Rusiyada etnik azərbaycanlılara qarşı nifrətin səbəbləri, taixi- Türkiyəli ekspert danışdı

İyunun 27-də Rusiyanın Yekaterinburq şəhərində azərbaycanlılara qarşı törədilən vəhşiliklər, o cümlədən işgəncələr, qətllər və diaspor nümayəndələrinə qarşı təzyiqlərlə başlayan təqiblər davam etməkdədir.

Bu gün onlardan bəzilərinin məhkəməsi keçirilib. 

Rusiya İstintaq Komitəsinin Sverdlovsk vilayəti üzrə Regional İdarəsinin açıqladığı məlumata görə, azərbaycanlılara qarşı ittihamların irəli sürüldüyü epizodlar Yekaterinburqda 2001, 2010 və 2011-ci illərdə baş verib.

Bir neçə gün əvvəl səhər saatlarında Yekaterinburqda azərbaycanlıların yaşadığı 10-dan çox mənzildə əməliyyat keçirilib. Əslən Ağdamdan olan Səfərovlar ailəsinin əksər üzvləri tutulub. Əməliyyat zamanı iki qardaş - Ziyəddin və Hüseyn Səfərovlar öldürülüb, xeyli azərbaycanlı saxlanılıb. Bir neçə nəfər xəstəxanaya yerləşdirilib.

Baş verənlər iki ölkə arasında növbəti diplomatik gərginliyə səbəb olmaqdadır.

Belə ki, ötən gün səhər saatlarında Rusiyanın Federal Təhlükəsizlik Xidməti Yekaterinburq şəhərində azərbaycanlıların yaşadığı evlərə basqın edib. Basqın zamanı 2 azərbaycanlı öldürülüb, bir neçə nəfər saxlanılıb. Öldürülən azərbaycanlılar tanınmış jurnalist Seyfəddin Hüseynlinin qardaşlarıdır.

Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyi hadisə ilə bağlı bəyanat yayaraq bildirib ki, rəsmi Bakı Rusiyanın Federal Təhlükəsizlik Xidmətinin Yekaterinburq şəhərində azərbaycanlıların yaşadığı evlərə basqını nəticəsində həmvətənlərin həlak olması və bəzilərinin ağır bədən xəsarətləri nəticəsində yaralanması, habelə 9 nəfərin saxlanması ilə bağlı dərin narahatlıq ifadə edir. "Rusiyanın məsələ ilə bağlı təxirəsalınmaz araşdırılma aparmasını və bu qəbuledilməz zorakılığı törədənlərin qısa müddət ərzində məsuliyyətə cəlb edilməsini gözləyirik", - bəyanatda vurğulanıb.

Rusiya Xarici İşlər Nazirliyinin sözçüsü Mariya Zaxarova hadisə ilə bağlı açıqlama verərək bildirib ki, Azərbaycan diasporunun nümayəndələrinin saxlanılması cinayət işləri çərçivəsində həyata keçirilib. “Əvvəlki illərdə törədilmiş ağır cinayətlər faktı üzrə aparılan istintaq çərçivəsində Rusiya hüquq-mühafizə orqanları əslən azərbaycanlı olan şübhəli şəxsləri saxlayıb və yaşayış yerlərində axtarışlar aparıb”, - deyə o qeyd edib.

Onun sözlərindən belə çıxır ki, əməliyyat özbaşına keçirilməyib. Yəni hakimiyyət baş verənlərdən xəbərdardır. Həmçinin nazirlik sözçüsü bu açıqlama ilə sanki Rusiyanın addımlarına bəraət qazandırmağa çalışıb. Əslində dövlətçilik maraqları baxımından bu, normaldır. Lakin onu da nəzərə almaq lazımdır ki, belə addımlar, habelə fikri əsas məsələdən yayındırmaq cəhdləri ikitərəfli diplomatik münasibətlərə zərbə vurur.

