“Rəqəmsal inkişaf konsepsiyası” kimi sənədlərin qəbulu vençur sahibkarlığının formalaşmasına təkan verə bilər

Müasir dövrdə Azərbaycanda həyata keçirilən islahatlar iqtisadiyyatın böhrandan çıxması və dinamik inkişaf tempinin əldə olunması ilə müşahidə olunur. Belə ki, son illər aparılan islahatlar nəticəsində ölkədə iqtisadi strukturun yeni sistemin tələblərinə uyğun formalaşdırılması, ölkənin mövcud resurs potensialının dövriyyəyə cəlb edilməsi, sosial problemlərin, tədricən aradan qaldırılması nəticəsində Azərbaycan Respublikasının dünya təsərrüfatına inteqrasyası istiqamətində ciddi uğurlar qazanılmışdır. Ölkədə həyata keçirilən uğurlu iqtisadi islahatlar milli iqtisadiyyatın ayrı-ayrı sahələrində müasir tələblərə cavab verən təsərrüfat formalarının yaranmasına və inkişafına təkan verdi.

Təcrübə göstərir ki, ölkə iqtisadiyyatında baş verən irəliləyişlərin başlıca səbəblərindən biri, özəl sektorun, yəni sahibkarlıq strukturlarının inkişaf etdirilməsidir. Məhz həyata keçirilən məqsədyönümlü tədbirlərin nəticəsidir ki, bu gün ölkəmizdə ÜDM-in 80-85%-i özəl sektorun payına düşür. Bazar iqtisadiyyatının ayrılmaz hissəsi olan sahibkarlığın inkişafı daim dövlətin qayğı göstərdiyi və diqqət mərkəzində saxladığı bir məsələdir. Dövlət başçısı İlham Əliyev Prezident seçildikdən sonra özəl sektorun, azad sahibkarlığın inkişaf etdirilməsinin zəruriliyindən danışarkən dəfələrlə vurğulamışdır ki, sahibkarlığın inkişafı, bu sahəyə dövlət qayğısının artırılması Azərbaycanın gələcəyi üçün strateji önəm kəsb edir və ölkənin azad biznes nümayəndələri hər zaman Prezident kimi ona arxalana bilərlər.

Son dövrlər ölkə başçısının göstərişi ilə vətəndaşların maddi rifah halının daha da yaxşılaşdırılması, regionların inkişaf etdirilməsi, yoxsulluğun aradan qaldırılması istiqamətlərdə həyata keçirilən tədbirlər bunun bariz nümunəsidir. Ölkə başçısı öz çıxışlarında da dəfələrlə bildirmişdir ki, hökumətin iqtisadi siyasətinin prioritet istiqaməti ölkədə yoxsulluq və işsizliyin aradan qaldırılmasıdır.

Prezident seçkiləri zamanı seçicilər qarşısında verilən vədlərə vaxtında və maksimum səviyyədə əməl edən ölkə başçısının rəhbərliyi ilə həyata keçirilən çoxşaxəli islahatlar ölkənin yeni sosial-iqtisadi təmayüllərini təkmil şəkildə müəyyənləşdirməklə yanaşı, həm də böyük uğurlara zəmin yaratmış, hər bir ölkə vətəndaşın həyatında nəzərəçarpacaq irəliləyişlərə səbəb olmuşdur. 2025-ci ildə həyata keçirilməsinə start verilmiş Beşinci Sosial Paket də bunun bariz nəticəsidir. Artıq Azərbaycan Respublikasının iqtisadi inkişaf səviyyəsi aparıcı Avropa şirkətlərinin səhmlərinə yiyələnməyə, onlardan pay almağa imkan verir ki, bu da respublikamızın gələcək iqtisadi inkişafında, neft sektorunun rolu kimi, əhəmiyyətli bir məsələdir.

