Əsrin Müqaviləsi: Azərbaycanın enerji tarixində dönüş nöqtəsi
1994-cü il sentyabrın 20-də Bakıda imzalanan “Əsrin Müqaviləsi” Azərbaycanın müasir tarixində ən mühüm hadisələrdən biri kimi qəbul edilir. Rəsmi olaraq “Azəri-Çıraq-Günəşli” (AÇG) yataqlarının birgə işlənməsi və hasilatın pay bölgüsü haqqında saziş kimi tanınan bu müqavilə, Azərbaycanın enerji sektorunun inkişafında və iqtisadi müstəqilliyinin möhkəmlənməsində dönüş nöqtəsi olmuşdur. Bu yazı “Əsrin Müqaviləsi”nin tarixi əhəmiyyətini, iqtisadi təsirini və Azərbaycanın beynəlxalq aləmdəki mövqeyinə verdiyi töhfəni qısaca təhlil edir.
Müqavilənin tarixi arxa planı
1991-ci ildə müstəqilliyini elan edən Azərbaycan iqtisadi və siyasi cəhətdən çətin bir dövrdən keçirdi. Sovet İttifaqının dağılmasından sonra ölkə iqtisadi böhran, Qarabağ müharibəsi və daxili sabitlik problemləri ilə üzləşmişdi. Bu şəraitdə Azərbaycanın Xəzər dənizindəki zəngin neft və qaz yataqları ölkənin gələcək inkişafı üçün böyük potensial vəd edirdi. Lakin bu resursların işlənilməsi üçün böyük maliyyə investisiyaları, müasir texnologiyalar və beynəlxalq təcrübə tələb olunurdu.
“Əsrin Müqaviləsi” məhz bu ehtiyaclara cavab olaraq ortaya çıxdı. Azərbaycan Respublikası ilə dünyanın aparıcı neft şirkətləri, o cümlədən BP, Amoco, Unocal, Pennzoil, Statoil (indiki Equinor) və digər şirkətlər arasında imzalanan saziş, AÇG yataqlarının işlənməsini nəzərdə tuturdu. Müqavilənin danışıqları Azərbaycanın Ümummilli Lideri Heydər Əliyevin şəxsi rəhbərliyi ilə aparılmış və onun uzaqgörən siyasəti sayəsində uğurla başa çatmışdır.
Müqavilənin əsas xüsusiyyətləri
“Əsrin Müqaviləsi” 30 il müddətinə (1994-2024) bağlanmış və sonradan 2017-ci ildə 2049-cu ilə qədər uzadılmışdır. Müqavilə çərçivəsində AÇG yataqlarından hasil olunan neftin pay bölgüsü prinsipi əsasında Azərbaycan Dövlət Neft Şirkəti (SOCAR) və xarici tərəfdaşlar arasında gəlirlər bölüşdürülür. Azərbaycanın bu müqavilədən əldə etdiyi pay, ölkənin iqtisadi inkişafı üçün mühüm maliyyə mənbəyi olmuşdur.
Müqavilənin digər mühüm cəhəti Azərbaycanın enerji resurslarının dünya bazarına çıxarılması üçün yeni infrastruktur layihələrinin əsasını qoymasıdır. Xüsusilə, Bakı-Tbilisi-Ceyhan (BTC) boru kəmərinin inşası bu müqavilənin birbaşa nəticələrindən biri olmuşdur. BTC kəməri Azərbaycan neftini Aralıq dənizi vasitəsilə qlobal bazarlara çatdırmış və ölkənin enerji ixracında strateji rol oynamışdır.
İqtisadi və siyasi təsirləri
“Əsrin Müqaviləsi” Azərbaycan iqtisadiyyatını transformasiya etdi. Müqavilə çərçivəsində cəlb olunan xarici investisiyalar ölkəyə milyardlarla dollar vəsait gətirdi. Bu vəsaitlər infrastruktur layihələrinə, sosial proqramlara və iqtisadi diversifikasiyaya yönəldildi. Dövlət Neft Fondu (SOFAZ) kimi institutun yaradılması da məhz neft gəlirlərinin səmərəli idarə edilməsi üçün atılmış mühüm addımlardan biri oldu.
Siyasi baxımdan, müqavilə Azərbaycanın beynəlxalq nüfuzunu artırdı. Ölkə enerji təhlükəsizliyi sahəsində etibarlı tərəfdaş kimi tanındı və Avropa Birliyi, ABŞ və digər qlobal oyunçularla əməkdaşlıq əlaqələri gücləndi. Eyni zamanda, Azərbaycanın Xəzər regionunda lider mövqeyi möhkəmləndi və ölkə Cənub Qaz Dəhlizi kimi digər böyük enerji layihələrinin əsasını qoydu.
Əsrin müqaviləsinin irsi
“Əsrin Müqaviləsi” təkcə iqtisadi və siyasi nailiyyətlərlə məhdudlaşmadı, həm də Azərbaycanın gələcək nəsillər üçün dayanıqlı inkişaf strategiyasını formalaşdırdı. Müqavilə çərçivəsində əldə olunan gəlirlər sayəsində ölkədə təhsil, səhiyyə, infrastruktur və müdafiə sahələrində əhəmiyyətli irəliləyişlər əldə edildi. Eyni zamanda, Azərbaycan öz enerji resurslarını effektiv idarə etməklə neftdən asılı iqtisadiyyat modelindən uzaqlaşmağa və diversifikasiyaya doğru addımlar atdı.
“Əsrin Müqaviləsi” Azərbaycanın müstəqillik tarixində ən parlaq səhifələrdən biridir. Heydər Əliyevin uzaqgörən siyasəti və qətiyyəti sayəsində imzalanan bu saziş, ölkəni iqtisadi böhrandan çıxararaq dünya enerji bazarında mühüm oyunçuya çevirdi. Müqavilənin irsi bu gün də Azərbaycanın iqtisadi və siyasi gücünün təməlini təşkil edir. Gələcəkdə də bu müqavilənin təsirləri Azərbaycanın inkişaf trayektoriyasını müəyyənləşdirməyə davam edəcək.
Ayhan
12:14 20.09.2025
Oxunuş sayı: 8114
