Elm Fondundan tədqiqatlara yeni təkan: Hibrid metodların tətbiqi

Müasir dövrdə iqtisadi, siyasi və demoqrafik problemlərin daha dəqiq və təsirli həlli üçün elmi yanaşmaların təkmilləşdirilməsi böyük əhəmiyyət daşıyır. Azərbaycan Elm Fondunun dəstəklədiyi "Bəzi iqtisadi, siyasi və demoqrafik məsələlərin müqayisəsi və onların ədədi həlli üçün hibrid üsulların qurulması" adlı layihə, bu problemlərin həlli üçün innovativ yanaşma təqdim edir.

Layihənin rəhbəri Vaqif İbrahimovun rəhbərliyi ilə həyata keçirilən bu araşdırma, müxtəlif sahələrdə baş verən hadisələrin qarşılıqlı əlaqələrini anlamaq və daha effektli həll yolları təqdim etmək üçün yeni hibrid metodolarını inkişaf etdirir. Layihə, həm elmi ictimaiyyətin, həm də dövlət qurumlarının diqqətini cəlb edən mühüm təşəbbüslərdən biridir.

Bu barədə Crossmedia.az-a danışan AMEA-nın müxbir üzvü, fizika-riyaziyyat elmləri doktoru, Əməkdar müəllim, "Şöhrət" ordeni laureatı, Dünya Elm Çempionatının qalibi Vaqif İbrahimov layihənin əsas məqsədini belə ifadə edib:

“Bəzi biosistemlərin riyazi modellərinin dəqiqləşdirilməsi və onların həllərinin tədqiqi üçün yeni optimal üsulların seçilməsi”. 

O, layihənin hədəf nəticələri sırasında isə biosistemlərlə ekosistemlər arasındakı əlaqənin tədqiqini vurğulayıb.

V.İbrahimovun sözlərinə görə, iqtisadi, siyasi və demoqrafik məsələlərin miqyası müxtəlif parametrlərdən asılıdır: "Məsələn, müharibəyə cəlb olunan ölkələrdə əhalinin məcburi və könüllü miqrasiyası həyata keçirilir. Layihədə bu mövzunun tədqiqi üçün Riçardson modelinin dəqiqləşdirilmiş formasından istifadə təklif olunub. Model müxtəlif ixtisas mütəxəssislərinin iştirakı ilə dəqiqləşdirilib".

O qeyd edib ki, silah satışında fəal iştirak edən ölkələr üçün genişmiqyaslı müharibələr müəyyən zaman kəsiyində davamlı inkişaf kimi qəbul oluna bilər: "Layihədə modellərin daha dəqiq həlləri üçün innovativ üsulların qurulması nəzərdə tutulub və bu istiqamətdə əldə edilən nəticələr bir çox beynəlxalq konfranslarda təqdim olunub. Yüksək elmmetrik göstəricilərə malik jurnallarda (red: a1, a2, a3, a4 kvartilləri üzrə) məqalələr dərc edilib".

V.İbrahimov həmçinin, son dövrlərdə müxtəlif bitki və heyvan növləri arasında aparılan tədqiqatların önəmini vurğulayıb: “Tədqiqatlar göstərir ki, müxtəlif növ bitkilər arasında uyğun olmayan xüsusiyyətlərə malik bitkilər hibrid bitkilər kimi təqdim edilir və onların müsbət xüsusiyyətləri aşkar olunur. Hibrid heyvanların tədqiqi də onların üstünlüklərini sübut edir”.

O, əlavə edib ki, hibrid üsullar hesablama riyaziyyatında geniş tətbiq edilir: "1965-ci ildə Batçer və Qir tərəfindən təqdim edilən hibrid üsulun müsbət cəhətləri çoxsaylı alimlər tərəfindən tədqiq olunub. Bu üsulların dayanıqlıq sahəsini genişləndirmək məqsədilə proqnoz-korreksiya üsulundan istifadə tövsiyə edilir.

Layihənin nəticələrinin idarəetmə, siyasət və sosial proqramların icrasında uğurla tətbiq olunacağı qeyd edilir".

Alim deyib ki, ekosistemlərin tədqiqində son dövrlərdə istifadə olunan modellərdən bəhs edərək bildirib ki, bu tədqiqatlar adi diferensial tənliklər, Volterra inteqral və inteqro-diferensial tənliklər vasitəsilə aparılır: "Bu tənliklərin ədədi həlli üçün xətti çoxaddımlı üsulların istifadəsi səmərəlidir. İkiərəfli ədədi üsullar tətbiq dairəsinin genişliyi və yüksək tələbatı ilə seçilir".

Əməkdar müəllim Azərbaycan Elm Fondunun elmi tədqiqatların inkişafına böyük töhfələr verərək, ölkəmizdəki intellektual cəmiyyətin formalaşmasında mühüm rol oynadığını nəzərə çatdırıb: "Fond 2009-cu ildən fəaliyyət göstərir və 2022-ci ildən etibarən Azərbaycan Elm Fondu adı altında elmi layihələrə dəstək verir. Bu müddət ərzində, şeffaf və rəqəmsallaşdırılmış idarəetmə prinsipləri ilə elmi araşdırmaların keyfiyyətini artırmağa yönələn bir sıra təşəbbüslər həyata keçirilib".

Sonda V. İbrahimov Azərbaycan Elm Fondunun gənc tədqiqatçılara dəstəyindən danışıb. 

O bildirib ki, Azərbaycan Elm Fondu elmi layihələrə dəstək verir və fəaliyyətini şeffaf və rəqəmsallaşdırılmış idarəetmə prinsipləri əsasında quraraq, elmi araşdırmaların keyfiyyətini artırmağa yönəlmiş bir sıra təşəbbüsləri uğurla həyata keçirir: "Xüsusilə vurğulamaq istəyirəm ki, rəhbərlik etdiyim layihəyə də dəstək verərək, onun uğurla həyata keçirilməsinə şərait yaratmışdır. Bu, fondun elmə və tədqiqatçılara nə qədər önəm verdiyinin bariz nümunəsidir".

Nihat Tahirov