Proseslər İlham Əliyevin iradəsi və Azərbaycanın regional gücü ilə formalaşır - MÜSAHİBƏ
Cənubi Qafqazda sürətlə dəyişən geosiyasi mənzərə fonunda Türkiyə və Azərbaycan arasında strateji tərəfdaşlıq regionun təhlükəsizlik arxitekturasında həlledici amillərdən birinə çevrilib. Son illər iki ölkənin həm ikitərəfli, həm də çoxtərəfli platformalarda nümayiş etdirdiyi sıx koordinasiya, sülh təşəbbüslərindəki ortaq mövqe və siyasi həmrəylik bölgədə yeni reallıqların formalaşmasına mühüm töhfə verir. Ankara ilə Bakının ortaq addımları təkcə qarşılıqlı münasibətlərin yüksək səviyyəsini əks etdirmir, eyni zamanda Cənubi Qafqazda uzun müddətdir gözlənilən dayanıqlı sülhün bərqərar olması üçün vacib zəmin yaradır.
Bu kontekstdə Türkiyənin xarici işlər naziri Hakan Fidanın Böyük Millət Məclisində verdiyi son açıqlamalar da iki qardaş ölkənin regional proseslərə yanaşmasının mahiyyətini bir daha göstərir. Nazir vurğulayıb ki, Azərbaycan-Ermənistan sülh prosesində əldə olunan irəliləyişlər, eləcə də Türkiyə ilə Ermənistan arasında aparılan normallaşma səyləri bölgədə sabitlik, təhlükəsizlik və rifah üçün yeni ümidlər doğurur. Bakı ilə Ankaranın Qarabağın bərpası da daxil olmaqla bütün məsələlərdə paralel və uyumlu şəkildə hərəkət etməsi isə regional siyasətin gələcəyinə yön verən əsas faktorlardan biridir.
Mövzu ilə bağlı Milli Məclisin İnsan hüquqları komitəsinin sədri Zahid Oruc Crossmedia.az-a fikirlərini bölüşüb:
— Azərbaycanın regional siyasətdə mövqeyi və Türkiyə ilə strateji xəttin formalaşması hansı tarixi və siyasi şərtlərdən qaynaqlanır?
— Azərbaycan dövlətinin mövqeyi təkcə öz təhlükəsizliyi və ya işğal reallığına münasibətlə məhdudlaşmırdı. Burada həm də bölgənin strateji balansı, xüsusən İrəvanın uzun illər xarici qüvvələrin təsir dairəsində qalması və bunun Türkiyə üçün yaratdığı siyasi-təhlükəsizlik riskləri nəzərə alınırdı. Bu baxımdan atılan addımlar təkcə bizim ölkəyə deyil, həm də qardaş Türkiyənin maraqlarına xidmət edən strateji qərarlar idi.
Bu xətt heç vaxt yalnız Azərbaycanın maraqları üçün seçilmiş birtərəfli siyasət olmayıb. Əksinə, Türkiyə-Azərbaycan əlaqələrinin davamlılığı və güclənməsi üçün vacib idi. Əgər bu strategiya olmasaydı, nə bugünkü səviyyədə əlaqələr mövcud olardı, nə də Türk və Azərbaycan vətəndaşlarının regiondakı qarşılıqlı fəaliyyəti bu qədər genişlənərdi. Bu yanaşma nəticə verdi və Vətən müharibəsində əldə edilən qələbə gələcək mərhələlərdə Türkiyənin daim məlumatlandırılması, siyasi xəttin sinxron şəkildə həyata keçirilməsi üçün əsas yaratdı.
— Müharibədən sonrakı danışıqlar prosesinin uğursuzluğu və ABŞ-ın rolu barədə nə deyə bilərsiniz?
— Müharibədən sonrakı dönəmdə Rusiya, ABŞ və Avropa İttifaqının moderatorluğu ilə aparılan danışıqlar gözlənilən nəticələri vermədi. Lakin birbaşa təmaslar nəticəsində yaranan yeni situasiya “8 avqust Vaşinqton uğurunu” formalaşdırdı. Azərbaycan tarixində ilk dəfə olaraq qələbənin legitimliyi ən güclü dövlət tərəfindən açıq şəkildə tanındı, onun lideri dəfələrlə Prezident İlham Əliyevin adını çəkərək Azərbaycanın uğuruna xüsusi önəm verdiyini bildirdi.