Əvvəldə qeyd olunduğu kimi, bazar münasibətlərinə əsaslanan iqtisadiyyatın formalaşdırılması bilavasitə sahibkarlığın inkişafı ilə əlaqədardır. Həm də bazar iqtisadiyyatını səciyyələndirən ən mühüm cəhətlərdən biri də, məhz sahibkarlığın inkişaf etdirilməsidir. Məlumdur ki, inzibati idarəetmə sistemindən azad bazar iqtisadiyyatına keçid xüsusi mülkiyyətin, fərdi təşəbbüsün və xüsusi sahibkarlığın formalaşdırılmasını, məhsul istehsalında dövlət bölməsinin payının minimuma endirilməsini tələb edir. Belə şəraitdə dövlətin iqtisadiyyata müdaxiləsi məhdudlaşsa da, bu heç də o demək deyildir ki, dövlət iqtisadi fəaliyyətdən tam kənarda qalır. Əksinə bazar iqtisadiyyatı şəraitində dövlətin tənzimləyici funksiyaları daha vacib əhəmiyyət kəsb edir və çoxşaxəlidir. Başqa sözlə desək, dövlət səmərəli tənzimlənməni həyata keçirməklə milli təsərrüfatın bütün istiqamətlərinin, eləcə də sosial sahənin tarazlı inkişafını təmin edir və bu inkişafa təkan verir. 

Sosial sferanın əhəmiyyətli istiqamətlərindən biri də elm və təhsil sahəsidir. İnkişaf etmiş dövlətlərin təcrübəsi sübut edir ki, elm və təhsili inkişaf etdirmədən arzu edilən səviyyəyə nail olmaq qeyri-mümkündür. Digər tərəfdən müxtəlif təsərrüfat formalarının təşəkkül tapdığı və sahibkarlığın ayrı-ayrı növlərinin sürətlə inkişaf etdiyi bir zamanda, bu sahənin elmi əsaslarına bələd olan ixtisaslı kadrların və müasir üsullarla tədqiqat aparmağa qadir olan bacarıqlı tədqiqatçıların yetişdirilməsi zəruri bir problemdir.

Hazırda özəl sektorun inkişaf etdiyi və iqtisadiyyatda dövlət sifarişlərinin olmadığı (və ya çox az olduğu), eləcə də hər şeyi bazarın tənzimlədiyi bir zamanda elm sektorunun da bazar iqtisadiyyatının tələblərinə uyğunlaşdırılaraq kommersiyalaşdırılması mühüm əhəmiyyət kəsb edir və həlli vacib zəruri problemlərdəndir.

Məlumdur ki, kommersiya alqı-satqı deməkdir. Deməli elmin kommersiyalaşdırılması dedikdə elmi məhsulların alqı-satqısı nəzərdə tutulur. Elm sahəsinin məhsulu isə, təbii ki, elmi-tədqiqat işlərinin nəticələri, eləcə də bu nəticələr əsasında irəli sürülən yeni təklif və ideyalardır.

Araşdırmalardan aydın olur ki, elmin kommersiyalaşdırılması tələblərinə daha çox uyğun gələn fəaliyyət sahələrindən biri də vençur sahibkarlığıdır. Sahibkarlığın mütərəqqi növlərindən biri olan vençur sahibkarlığı - iş adamları, özəl firma və şirkətlər tərəfindən gəlirlərin artırılması məqsədilə elmi-tədqiqat layihələrinin nəticələrinə əsaslanan yeni elmi ideyaların həyata keçirilməsi üzrə ixtisaslaşmış iqtisadi fəaliyyətdir. Ölkədə vençur sahibkarlığının təşəkkülü, həm də innovasiya proseslərinin tərəqqisinə, istehsal sahələrində yeni texnika və texnologiyaların tətbiqinin sürətlənməsinə kömək edər. Təbii ki, yeni texnika və texnologiyanın tətbiqi də, öz növbəsində, müvafiq araşdırmaların, tədqiqatların aparılmasını tələb edir. Bütün bunlar isə, ölkəmizdə vençur sahibkarlığının inkişaf etdirilməsinin elmin kommersiyalaşdırılması istiqamətlərindən biri kimi qəbul edilməsini şərtləndirən əsas amillərdəndir.

