"Aİ Zəngəzur dəhlizinin açılmasına kömək etməlidir, əks halda..."- Ekspert

44 günlük Vətən müharibəsinin başa çatmasından sonra, Azərbaycan və Ermənistan arasında uzun müddət davam edən münaqişənin sülh yolu ilə həllinə dair beynəlxalq səylər artmağa başladı. Bu müharibə regionda yalnız ərazi məsələlərini deyil, həm də geosiyasi balansı dəyişdi və beynəlxalq aktorların diqqətini bu bölgəyə yönəltdi. Xüsusilə, Avropa İttifaqı (Aİ) sülh prosesində fəal iştirak edərək, münaqişənin həllinə dair müxtəlif təşəbbüslərlə çıxış etdi. Avropa İttifaqı Şurasının prezidenti Şarl Mişel və digər yüksək səviyyəli rəsmilər, bu münaqişənin sülh yolu ilə həllinə töhfə vermək məqsədilə müxtəlif görüşlər təşkil etdilər və bu münaqişənin həlli üçün təkliflər irəli sürdülər. Lakin zamanla Aİ-nin mövqeyi və yanaşması dəyişdi, xüsusən də Fransa və digər Qərb ölkələrinin siyasi təzyiqləri bu prosesi daha da mürəkkəbləşdirdi. 

Politoloq Natiq Miri Crossmedia.az-a açıqlamasında Aİ-nin, xüsusilə Fransanın və digər beynəlxalq güclərin Azərbaycan-Ermənistan sülh prosesinə təsirini və bu prosesin gələcəyi ilə bağlı düşüncələrini bölüşüb:

"2021-ci ildən bəri Aİ Şurasının prezidenti Şarl Mişelin timsalında bu şuranın Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsinin sülh yolu ilə həll olunması prosesində çox ciddi iştirakı olub. Aİ-nin bu məsələyə yenidən qoşulmaq istəyi ilk deyil. Ancaq sonradan Aİ rəhbərliyi Fransanın uğursuz prezidenti Makronun siyasətinin girovuna çevrildi. Aİ Şurası, Avropa Komissiyası və digər Avropa strukturları bu sülh prosesində xüsusilə Ermənistandan yana oldular. Bu da Azərbaycanı qane edəcək bir durum deyildi. Məhz Şarl Mişelin dövründə 2021-2022-ci illərdə Brüsseldə, o cümlədən Praqada bir neçə görüşlər keçirildi və konkret imzalanmış bəyannamələr ortaya çıxdı".

Analitik söyləyib ki, Aİ prezidentinin fəal iştirakı ilə münaqişə tərəfləri ilk dəfə olaraq qarşılıqlı ərazi bütövlüyünü tanıdılar: "2022-ci ildə Praqa bəyannaməsinin imzalanması da ciddi bir hadisə idi. Çünki Ermənistan Qarabağı Azərbaycanın tərkib hissəsi olaraq tanıdı. Ancaq sonradan bu tərəfsizlik meyarı pozulduğu üçün Azərbaycan öncə Fransanı sonra, Aİ-ni, hətta ABŞ-ni bu prosesdən uzaq tutmağa çalışdı. Bu, danışıqların yalnız ikitərəfli müstəvidə aparılmasına rəvac verdi". 

Politoloq bu gün bütün danışıqların iki tərəfli müstəvidə aparılmasının konkret nəticələr verdiyinə də diqqət çəkib:

"İstər sülh sənədinin mətnində, istərsə də sərhədlərin müəyyənləşməsi ilə bağlı delimitasiya və demarkasiya olunan 13 km-lik Qazağın 4 kəndinin Azərbaycana qaytarılması kontekstində ciddi irəlləyişlər var. Bunlar hamısı ikili müstəvidə həll olunub.  

