“Azərbaycanın Göyçə, Zəngəzur və Dərələyəz bölgələri üzərində həm tarixi, həm də hüquqi iddiası var”- Deputat

Ermənistanın hazırkı Konstitusiyası gələcəkdə Azərbaycana qarşı təcavüzün hüquqi zəmini kimi qorunub saxlanılırsa, sülh yalnız illüziyadır. Azərbaycanın Xarici İşlər Nazirliyi isə bu reallığı açıq şəkildə bəyan edir.Ermənistanın konstitusiyasının dəyişdirilməsi sülh üçün əsas şərtdir. Bu, təkcə siyasi iradə deyil, Azərbaycanın milli təhlükəsizliyini təmin etmək üçün legitim tələbidir.

Məsələ ilə bağlı Milli Məclisin deputatı Arzuxan Əlizadə Crossmedia.az-a açıqlama verib. Deputat bildirdi ki, Ermənistanın 1991-ci ildə qəbul etdiyi Müstəqillik Aktında Azərbaycanın Qarabağ bölgəsi və ətraf ərazilərinə iddialar öz əksini tapmışdır:  “Hazırda qüvvədə olan Ermənistan Konstitusiyasının preambulasında da həmin Müstəqillik Aktına istinad edilməklə, faktiki olaraq konstitusiya səviyyəsində Azərbaycana ərazi iddiaları qalmaqdadır.

Azərbaycan tərəfi bununla bağlı beynəlxalq hüquqa əsaslanan konkret və prinsipial tələb irəli sürmüşdür. Ermənistan Konstitusiyasındakı bu müddəa mütləq şəkildə aradan qaldırılmalı, konstitusiya səviyyəsində Azərbaycana qarşı ərazi iddialarından imtina edilməlidir. Əks halda, Ermənistanla heç bir halda sülh müqaviləsinin imzalanması mümkün deyil. Bu, beynəlxalq hüquqa söykənən legitim tələbdir və Ermənistan bundan yayınmaq imkanına malik deyil.

Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan isə çıxışlarında bildirir ki, guya Ermənistan Konstitusiyasında Azərbaycana qarşı ərazi iddiaları mövcud deyil. Habelə o, imzalanacaq sülh müqaviləsinin beynəlxalq sənəd kimi Ermənistanın daxili qanunvericiliyindən, o cümlədən konstitusiyadan üstün hüquqi qüvvəyə malik olacağını iddia edərək, bu məsələni təhlükəli hesab etmədiklərini bildirir. Lakin bu yanaşma reallıqdan uzaq və olduqca riyakar bir açıqlamadır.

Çünki bir müddət əvvəl Ermənistan hökuməti həmin konstitusiya müddəasının Azərbaycana ərazi iddialarına aid olub-olmaması ilə bağlı Ermənistan Konstitusiya Məhkəməsinə rəsmi sorğu göndərmişdi. Konstitusiya Məhkəməsi isə müvafiq müddəaya guya ərazi iddialarının olmadığı şəklində şərh vermişdi. Lakin bu, məhz o Konstitusiya Məhkəməsidir ki, bir neçə il əvvəl Ermənistanın ikinci prezidenti Robert Koçaryanın prezident seçkilərində iştirak edib-etməməsi ilə bağlı da qərar vermişdi.

Belə ki, Ermənistan qanunvericiliyinə əsasən, prezidentliyə namizəd son 5 ildə Ermənistan ərazisində yaşamış olmalıdır. Koçaryan isə həmin dövrdə Ermənistan ərazisində deyil, Azərbaycanın Qarabağ bölgəsində yaşamışdı. Bu səbəbdən onun seçkilərdə iştirak hüququnun olub-olmaması barədə Konstitusiya Məhkəməsinə müraciət olunmuşdu. Məhkəmə həmin vaxt da Konstitusiyanın preambulasına və Müstəqillik Aktına istinad edərək, Qarabağın guya Ermənistanın tərkib hissəsi olduğunu əsas götürmüş və Koçaryanın seçkilərdə iştirakına icazə vermişdi. Nəticədə, Koçaryan prezident seçilmişdi”.

Deputat onu da xüsusilə vurğuladı ki, bu baxımdan heç kim təminat verə bilməz ki, gələcəkdə eyni Konstitusiya Məhkəməsi yenidən həmin müddəalara əsaslanaraq Azərbaycana qarşı ərazi iddialarını legitimləşdirməyə yönələn hər hansı bir hüquqi qərar verməyəcək: 

“Məhz bu kontekstdən yanaşaraq, Azərbaycan haqlı olaraq beynəlxalq hüquqa və ədalətə əsaslanaraq, Ermənistanın Konstitusiya səviyyəsində Azərbaycana qarşı ərazi iddialarından tam şəkildə imtina etməsini sülh müqaviləsinin imzalanması üçün əsas və əvəzolunmaz şərtlərdən biri hesab edir.

