Çin dilinin tədrisinə hazırıq ? — AÇIQLAMA

Çin dili dünya əhalisinin təxminən beşdə biri tərəfindən danışılan, ən çox istifadə olunan ana dillərdən biri sayılan mürəkkəb və zəngin bir dildir. Bu dil Çin-Tibet dil ailəsinə aiddir və əsasən Çin, Tayvan, Sinqapur və Malayziyada rəsmi və ya geniş yayılmış dil kimi istifadə olunur.

Ən çox danışılan forması Mandarin (Putonghua) adlanır və Çində rəsmi dövlət dili statusuna malikdir. Mandarin dili, Çin Xalq Respublikasında təhsil, media və dövlət idarəçiliyində istifadə olunan standart formadır. Bununla yanaşı, Kantonca, Vü, Min, Hakka və digər ləhcələr də mövcuddur və bu ləhcələr arasında fonetik və leksik fərqlər o qədər böyükdür ki, bəzən bir-birini başa düşmək mümkün olmur.

Çin dilinin yazı sistemi ideoqrafik xarakter daşıyır, yəni hər bir işarə bir anlayışı və ya sözü ifadə edir. Bu yazı sistemi piktoqramlardan inkişaf etmiş və zamanla sadələşdirilmiş və ənənəvi formalarla iki əsas yazı növünə bölünmüşdür. Sadələşdirilmiş Çin yazısı əsasən Çin Xalq Respublikasında, ənənəvi yazı isə Tayvan, Honq-Konq və Makao kimi bölgələrdə istifadə olunur.

Fonetik baxımdan Çin dili tonal dildir, yəni bir hecanın tələffüzündəki ton dəyişiklikləri sözün mənasını tamamilə dəyişə bilər. Mandarin dilində dörd əsas ton mövcuddur: düz ton, yüksələn ton, alçalıb-yüksələn ton və düşən ton. Bu tonlar dilin öyrənilməsini çətinləşdirsə də, eyni zamanda onu unikal və musiqili edir.

Çin dilini öyrənmək yalnız dil biliklərini artırmaqla kifayətlənmir, həm də Çin mədəniyyəti, tarixi və fəlsəfəsi ilə tanışlıq imkanı yaradır.

Azərbaycanda da bu baxımdan məktəblərdə Çin dili tədrisi tətbiq olunmaq istənir. Bu tendensiyanın kökündə Çin ilə iqtisadi və diplomatik əlaqələrin genişlənməsi, o cümlədən iki ölkə arasında mədəni əməkdaşlığın dərinləşməsi dayanır. Hazırda Bakı Dövlət Universiteti, Azərbaycan Dillər Universiteti, Xəzər Universiteti kimi nüfuzlu ali təhsil müəssisələri Çin dili üzrə ixtisaslar təklif edir və burada yüzlərlə tələbə Çin dili öyrənməyə maraq göstərir. Lakin çin dilinin tədrisi sahəsində Azərbaycan bir sıra ölkələrlə müqayisədə hələ ilkin mərhələdədir. Həmçinin, Konfutsi İnstitutunun yerli nümayəndəliyi və Çin səfirliyinin dəstəyi ilə müəyyən məktəblərdə Çin dili tədrisinə başlanılıb, lakin bu təşəbbüslər hələ geniş miqyasda yayılmayıb.

Problemlərdən biri ixtisaslaşmış Çin dili müəllimlərinin sayının az olmasıdır. Bu sahədə çalışan mütəxəssislər əsasən tərcümə və ali təhsil mühitindən gəlirlər və ümumtəhsil məktəbi səviyyəsində tədrisə uyğunlaşmaqda çətinlik çəkə bilirlər. Müəllim hazırlığı üçün yerli pedaqoji proqramların yaradılması və Çin universitetləri ilə birgə ixtisasartırma imkanlarının inkişaf etdirilməsi vacib hesab olunur. Çin dilinin fonetik və yazı sistemi Azərbaycanlı şagirdlər üçün əlavə mürəkkəblik yaradır, bu səbəbdən müasir metodikaya və xüsusi təlim resurslarına ehtiyac duyulur. Hal-hazırda Elm və Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiqlənmiş vahid Çin dili dərsliyi mövcud deyil və əksər hallarda Konfutsi İnstitutlarının təqdim etdiyi materiallardan istifadə edilir. Bu vəsaitlər milli təhsil kontekstinə uyğunlaşdırılmadıqda, tədris prosesi yetərincə effektiv olmaya bilər.

Digər vacib məqam texniki və infrastruktur çatışmazlığıdır. Çin dilinin tədrisi üçün fonetik laboratoriyalar, interaktiv proqramlar və multimedia vasitələri mühüm rol oynasa da, bir çox məktəbdə bu imkanlar yoxdur, xüsusilə regionlarda vəziyyət daha da çətinləşir. Eyni zamanda, Çin dilini öyrənmək istəyən gənclər üçün təqaüd imkanlarının mövcudluğu bu sahəyə marağı artırır. Çin hökuməti və Konfutsi İnstitutları tərəfindən təqdim olunan təqaüd proqramları sayəsində azərbaycanlı tələbələr Çin universitetlərində təhsil alma imkanı qazanırlar. Bu da gənclər üçün dil öyrənməyi yalnız mədəni zənginlik deyil, həm də peşəkar inkişaf baxımından dəyərli edir.