Bütün bunlar barədə türkiyəli politoloq, dosent Cantürk Caner Crossmedia.az-a açıqlama verib: 

"Rusiyada Azərbaycan vətəndaşlarına qarşı təzyiqlərin, problemlərin əsasını ikitərəfli münasibətlərdə tapmaq mümkündür. Şübhəsiz ki, Rusiya-Azərbaycan münasibətləri Sovet İttifaqı dövründə ittifaqın fundamental hissəsi çərçivəsində inkişaf etmiş, soyuq müharibədən sonra, xüsusən də Qarabağ məsələsi çərçivəsində Rusiya-Azərbaycan münasibətləri dəyişkən məcrada getmişdir. Lakin Azərbaycan-Rusiya münasibətləri tarix boyu ümumilikdə müsbət olub. Aydındır ki, məsələn, 2005-ci il Rusiyada Azərbaycan İli, 2006-cı il isə Azərbaycanda Rusiya İli elan edilib və bu iki il ərzində iki ölkə arasında 110-dan çox mədəniyyət tədbiri keçirilib. Bundan əlavə, 2008-ci ildə Bakıda Moskva Dövlət Universitetinin filialı yaradılıb və bağlanmış müqavilələrlə hazırda Rusiyada 15 mindən çox tələbə təhsil alır. 2010-cu ildə Qəbələ radiolokasiya stansiyasının Rusiyada icarəyə verilməsi və Rusiyanın Krasnodar vilayətində yeni stansiyanın tikintisində yarana problemlər tərəflər arasında münasibətlərdə problemlərə səbəb oldu. Rusiya Azərbaycan neftini daşıyan Bakı-Novartis boru kəmərini bağladığından münasibətlər korlansa da, bu münasibətlər xüsusilə Dağıstandakı qaçaqmalçılıq səbəbindən gərginləşsə də, çox da irəli getmədi. 

Lakin 2024-cü il dekabrın 25-də Azərbaycandan Qazaxıstana uçan sərnişin təyyarəsinin Rusiyanın hava hücumundan müdafiə sistemləri tərəfindən təsadüfən vurulması Azərbaycanla Rusiya arasında münasibətlərdə ciddi gərginliyə və hətta beynəlxalq böhrana səbəb olub. Azərbaycan bu məsələ ilə bağlı hüquqi addımlar atdı. Hətta Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev Rusiya rəsmilərinin məsələni ört- basdır etmə cəhdlərini tənqid etdi.  Bu vəziyyət son vaxtlar Azərbaycanla Rusiya arasında yaranan gərginliyin əsas səbəbi kimi göstərilir. Bundan əlavə, aydındır ki, Qarabağda Azərbaycanın suverenliyinin bərpa olunması, region ölkələri arasında münasibətlərin inkişafı və Ermənistanla Azərbaycan münasibətlərin normallaşdırılması istiqamətində atılan addımlar Moskvanın bölgədəki hökmranlığını zəiflədib. Onu da deyim ki, Rusiyanın Azərbaycan Hava Yollarına məxsus təyyarəni vurması ilk növbədə Kreml rəhbəri Vladimir Putinin 2024-cü il avqustun 18-də Bakıya səfəri ilə əlaqədar münasibətlərin inkişafı istiqamətində ciddi əngəl yaratdı.Rusiya ilə Azərbaycan arasında gərginlik həm də rusiyalı irqçi millət vəkili Nikolay Valuyevin Azərbaycan dövlətinə və Azərbaycan xalqına qarşı təhqir və təhdid dolu bəyanatları ucbatından daha da artır. Ona görə də Moskva ilə Bakı arasında “soyuq külək əsdiyini” qəbul etmək lazımdır. Həmin siyasətçinin AZərbaycana girişi artıq qadağan olunub. Bu hadisələr həm də Rusiya vətəndaşlarının Azərbaycanda qalma müddətinin keçən il dekabrın 29-dan 180 gündən 90 günə endirilməsinə səbəb olub”. 

