etməkdən yeddi dəfə baha başa gələcək.

Əgər ABŞ Ukraynaya dəstəyi dayandırsa, Kiyev ciddi problemlərlə üzləşəcək. Avropalı tərəfdaşlar ABŞ-ın yardımı olmadan Ukraynaya kifayət qədər hərbi və iqtisadi dəstək verə bilməyəcəklər. Ukrayna öz sənaye istehsalını artırsa da, əhalisi və ordusunu saxlamaq üçün kifayət qədər silah istehsal edə bilmir. Əgər ABŞ-ın yardımı kəsilsə, Ukrayna 2025-ci ilə qədər silah ehtiyatlarını itirəcək və 2026-cı ilə qədər effektli hava hücumundan müdafiə sistemi olmadan qalacaq. Nəticədə, Rusiya hərbi üstünlük qazanaraq həm Ukraynanın mülki, həm də hərbi obyektlərini dağıtmağa davam edəcək. Bu, Ukraynanın ordusunun çökməsi ilə nəticələnə bilər və Rusiya NATO sərhədlərinə doğru irəliləyər.

Rusiya prezidenti Vladimir Putin belə bir qələbəni böyük bir uğur kimi görəcək. Lakin onun ambisiyaları bununla bitməyəcək. Putin Şərqi Avropada gücünü artırmaq və NATO-ya qarşı daha ciddi təhdidlər yaratmaq üçün cəsarətlənəcək. Bu səbəbdən Ukraynaya yardım göstərmək təkcə düzgün maliyyə qərarı deyil, həm də ABŞ-ın gələcəkdə qarşılaşacağı daha böyük problemlərin qarşısını almaq üçün vacibdir.

Əgər Rusiya Ukraynada qalib gəlsə, bu, regionda yeni təhlükələr yaradacaq. Baltikyanı ölkələr, Moldova, Macarıstan və Rumıniya yaxınlığında Moskva hərbi gücünü artıracaq. Rusiya burada raketlər, döyüş təyyarələri və digər texnikalar yerləşdirəcək. Bundan sonra isə Qara dənizdən Arktikaya qədər NATO sərhədləri boyunca bir-biri ilə bağlı hava hücumundan müdafiə sistemləri quracaq.

Ukraynanın resursları Rusiyanın Şərqi Avropaya təzyiq göstərməsini asanlaşdıracaq. Əgər Ukrayna ordusu Rusiyanın nəzarəti altına keçsə, Kreml yüksək səviyyədə hazırlıqlı, təcrübəli və döyüş keçmişi olan yüz minlərlə əlavə əsgəri öz xidmətinə cəlb edə bilər. Bundan başqa, Ukraynada hərbi xidmətə cəlb edilməmiş milyonlarla insanı da səfərbər etmək imkanı yaranar. Bununla yanaşı, Ukraynanın sənaye və iqtisadi potensialı Rusiyanın müdafiə qabiliyyətini gücləndirər. Moskva yeni hücumlar planlaşdırmazdan əvvəl hazırkı işğalından yaranan zərərləri aradan qaldırmalıdır. Amma 2030-cu ilə qədər NATO ölkələrinə hücum etməyə hazır ola bilər.

Bəzi amerikalılar düşünə bilər ki, Rusiyanın NATO-ya təzyiqi ABŞ üçün elə də böyük əhəmiyyət kəsb etmir. Ancaq bu yanaşma məsələnin qlobal miqyasını nəzərdən qaçırır. Avropa, əlbəttə ki, öz müdafiəsinə daha çox sərmayə qoymalıdır. Lakin tarix göstərir ki, ABŞ Avropadakı maraqlarına biganə qalanda, münaqişələr nəticədə Amerikanın təhlükəsizliyinə və rifahına mənfi təsir göstərir. ABŞ-ın hər hansı bir bölgədən çəkilməsi digər düşmən ölkələri də hərəkətə keçirə bilər. Sadə dillə desək, regiondakı münaqişələr ABŞ-ı qaçılmaz olaraq özünə cəlb edir.

ABŞ qlobal güc olaraq qalmaq üçün öz hərbi, iqtisadi və strateji imkanlarını artırmalıdır. Əgər Ukrayna Rusiyaya təslim olsa, Vaşinqton daha böyük və daha güclü bir ordunun qurulmasına məcbur olacaq. Məsələn, ABŞ ordusunun 270.000 əlavə hərbçiyə ehtiyacı olacaq. Bunlardan 161.000-i quru qoşunlarına göndərilməlidir. Bu, ordunun əvvəlcədən planlaşdırılan 943.000 əsgərlik tərkibini xeyli artıracaq. Əlavə qüvvələr ABŞ-a Avropada daha güclü mövqe tutmağa və istənilən böhrana tez cavab verməyə imkan verəcək. Bu güclənmiş mövqe NATO müttəfiqləri ilə daha effektiv birgə təlimlərin keçirilməsini təmin edəcək, müharibəyə hazırlıq səviyyəsini artıracaq və Rusiyanı çəkindirmə gücünü artıracaq. Bu artımın yalnız quru qoşunlarına dəyəri təxminən 88 milyard dollar olacaq.

