Bu saytlardan ehtiyatlı olun: Kiberdələduzluqdan özünüzü qoruyun!
Kibertəhlükəsizlik, kompüter sistemləri və şəbəkələrdəki məlumatların icazəsiz əldə edilməsinin və bu məlumatlardan cinayətkar məqsədlərlə istifadənin qarşısını almağa yönəlmiş tədbirlərdən ibarətdir. Bu, həm maliyyə məlumatlarının, həm şəxsi məlumatların qanunsuz toplanılmasını, həm də həmin məlumatlardan istifadə edilərək müxtəlif cinayətlərin törədilməsini əhatə edir.
Mövzu ilə bağlı hüquqşünas Ramil Süleymanov Crossmedia.as saytına açıqlamasında bildirib ki, dəyişən və sürətlə inkişaf edən dünyada kibercinayətlər də günbəgün artmaqdadır:
"Dövlətlər bu problemlə mübarizə aparmaq üçün müxtəlif üsul və vasitələrdən istifadə edirlər. Ən təsirli üsullardan biri kibercinayətləri törədən şəxslərin və şəbəkələrin tez bir zamanda ifşa olunması və məsuliyyətə cəlb edilməsidir".
Mütəxəssisin fikrincə, Azərbaycan Respublikasının Cinayət Məcəlləsinin 30-cu fəslində kibercinayətlər barədə müddəalar yer alır:
"Kibercinayətlər dedikdə, aşağıdakılar nəzərdə tutulur:
1.Kompüter sistemlərinə qanunsuz daxilolma.
2.Kompüter məlumatlarının qanunsuz ələ keçirilməsi və ya müdaxiləsi.
3.Kompüter məlumatlarının saxtalaşdırılması və ya onlardan qanunsuz dövriyyədə istifadə edilməsi.
Məsələn, kompüter sisteminə qanunsuz daxilolma Cinayət Məcəlləsinin 271-ci maddəsinə əsasən cəzalandırılır. Bu cinayətə görə aşağıdakı cəzalar tətbiq olunur:
1. 2000-4000 manat miqdarında cərimə.
2. İki ilə qədər müəyyən vəzifə tutma və ya fəaliyyətlə məşğul olmaq hüququnun məhdudlaşdırılması.
3. İki ilə qədər azadlıqdan məhrumetmə.
Kompüter məlumatlarının qanunsuz ələ keçirilməsi də eyni qanunun maddələri ilə tənzimlənir. Bu əməl eyni müəssisədə və ya bir iş mühitində çalışan şəxslərin bir-birinin məlumatlarını qanunsuz olaraq əldə etməsini də əhatə edir. Bu cür əməllər üçün iki il müddətinə azadlıqdan məhrumetmə cəzası nəzərdə tutulub".
Kibercinayətlərin təkrar törədilməsi, qabaqcadan əlbir olan bir qrup şəxs tərəfindən həyata keçirilməsi, yaxud vəzifəli şəxsin öz qulluq mövqeyindən istifadə etməsi ilə törədildikdə daha ağır nəticələrə səbəb olur və cəzalar da daha sərtləşdirilir.
Ramil Süleymanov sonda əlavə edib ki, vətəndaşlar belə cinayətlərin qurbanı olduqlarını düşünürlərsə, tərəddüd etmədən Daxili İşlər Nazirliyinin Kibercinayətkarlıqla Mübarizə Baş İdarəsinə müraciət etməlidirlər:
"Bu idarə müxtəlif əməliyyatlar keçirərək cinayətkar şəbəkələri ifşa edir və onların məsuliyyətə cəlb olunması üçün işlər məhkəməyə göndərilir.
Unutmayaq ki, kibertəhlükəsizlik hər birimizin məsuliyyətidir və diqqətli davranmaq bu cür halların qarşısını almaqda əsas şərtdir.
İnformasiya texnologiyaları üzrə mütəxəssis Elvin Abbasovun sözlərinə görə, Azərbaycanda kiberdələduzluqda istifadə edilən ən geniş yayılmış üsullardan biri fişinq metodudur:
"Bu metod vasitəsilə vətəndaşların fərdi məlumatları və hesabları oğurlanır. Fişinq hücumlarından əvvəl dələduzlar qurban olaraq seçilən şəxsi sosial mühəndislik üsulları ilə araşdırırlar.
Sosial mühəndislik dedikdə, qurbanın rəqəmsal izlərinin və sosial şəbəkələrdəki məlumatlarının geniş şəkildə araşdırılması nəzərdə tutulur. Bununla yanaşı, müxtəlif veb resurslarda qurbana dair məlumatlar toplanır. Bu məlumatlar əsasında qurbanın maraq dairəsi müəyyən edilir və fişinq hücumu həmin maraqlar üzərində qurulur".
O bildirib ki, "Fırıldaqçıların e-poçt və ya mesajlaşma vasitəsilə istifadə etdikləri əsas elementlərə gəldikdə, bunlar adətən aşağıdakılardır:
Saxta e-poçt ünvanları və domen adları: Orijinal brend və ya xidmətləri təqlid edən e-poçt ünvanları.
Cəlbedici məzmun: Şəxsi maraq doğuracaq təkliflər, hədiyyələr, təcili ödəniş tələb edən bildirişlər.
Zərərli keçidlər: Qurbanı təhlükəli vebsaytlara yönləndirmək üçün hazırlanmış keçidlər.
Sosial təsir yaratmaq: Təhlükəsizlik, maliyyə və ya şəxsi məlumatlarla bağlı qorxu və təcili qərar tələb edən situasiyalar yaratmaq.
Bu səbəblə vətəndaşların diqqətli olmaları, şübhəli mesajlara cavab verməmələri və təhlükəsizlik tədbirlərinə riayət etmələri vacibdir".
Nərgiz Orucova
16:11 01.01.2025
Oxunuş sayı: 21517