Nəticə etibarilə, Çin dili tədrisi Azərbaycanda həm təhsil, həm də strateji planlamalar baxımından əhəmiyyətlidir və bu sahədə uğur qazanmaq üçün metodik baza, kadr hazırlığı, infrastruktur və ictimai ehtiyaclar arasında tarazlıq yaradılmalıdır. Çin dilinin ümumtəhsil məktəblərində pilot layihələr şəklində tətbiqi, bu sahədə yeni tədris proqramlarının hazırlanması, müəllimlər üçün ixtisasartırma imkanlarının genişləndirilməsi və dərsliklərin milli təhsil standartlarına uyğunlaşdırılması gələcək inkişaf üçün zəruri addımlar sayılır. Azərbaycanın qlobal iqtisadi və mədəni əlaqələrində Çin dili bilikləri yeni perspektivlər açaraq gənclərin beynəlxalq arenada daha fəal və rəqabətə davamlı olmalarına şərait yaradır. Dünya təcrübəsi göstərir ki, Çin dili tədrisinin uğurlu olması üçün güclü metodik baza, peşəkar müəllim hazırlığı, texniki resurslar lazımdır.

Mövzu ilə bağlı Crossmedia.az-a açıqlama verən fəlsəfə doktoru, Azərbaycan Gənc Alim, Doktorant və Magistrlər Cəmiyyətinin sədri  İlqar Orucov ilk olaraq bildirib ki, Azərbaycan və Çin Xalq Respublikası arasında bütün sahələrdə — iqtisadi, siyasi, mədəni, təhsil və elm sahələrində çox yaxşı əlaqələr qurulub.

“Çin bu gün sürətlə inkişaf edən, texnologiya sahəsində ön sıralarda yer alan bir ölkədir. Eyni zamanda, bilik iqtisadiyyatına malik olmağı ilə haqlı olaraq fəxr edə bilər. Çində universitetlər də sürətlə inkişaf edir. Bu inkişafın arxasında ölkə sənayesinin vəziyyəti dayanır. Çin artıq dünyada diktə edən rolunu üzərinə götürüb. Ola bilər ki, sorğu keçirilsə, insanlar konkret Çin universitetlərinin adını tanımasınlar. Məsələn, ABŞ universitetləri deyəndə Harvard, MIT; Böyük Britaniya universitetləri deyəndə isə Cambridge, Oxford kimi brendlər yada düşür. Çində isə Çin sənayesi artıq brendləşib və universitetlərin bu sənayeyə ayaqlaşmasını diktə edir. Çin sənayesi universitetlərin inkişafını təmin edir və burada işləyənlərdə, əlbəttə ki, Çin universitetinin məzunları olmalıdır. Çin universitetləri layiqincə məzunlar yetirə bilir. Bu da göstərir ki, Çin universitetlərindən öyrənəcəyimiz çox şey var”.

İ.Orucovun sözlərinə görə, hazırda Azərbaycanla Çin arasında birgə universitetin yaradılması ideyası var və ümid edirəm ki, bu yaxın zamanda reallaşacaq:

“Çin dilinin tədrisinə gəlincə — açığı, bu sahənin genişlənməsini çox istərdim. Lakin bu istiqamətdə müəyyən çətinliklər var: tədrisi həyata keçirəcək mütəxəssislər, dərsliklər, proqramlar, vəsaitlər — qısası, lazımi infrastruktur hələ tam formalaşmayıb.

Hazırda Çin dili Azərbaycanda Dillər Universitetində  tədris olunur, lakin bu kifayət etmir. Düşünürəm ki, bu sahədə müvafiq ixtisaslar açılmalı, müəllim hazırlığına start verilməlidir. Kadr hazırlığı ilə yanaşı, universitetlərin pedaqoji heyətinin də formalaşması vacibdir — bu isə hələ ki, mövcud deyil. Çox istərdim ki, Çin dili ali təhsil müəssisələrimizdə tədris olunsun, amma bunu həyata keçirəcək müəllimlərimiz yoxdur. Müəllimləri cəlb etmək də ciddi maliyyə tutumu tələb edən bir məsələdir. Çin dili üzrə liseylərin, ali təhsil müəssisələrinin açılması və inkişafı çox ümidverici perspektivlər təqdim edir. Bu hədəflərin gerçəkləşməsi üçün isə zaman, iradə, kadr və infrastruktur olduqca önəmlidir. Görünən budur ki, gecikməyə baxmayaraq, bu istiqamətdə işə başlamaq ölkəmiz və təhsil sistemimiz üçün əhəmiyyətli və faydalı olacaq. Bu hədəflərin gerçəkləşməsi üçün isə zaman, iradə, kadr və infrastruktur olduqca önəmlidir. Gecikməyə baxmayaraq, bu istiqamətdə işə başlamaq ölkəmiz və təhsil sistemimiz üçün əhəmiyyətli və faydalı olacaq”.

Nəzrin Salmanova