Azərbaycan tərəfinin irəli sürdüyü əsaslı və beynəlxalq hüquqa əsaslanan tələblərdən biri, Ermənistan Konstitusiyasında yer alan və 1991-ci il müstəqillik aktına istinadla Azərbaycanın Qarabağ bölgəsinə və ətraf ərazilərinə yönəlmiş ərazi iddialarının tam şəkildə aradan qaldırılmasıdır. Bu tələb təkcə siyasi deyil, hüquqi xarakter daşıyır və Ermənistan sülh müqaviləsinin imzalanması üçün bu müddəanı dəyişdirməyə borcludur. Əks halda, hər hansı bir sülh müqaviləsinin imzalanması qeyri-mümkün olacaqdır.

Ermənistanın Baş naziri Nikol Paşinyan son açıqlamalarında Ermənistan Konstitusiyasında Azərbaycanın ərazi bütövlüyünə qarşı hər hansı iddianın olmadığını, eyni zamanda beynəlxalq müqavilənin daxili hüquqdan üstünlüyünü əsas gətirərək bu müddəaların gələcəkdə problem yaratmayacağını iddia edir. Lakin bu, reallıqla uyğun gəlmir və ikili standartları əks etdirən, riyakar yanaşmadır”.

Arzuxan Əlizadə vurğuladı ki, Ermənistan hökuməti bir müddət əvvəl Konstitusiya Məhkəməsinə müraciət edərək müstəqillik aktına istinadla Konstitusiyanın preambulasında yer alan müddəaların Azərbaycanın ərazi bütövlüyünə təhdid təşkil etmədiyi barədə rəy almışdır: 

“Halbuki həmin Konstitusiya Məhkəməsi bir neçə il əvvəl Ermənistanın ikinci prezidenti Robert Koçaryanın prezident seçkilərində iştirak hüququ ilə bağlı məsələyə baxarkən, məhz Ermənistan müstəqillik aktına və Konstitusiyanın preambulasına əsaslanaraq Qarabağın Ermənistan ərazisi olduğunu iddia etmiş və Koçaryanın orada yaşamasını seçkiyə qatılmasına əsas kimi göstərmişdi. Bu fakt bir daha sübut edir ki, həmin məhkəmənin istənilən anda öz mövqeyini dəyişmək ehtimalı realdır. Belə olan halda Azərbaycanın haqlı tələbi ondadır ki, Ermənistan hüquqi və konstitusiya çərçivəsində Azərbaycanın ərazi bütövlüyünə iddialardan tam şəkildə imtina etməli və bunu rəsmiləşdirməlidir.

Digər bir fundamental tələb isə ATƏT-in Minsk Qrupunun vasitəçilik mandatından rəsmən və yekdilliklə imtina edilməsidir. Bu məsələdə Ermənistan hökuməti, xüsusilə Paşinyan bildirir ki, sülh müqaviləsi imzalandıqdan sonra hər iki tərəf birlikdə bu müraciəti edə bilər. Lakin bu yanaşma da qətiyyən qəbuledilən deyil. Məhz sülh müqaviləsinin imzalanması üçün ilk növbədə bu tip maneələr və qeyri-müəyyənliklər ortadan qaldırılmalı, Ermənistan tərəfindən əvvəlcədən müvafiq hüquqi addımlar atılmalıdır.

Azərbaycanın bu məsələdə mövqeyi tam aydındır və dəyişməzdir. Ermənistan regionda sülh və sabitliyin təmin olunmasında maraqlıdırsa, Azərbaycanın irəli sürdüyü haqlı tələbləri tam və qeyd-şərtsiz qəbul etməli və icra etməlidir. Ermənistanın siyasi iradə və qətiyyət nümayiş etdirməməsi, bu prosesə süni əngəllər törətməsi sülh müqaviləsinin imzalanmasını qeyri-mümkün edir.Eyni zamanda Paşinyanın İTV-yə verdiyi son müsahibəsində o, 1991-ci il Almatı Bəyannaməsinə istinad edərək bildirib ki, Ermənistan və Azərbaycan SSR-ləri həmin sənədi imzalamaqla bir-birinin ərazi bütövlüyünü tanımışdır”.

Deputat bildirdi ki, lakin Almatı Bəyannaməsində konkret ərazilərlə bağlı heç bir qeyd yoxdur və bu sənəd heç bir halda Ermənistanın Azərbaycan torpaqlarını işğal etməsini əsaslandıra bilməz: “Əgər Ermənistan doğrudan da Almatı Bəyannaməsinə sadiq qaldığını iddia edirsə, bəs niyə 30 ilə yaxın müddətdə Azərbaycanın beynəlxalq səviyyədə tanınmış ərazilərini işğal altında saxlayıb və bu əraziləri öz ərazisi kimi təqdim edib?