Eyni zamanda, ABŞ Dəniz Piyadaları Korpusu da 205.000 nəfərlik hazırkı qüvvəsini artırmalı olacaq. Bunun üçün əlavə səkkiz piyada batalyonu yaradılacaq. Bu batalyonların iki faizi aktiv, altısı isə ehtiyatda olacaq. Onlar həm Çini, həm də Şimali Koreyanı çəkindirməkdə ABŞ-a kömək edəcək. Həmçinin bu qüvvələr ordunun Yaxın Şərqdən çıxması nəticəsində yaranan boşluqları dolduracaq. Əlavə batalyonlar ABŞ-a Baltikyanı ölkələrdə daha güclü amfibiya (dənizdən quruya) əməliyyatlarını həyata keçirmək üçün imkanlar yaradacaq.

Ümumilikdə, ABŞ-ın Ukraynanı dəstəkləməsi həm maliyyə, həm də strateji baxımdan daha sərfəlidir. Əks halda, ABŞ çox daha böyük təhlükələrlə və daha yüksək xərclərlə üzləşə bilər.

Vaşinqton Avropada öz hərbi qüvvələrini əvvəlcədən yerləşdirməlidir. Əgər Rusiya NATO üzvü olan bir ölkəni işğal edərsə, müharibə başladıqdan sonra ABŞ-ın əlavə resurslar göndərməsinin qarşısını almaq üçün hər şeyi edəcək. Buna görə də, ABŞ Avropadakı mövcud hərbi bazalarını gücləndirməli və yenilərini inşa etməlidir. Bu işlərin təxminən 31 milyard dollara başa gələcəyi gözlənilir. Həmçinin Avropada çox sayda kiçik, dağınıq və möhkəmləndirilmiş silah anbarları tikilməlidir. Bundan əlavə, ABŞ əsgərlərinə ailələrini Şərqi Avropaya gətirə bilməyəcəkləri və ya onların təhlükəsizliyi üçün əlavə pul xərcləməli olduqları barədə xəbərdarlıq edilməlidir.

Rusiyanı məğlub etmək üçün geniş hava qüvvələri tələb olunur. ABŞ-ın hava üstünlüyünü təmin etmək üçün daha çox beşinci və altıncı nəsil döyüş təyyarələri lazımdır. Bundan başqa, təyyarələrin havada yanacaq doldurması və hərbi qüvvələrin regiona daşınması üçün daha çox yanacaq dolduran tankerlərə və nəqliyyat vasitələrinə ehtiyac var. ABŞ F-22 döyüş təyyarələrini xidmətdə daha uzun müddət saxlamaq və yeni hərbi təyyarələrin inkişafını sürətləndirmək məcburiyyətindədir. Təyyarələri havada yanacaqla dolduran KC tankerlərinin və C seriyalı nəqliyyat gəmilərinin təqaüdə çıxması da təxirə salınmalıdır. Həmçinin yanacaq dolduran dronlara daha çox sərmayə qoyulmalıdır ki, döyüş təyyarələrinin uçuş məsafəsi artırılsın. Ümumilikdə, 2029-cu ilə qədər 683 əlavə təyyarə və əlaqəli sistemlərə təxminən 109 milyard dollar xərclənməlidir.

ABŞ pilotsuz uçuş aparatlarına da ciddi sərmayə qoymalıdır. Ukrayna müharibəsi dronların müasir müharibələrdə nə qədər əhəmiyyətli olduğunu göstərdi. Bu texnologiyada ABŞ geri qalır və buna görə də pilotsuz sistemlərin inkişafına və istehsalına 29 milyard dollar sərf edilməlidir.

Hava hücumlarından müdafiə də gücləndirilməlidir. Əgər Ukrayna məğlub olsa, Rusiya NATO ilə 2600 millik sərhəd boyunca qüvvələrini toplamaq imkanına malik olacaq. Buna görə də, ABŞ hava hücumundan müdafiə sistemlərinə və döyüş sursatlarına təxminən 173 milyard dollar xərcləməlidir. Bununla yanaşı, döyüş sursatlarının istehsalını artırmaq üçün ABŞ sənaye bazasının genişləndirilməsinə əlavə 63 milyard dollar sərf edilməlidir.

Hava qüvvələri ilə yanaşı, ABŞ daha güclü dəniz qüvvələrinə də ehtiyac duyacaq. Rusiya Qara dənizdə və Atlantik okeanında ABŞ gəmilərini sıxışdırmağa çalışa bilər. Buna cavab olaraq, ABŞ 18 yeni döyüş gəmisi, o cümlədən iki təyyarə daşıyan gəmi, dörd sualtı qayıq, üç esmines və üç freqat tikməlidir. Donanmanın dəstək qabiliyyətini artırmaq üçün daha altı logistika və təchizat gəmisi də əlavə edilməlidir. Bu gəmilərin tikintisi üçün təxminən 50 milyard dollar lazım olacaq.

ABŞ-ın daha yüksək hazırlıq səviyyəsində qüvvələr saxlamaq üçün əlavə təlimlərə və hazırlıqlara 185 milyard dollar xərcləməsi tələb olunur. Ehtiyat hissələrinin saxlanması və təkmilləşdirilməsi üçün isə əlavə 33 milyard dollar lazımdır. Kəşfiyyat əməliyyatları, xüsusi missiyalar və kosmosla bağlı texnologiyaların inkişafı üçün də 46 milyard dollardan çox pul ayrılmalıdır.

Ümumilikdə, bütün bu hazırlıqlar ABŞ-a təxminən 808 milyard dollara başa gələcək. Müharibənin qarşısını almaq çox bahalıdır, lakin döyüşmək daha böyük maliyyə və insan itkisinə səbəb ola bilər.

Gülay Qəribova