Aİ Şurasının prezidenti Antonio Koştanın Azərbaycan prezidentinə telefon zəngi, Azərbaycana təyyarə qəzası ilə başsağlı verməsi və perspektivdə Ermənistan-Azərbaycan sülh prosesində bilavasitə yardımçı olmağı istəməsi Aİ Şurasının yenidən aktivləşməsi anlamına gəlir: "Lakin bundan sonra Aİ- nin bu prosesə ciddi mənada  töhfə verəcəyi real deyil. Çünki bunun töhfə verməsi üçün öncəliklə tərəfsizlik fəlsəfəsi qəbul olunmalıdır. Bundan başqa Azərbaycanın Aİ müşahidə missiyasının Ermənistandan çıxarılması ilə bağlı konkret tələbi var. Bu kontekstə Avropa strukturlarının da qərarı olmalıdır. Amma Avropa Komissiyasında bu məsələ ilə bağlı Azərbaycanın istəklərinin əleyhinə fikirlər səsləndirilir və qərarlar qəbul olunur. Azərbaycanın tələbinin əksinə növbəti iki ildə də Aİ müşahidə missiyasının Ermənistanda qalması müddətinin uzaldılması istənilir. Bütün bunlar Aİ-nin tərəfsizliyini göstərmir. Əksinə,  Ermənistandan yana tərəf olduğunu ortaya qoyur".

Ekspert Ermənistana havadarlığı ortada olan Aİ Şurasının sülh prosesinə hansısa ciddi töhfə verəcəyini düşünmədiyini bildirib: "Bir tərəfdən Ermənistan-Azərbaycan sülh prosesinə töhfədən dən vururlar, o biri tərəfdən Azərbaycanın özünün təhlükəsizliyi üçün təhdid hesab etdiyi Aİ müşahidə missiyasının ömrünü daha iki il uzatmağa çalışırlar. Hələ də Aİ Fransanın uğursuz prezidentinin, uğursuz siyasətlərinin girovuna çevrildiyini etiraf edə bilmir. Buna görə də Polşanın sədrlik dönəmində bu prosesə ciddi töhfə verməyəcək.

Bu gün Azərbaycan üçün bu problemi həll etmək yalnız ikili müstəvidə etibarlıdır. Çünki qlobal güclərin prosesə müdaxiləsi onların geosiyasi maraqlarının təmini nöqteyi nəzərindən nəzərə alınmalıdır. Belə olduğu təqdirdə bir tərəfdə Aİ digər tərəfdə Fransa, ABŞ və Rusiya faktoru var. Bu güclər bir-birilərinə qarşı dayanan güclərdir. Qərb və Rusiya bu gün Ukrayna cəbhəsində toqquşur. Əgər Aİ prosesə müdaxilə edirsə, əlbəttə ki, Rusiya da bilavasitə 2020-ci il 10 noyabr bəyannaməsi ilə müharibənin dayanmasına vasitəçi olan tərəf kimi o da prosesdə iştirakını tələb edəcək. Bu yenidən istinad nöqtəsinə qayıtmaq deməkdir ki. Bu da prosesi uzatmaqdan başqa bir işə yaramayacaq. Ayrıca bütün qlobal güclərin geosiyasi maraqlarını uzlaşdırmaq həm Azərbaycan, həm də Ermənistan üçün böyük problem deməkdir. Bu, növbəti eskalasiya, yeni müharibə təhlükəsi deməkdir. Ona görə də ikili müstəvidə danışıqlarda bu qədər yol qət edilmişkən geriyə qayıdışa ehtiyac yoxdur. Əgər Aİ Polşa dönəmində nəyəsə töhfə vermək istəyirsə, kommunikasiyaların açılması kontekstində Zəngəzur dəhlizinin açılmasına kömək etsinlər, Emənistanı buna razı salsınlar". 

Müsahibimiz sonda sülh prosesinə töhfə vermək üçün Aİ müşahidə missiyasının vaxtının uzaldılmasına son qoyulmasının vacibliyini vurğulayıb. 

O, söhbətin sülhdən getdiyi təqdirdə, bu missiyanın sərhəddə varlığına ehtiyacın olmadığını qeyd edib.

Banuçiçək Kalbalıyeva