Onun sözlərinə görə, son illərdə Rusiyada Ukrayna müharibəsinin təsirləri və Qərbin ölkəyə qarşı tətbiq etdiyi ağır sanksiyalar səbəbindən irqçilik və millətçilik xüsusilə etnik olmayan Rusiya vətəndaşlarına, o cümlədən ölkədəki mühacirlərə, işçilərə və turistlərə qarşı mənfi davranışlarla nəticələnib: “Bu, Rusiyanın ksenofobiyası deyil, mövcud konyuktur vəziyyətə sosial reaksiyasıdır. Rusiyanı rus mədəniyyətinin və bütövlükdə rus dilinin bir hissəsi kimi görmək səyləri bu millətçiliyi alovlandıran əsas elementlərdir. Rusiya dövləti irqçilik və ifrat millətçiliklə mübarizə üçün lazımi tədbirlər görsə də, xüsusilə 2018-ci ildən sistematik ksenofobiya Rusiyanın gündəmindən düşmür. Tarixən Rusiyada milli dövlət quruculuğu prosesi həmişə problemli olub və uzun müddət davam edən sovet beynəlmiləlçiliyi ölkədə millətçilik anlayışına ciddi maneə olub.  Artıq tarixdə olmayan SSRİ-nin rəhbəri olmuş İoasif Stalinin bəzi etnik və dini qrupları etibarsız millətlər kimi müəyyən etməsi ideoloji rus millətçiliyinə yol açıb. Əslində Rusiyada millətçilik anlayışı və ya millətçiliyin yüksəlişi elmi deyil, konkret metodologiyaya əsaslanmır. Pravoslavlığa və rus üstünlüyünə əsaslanan şərti millətçilik hökm sürür. Hazırda Rusiyanın Soyuq Müharibə illərində özünü imperiya kimi görmək cəhdləri və dünya siyasətinə tarazlıq gətirmək istəyi ölkədə millətçiliyi artıran səbəblər sırasında göstərilə bilər. Bununla belə, Putinin Ukrayna müharibəsinə qədər və Şərqi Avropadakı müharibəsi zamanı rus kimliyi ilə ölkədə millətçi diskurs ifadə etməsi, Ukraynanı rusların bir parçası və rus millətinin uzantısı kimi qiymətləndirməsi və suveren qardaşlıq qanunu yaratmaması Rusiyada millətçiliyi alovlandıran məsələlərdəndir. Bu proses hazırda ölkədə təhsil alan və ya işləyən müxtəlif ölkələrin vətəndaşlarının və ya müxtəlif etnik mənsubiyyətə malik insanların Rusiyada yaşamasının çətinləşməsinin səbəbləridir. Rusiya iqtisadiyyatının mühüm hissəsini təşkil edən Azərbaycan türklərinin Rusiyada ciddi problemlər yaşamasının altında yatan faktor budur. Çünki vurulan təyyarə böhranından başqa Azərbaycanla Rusiya arasında mübarizəni gücləndirəcək, iki ölkənin bir-birinə rəqib və düşmən olmasına səbəb olacaq heç bir əsas yoxdur. Bu millətçiliyin səbəbləri kimi Rusiyanın Ukraynadakı itkiləri və xüsusi əməliyyatı həyata keçirən hərbi strukturun daha çox ruslar olması və onların rus və pravoslav kimliyi daşıması göstərilə bilər”.

Onun fikrincə, Ukrayna ilə müharibə bitəndə rus millətçiliyi azalacaq. Rusiya hökuməti Ukraynada neonasistlərə qarşı mübarizə apardığını iddia etsə də, ölkədə artan millətçilik problemi və nasizm səviyyəsinə çatmaq riski Rusiyanın regiondakı qonşuları və hətta keçmiş sovet üzvləri ilə birliyində və münasibətlərində problemlər yarada bilər: “Fikrimcə, xüsusilə  Putindən sonra Rusiyada yarana biləcək yeni hökumət bu məsələyə toxunmasa, böhran daha da böyüyəcək. Rusiyada ölkənin demək olar ki, bütün bölgələrində xeyli sayda Azərbaycan türkləri yaşayır. Əslində, 2020-ci ilin məlumatlarına görə, Rusiyada bir milyona yaxın Azərbaycan türkünün yaşadığı, onlardan 200 mininin Dağıstanda olduğu düşünülür. Ona görə də Azərbaycan diasporu Rusiyada mühüm sosial və icma quruluşudur. Bundan əlavə, Azərbaycan diasporu Rusiyanın iqtisadiyyatında, mədəniyyətində və siyasi bütövlüyündə mühüm rol oynayır və Rusiyanın güclü və inkişaf etmiş olmasını arzulayır. Bu baxmdan iki ölkə arasında texniki mənada böyük problem. Məncə, tərəflər arasında münasibətlər yaxın vaxtda daha sakit məcraya daxil ola bilər”.

Kənan Novruzov