Vençur sahibkarlığının inkişaf etdiyi Amerika, Rusiya, Almaniya, Yaponiya və s. kimi iri dövlətlərin təcrübəsi sübut edir ki, vençur kapitalı elmi-tədqiqat işlərinin kommerilizasiyasının sürətlənməsinə xidmət edir. Hətta iqtisadi ədəbiyyatlarda belə bir fikir də formalaşmışdır ki, bazar iqtisadiyyatı şəraitində məhz vençur sahibkarlığı mühəndis dühasının, alim potensialı və istedadının tam dövriyyədə olması üçün yeganə və doğru bir istiqamətdir. Təəssüflər olsun ki, Azərbaycan Respublikasında sahibkarlıq fəaliyyəti üçün şəffaf və əlverişli mühitin formalaşdığı bir dövrdə vencur sahibkarlığının fəaliyyəti yox dərəcəsindədir. Bu sahədə ölkəmizin bir sıra qeyri-hökumət təşkilatları fəaliyyət göstərsə də, vençur biznesi sferasında mütərəqqi nailiyyətlər nəzərə çarpmır. Ona görə də vençur sahibkarlığının inkişaf etdirilməsi zəruridir və elmin kommersiyalaşdırılmasına ciddi təkan verə bilər.

Azərbaycan Respublikasında vençur biznesinin inkişaf etdirilməsi üçün müvafiq tədbirlərin görülməsi çox vaçibdir. Bu istiqamətdə, ilk növbə də, lazımi normativ-hüquqi bazanın yaradılması və xüsusi likvid fondunun formalaşdırılması daha məqsədəuyğun olardı. Eyni zamanda müəyyən institusional dəyişikliklər və vençur infrastrukturunun yaradılması da bu sahənin inkişafında əhəmiyyətli rol oynayar. Vençur sahibkarlığının inkişaf etdirilməsi elmin kommersiyalaşdırılması ilə yanaşı, innovasiya proseslərinin sürətlənməsinə də müsbət təsir edər. Dünya təcrübəsi sübut edir ki, vençur sahibkarlığı, tədricən daha “istedadlı” və səmərəli elmi-tədqiqat layihələrinin işlənməsini tələb edir ki, bu işlərin fonunda da öz inkişafını tənzimləyir. Etiraf edilməlidir ki, bu gün sürətlə inkişaf edən və bir çox makroiqtisadi göstəriciləri ilə dünyanın lider dövlətləri sırasında olan Azərbaycan Respiblikasında da vençur sahibkarlığının formalaşmasına və inkişafına təkan verə biləcək kifayət qədər layihələr mövcuddur. Bu layihələrin işlənməsi və gündəmə gəlməsi üçün, sadəcə biznesmenlər ilə elm adamlarının mütəmadi görüşlərini və müzakirələrini təşkil etmək, sahibkarların gələcək planları barədə elmi ictimaiyyəti məlumatlandırmaq və beləliklə də birgə əməkdaşlıq sayəsində bu planların elmi əsaslandırılması kifayətdir. Digər tərəfdən elmin kommersiyalaşdırılmasına kömək edən vençur sahibkarlığı, inkişaf etmiş dövlətlərdə həm də risklərin azaldılmasının bir vasitəsi kimi də qəbul edilir. Aydındır ki, əksər hallarda potensial investorlar sərmayə qoyuluşunda risk baxımından çətinlik çəkirlər. Bu da təbiidir, çünki informasiya çatışmazlığı və ya kifayət etməyən məlumat investisiyon riski artırır. Ona görə də planlaşdırılan işlərə başlamazdan öncə, onun elmi araşdırılması və əsaslandırılması gələcək fəaliyyətin səmərəliliyi barədə daha dəqiq nəticə əldə etməyə imkan verər ki, bu da riskliliyi azaldar.

Ümid edirik ki, “Azərbaycan Respublikası Rəqəmsal İnkişaf və Nəqliyyat Nazirliyinin tabeliyində İnnovasiya və Rəqəmsal İnkişaf Agentliyinin vəsaitindən istifadə qaydası”, “Rəqəmsal inkişaf konsepsiyası” kimi sənədlərin qəbulu yeni texnika və texnologiyanın tətbiqinə, vençur sahibkarlığının formalaşması və inkişafına, eləcə də elmi nailiyyətlərin kommersiyalaşdırılmasına öz töhfəsini verəcəkdir.  

Yekun olaraq belə nəticəyə gəlmək olar ki, Azərbaycan Respublikasında elm sahəsinin də bazar iqtisadiyyatının tələblərinə uyğun inkişaf etdirilməsi, başqa sözlə desək elmin kommersiyalaşdırılması və planlaşdırılan biznes layihələrinin risklilik təhlükəsinin azaldılması məqsədilə vençur sahibkarlığının inkişaf etdirilməsi zəruridir.                        

Cross Media Təhlil Mərkəzi