Milli mətbuatın 150 illiyi: Zərdabidən gələcəyə maarifçilik işığı
Azərbaycan milli mətbuatının 150 illik yubileyi münasibətilə
Medianın İnkişafı Agentliyi və ADA Universitetinin İxtisasartırma Proqramının
birgə təşkilatçılığı ilə “Azərbaycan mətbuat tarixi” mövzusunda seminarlar
silsiləsinə start verilib.
Crossmedia.az xəbər verir ki, seminar çərçivəsində Medianın
İnkişafı Agentliyinin İcraçı direktorunun müavini, Natiq Məmmədli “Jurnalistikanın tarixi: papirusdan kompüterə”, “Azərbaycanda
milli mətbuatın yaranması və inkişaf mərhələləri” və “Müasir media mühitində
milli mətbuatın maarifçilik missiyası” mövzularında təqdimatlarla çıxış edib.
Natiq Məmmədli çıxışında bildirib ki, milli mətbuatın 150
illik yubileyi yalnız tarixi əhəmiyyət daşımır, eyni zamanda jurnalistikanın gələcək
inkişaf vektorlarının müəyyənləşdirilməsi baxımından strateji fürsət sayılır:
“Bu cür seminarlar
media tariximizin dərindən öyrənilməsi və gələcək nəsillərə ötürülməsi üçün
vacibdir”.
Tədbirdə Həsən bəy Zərdabinin maarifçilik fəaliyyəti də geniş şəkildə müzakirə olunub. Bildirilib ki, Zərdabi mətbuatı şəxsi qazanc vasitəsi deyil, ictimai şüurun formalaşmasına və maarifçilik ideyalarının yayılmasına xidmət edən platforma kimi görüb. O, müəllim maaşı ilə qəzet nəşr etdirib və həm məzmun, həm də texniki işlərdə birbaşa iştirak edib.
Qeyd olunub ki, Zərdabinin ilk məqaləsi “Bakinskiye
Vedomosti” qəzetində dərc edilib. Daha sonra o, “Əkinçi” qəzetini nəşr etdirmək
üçün Bakıda fəaliyyət göstərən mətbəələrdə çap imkanları axtarıb və bu məqsədlə
Bakı qubernatoru Staraselskinin dəstəyini alıb.
Seminarda senzura məsələlərinə də toxunulub. Vurğulanıb ki,
Zərdabinin Sankt-Peterburqda sərçələrin soyuqdan tələf olması ilə bağlı yazısı
senzura tərəfindən dayandırılıb. Səbəb kimi imperiya paytaxtı haqqında mənfi rəy
formalaşdırma riski göstərilib.
Əlavə olaraq qeyd edilib ki, Zərdabidən əvvəl – 1871-ci ildə
Gürcüstandan olan bir ziyalı da Azərbaycan dilində qəzet nəşr etdirmək təşəbbüsü
ilə çıxış edib. Lakin tələb olunan 900 rubl vəsaiti toplaya bilmədiyi üçün bu təşəbbüs
reallaşmayıb. Bu fakt Azərbaycan dilində mətbuatın yaranmasının yalnız milli
deyil, eyni zamanda regional maarifçilik ehtiyaclarından doğduğunu sübut edir.
Seminarda “Əkinçi”dən sonra nəşr olunan “Ziyayi-Qafqaziyyə”
və “Kəşkül” qəzetləri haqqında da ətraflı məlumat verilib. Bildirilib ki, bu nəşrlərin
böyük əksəriyyəti Tiflisdə çap edilib. Ünsizadə qardaşlarının “Azərbaycan” adlı
qəzet buraxmaq təşəbbüsü isə çar senzurası tərəfindən rədd edilib.
N.Məmmədli çıxışında diqqətə çatdırıb ki, “Kəşkül” qəzetində
1890-cı ildə ilk dəfə “Azərbaycan” ifadəsinə rast gəlinib. Bu fakt milli mətbuatın
formalaşmaqda olan milli kimlik üzərində oynadığı rolun bariz sübutudur.
Seminarda həmçinin jurnalistikanın yaranma tarixi və onun nəzəri
əsasları da müzakirə olunub. Qeyd olunub ki, jurnalistika tarixində dörd əsas
konsepsiya – avtoritar model, parlament jurnalistikası, Amerika modeli və
Fransız modeli formalaşıb. Bu konsepsiyalar jurnalistikanın ictimai
funksiyasının, ifadə azadlığının və medianın cəmiyyətdəki rolunun müxtəlif
aspektlərini əks etdirir. Azərbaycanda mətbuatın inkişafı da bu modellərin təsiri
fonunda baş verib.
Tədbirdə texnoloji inkişafın jurnalistikaya təsirindən də
danışılıb. Vurğulanıb ki, çap texnologiyasından kompüterə, oradan isə süni
intellektə qədər uzanan bu proses mətbuatın sürətini, yayım imkanlarını və
auditoriyaya təsir gücünü kəskin şəkildə dəyişdirib. Xüsusilə son illərdə süni
intellektin jurnalistikada tətbiqi yeni çağırışlar yaradıb: artıq alqoritmlər xəbərlər
hazırlayır, analizlər təqdim edir. Bu isə medianın obyektivliyi və məsuliyyəti
kontekstində etik müzakirələri aktuallaşdırır.
Sonda seminar milli mətbuat tarixinin dərindən anlaşılması,
jurnalistikanın bugünkü rolu və gələcək perspektivlərinin dəyərləndirilməsi
baxımından əhəmiyyətli platforma kimi qiymətləndirilib.
Tarixi şəxsiyyətlərin üzləşdiyi çətinliklər fonunda medianın
maarifçilik və ictimai şüurun formalaşmasındakı missiyası bir daha gündəmə gətirilib.
Seminar iştirakçılara həm nəzəri biliklər, həm də praktik
bacarıqlar qazandıraraq peşəkar jurnalistikanın inkişafına dəyərli töhfə verib.
Aybəniz Səfərova
13:50 20.06.2025
Oxunuş sayı: 16032