Bu mərhələdən sonra Türkiyə də prosesin növbəti fazasında xarici müdaxilələri bloklayan və tərəfləri konstruktiv addımlar atmağa təşviq edən mövqe nümayiş etdirdi. ABŞ rəsmilərinin ardıcıl olaraq İrəvan və Bakıya səfərləri, Zəngəzur dəhlizinin açılması üçün yüz milyonlarla dollarlıq investisiya planları bu siyasətin davamıdır. Eləcə də Qazaxıstan vasitəsilə həyata keçirilən yeni tranzit marşrutları və 30 ildən sonra yaranmış nəqliyyat imkanları sülh gündəliyinin irəliləməsinə xidmət edir.
— Türkiyə-Ermənistan münasibətlərindəki son irəliləyişlər və bu prosesdə Azərbaycanın rolu necə qiymətləndirilir?
— Paşinyanın Türkiyəyə səfərləri, xarici işlər nazirlərinin görüşü, şərtsiz danışıqların başlanması kimi addımlar əvvəlki dövrlərdən tam fərqli bir axardır. Soyqırım iddiaları, ərazi tələbləri və digər şərtlər artıq siyasi gündəmdən çıxarılıb.
Bu prosesdə Azərbaycanın rolu həlledicidir. Vətən müharibəsindəki qələbə təkcə bizim deyil, həm də Türk dünyasının qələbəsi oldu. Çünki 100 il boyunca, xüsusilə də XX əsrin ikinci yarısından başlayaraq, Ermənistanın Ankaraya qarşı irəli sürdüyü iddialar – soyqırım tələbləri, hüquqi məsuliyyət və təzminat istəyinə dair arqumentlər – böyük ölçüdə mənasızlaşdı. Bu, Qarabağda əldə olunan qələbənin bəhrələrindən biridir.
Bu gün Türkiyə heç vaxt Azərbaycansız addım atmır. İşğal dövründə də belə olub, qələbədən sonrakı beş ildə də belədir. Çünki həm iqtisadi layihələr, həm enerji və nəqliyyat xətləri, həm də siyasi sinxronluq Türkiyənin regional gücünü artıran əsas amillərdir.
— Gələcək perspektivlər: bölgədə hansı proseslər gözlənilir və Azərbaycanın rolu nədən ibarət olacaq?
— Bu gün geopolitik vəziyyət yeni tarixi imkan yaradır. Rusiyanın Ukrayna bataqlığında zəifləməsi, ABŞ-da yeni administrasiyanın “müharibə deyil, iqtisadiyyat və qitələrarası layihələr” prioriteti yeni siyasi konfiqurasiyanı formalaşdırır.
Bizim üçün əsas məsələ Türkiyə-Ermənistan sərhədinin açılması kontekstində ilk növbədə Azərbaycanın maraqlarının tam təmin edilməsidir ki, bunlara:
Sülh müqaviləsinin imzalanması, Naxçıvan yolunun açılması, regional kommunikasiyaların işlək hala gətirilməsidir.
Bu proses ən azı 2026-cı ildə Ermənistanda keçiriləcək seçkilərə qədər davam edəcək. Artıq Minsk qrupu dövründə olduğu kimi kənar paytaxtlardan diktə edilən şərtlər yoxdur. İndiki mərhələdə proseslər Prezident İlham Əliyevin iradəsi və Azərbaycanın regional gücü ilə formalaşır.
Azərbaycanın təsir imkanları öz coğrafiyasından kənara çıxaraq Yaxın Şərqdən Orta Asiyaya, Qafqazlardan Avropaya qədər geniş bir məkanda özünü göstərir. ABŞ-la münasibətlərimizin yeni mərhələyə qədəm qoyması isə qələbəmizin yaratdığı yeni geosiyasi arxitekturanı formalaşdırmağa imkan verir. Türkiyə də bu arxitekturanın fəal iştirakçısıdır və regionda öz rolunu xeyli gücləndirib.
Hakan Fidanın açıqlaması da məhz bunun təsdiqidir: Türkiyə və Azərbaycan Zəngəzur dəhlizi, sərhədlərin açılması və regional kommunikasiyaların qurulması məsələsində vahid mövqedən çıxış etməyə davam edəcəklər.
Elmir Heydərli
15:49 19.11.2025
Oxunuş sayı: 2649