Paşinyan eyni zamanda SSR dövrünün sərhədlərinə istinad edərək Ermənistan SSR və Azərbaycan SSR ərazilərinin bu gün də müstəqil dövlətlər arasında sərhəd kimi qəbul edilməli olduğunu vurğulayır. Lakin burada bir mühüm məqam bilərəkdən nəzərə alınmır: həm Azərbaycan, həm də Ermənistan 1991-ci ildə müstəqilliklərini bərpa edərkən, 1918–1920-ci illərdə mövcud olmuş Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti və Ermənistan Respublikasının hüquqi varisi kimi çıxış etdiklərini bəyan ediblər. Bu isə o deməkdir ki, həmin dövrə aid olan sərhədlər də hüquqi varislik prinsipi ilə nəzərə alınmalıdır. 1918–1920-ci illərdə Ermənistanın ərazisi təqribən 9 min kvadrat kilometr, Azərbaycanın isə 114 min kvadrat kilometr təşkil edirdi. Sovetlər dönəmində isə Azərbaycanın əraziləri beynəlxalq hüquqa zidd olaraq, birtərəfli şəkildə və əsassız olaraq Ermənistanın xeyrinə dəyişdirilmişdir.

Bütün bu arqumentlər fonunda Azərbaycan tərəfi ədalətə və beynəlxalq hüquqa əsaslanaraq təkid edir ki, Ermənistan Konstitusiyası və digər hüquqi sənədlər çərçivəsində Azərbaycanın ərazi bütövlüyünə iddialardan rəsmi və hüquqi şəkildə imtina etməli, eyni zamanda sülh müqaviləsinin imzalanmasına mane olan bütün əngəllər ortadan qaldırılmalıdır. Bu, bölgədə sabitliyin və davamlı sülhün yeganə təminat yoludur.

Azərbaycanın Ermənistanla sülh müqaviləsinin imzalanmasına dair irəli sürdüyü tələblər tamamilə haqlıdır və bu tələblər yerinə yetirilmədən davamlı sülh mümkün deyil.

Birinci əsas tələb ondan ibarətdir ki, ATƏT-in Minsk Qrupu artıq faktiki olaraq fəaliyyətini dayandırdığı və vasitəçilik missiyasını itirdiyi üçün onun fəaliyyətinə rəsmən son qoyulmalıdır. Ermənistan tərəfi – xüsusilə Baş nazir Paşinyan – bu məsələdə sülh müqaviləsi imzalandıqdan sonra belə bir addımın atıla biləcəyini iddia edir. Halbuki bu, qətiyyən qəbulolunan yanaşma deyil. Minsk Qrupunun fəaliyyətindən rəsmi şəkildə imtina sülh müqaviləsindən əvvəl, ilkin mərhələdə baş verməlidir.

İkinci məsələ ondan ibarətdir ki, sülh müqaviləsinin imzalanmasına mane olan səbəblər Ermənistanın “şıltaqlıqları” və manipulyativ addımları ilə əsaslandırıla bilməz. Ermənistan Azərbaycanın haqlı və beynəlxalq hüquqa əsaslanan tələblərini qəbul etməli və icra etməlidir. Sülhün ilkin şərti qarşı tərəfin beynəlxalq hüquqa hörmət göstərməsi və öhdəliklərini yerinə yetirməsidir.

Paşinyanın Almatı Bəyannaməsinə istinad edərək SSRİ dövründəki inzibati sərhədlər çərçivəsində bir-birinin ərazi bütövlüyünün tanındığını iddia etməsi də manipulyativ yanaşmadır. Həmin bəyannamədə konkret ərazi bölgüsü və ya delimitasiya ilə bağlı heç bir müddəa yoxdur. Əgər bu sənədə istinad edilirsə, sual olunur: niyə 30 il boyunca Azərbaycanın əraziləri işğal altında saxlanıldı və həmin dövrdə Almatı Bəyannaməsi yada düşmürdü?

Əgər Paşinyan bu gün Ermənistan SSR-in ərazilərinin müstəqil Ermənistanın sərhədləri kimi tanınmasını istəyirsə, o zaman Azərbaycan SSR-in – daha doğrusu, AXC-nin (1918–1920) hüquqi varisi olan müstəqil Azərbaycanın sərhədlərinin tanınmasını da qəbul etməlidir. Bu isə o deməkdir ki, Azərbaycanın Göyçə, Zəngəzur və Dərələyəz bölgələri üzərində həm tarixi, həm də hüquqi iddiası var.

Azərbaycan bu məsələdə geri durmamalı, ən azı həmin bölgələrə soydaşlarımızın qayıdıb yaşamaq hüququnu beynəlxalq hüquq çərçivəsində tələb etməlidir. Bu tələblər yalnız tarixi yaddaşla deyil, həm də beynəlxalq hüququn prinsipləri ilə əsaslandırılmalıdır.

Sonda bir daha vurğulamaq lazımdır ki, Ermənistan tərəfinin riyakar bəyanatları nə bizi arxayın salmalı, nə də çaşdırmalıdır. Sülh müqaviləsinin imzalanması üçün Ermənistan öz Konstitusiyasında Azərbaycanın ərazi bütövlüyünə zidd olan müddəalardan rəsmi şəkildə imtina etməli və Azərbaycanın haqlı tələblərini qeyd-şərtsiz yerinə yetirməlidir”.

Həmayıl Şükürlü