İran prezidenti Məsud Pezişkian Azərbaycanda keçirilən COP29 sammitinə qatılmaqdan imtina etsə də, İran sammitdə vitse-prezidenti ilə təmsil olunub. İranın bu qərarı, İsrailin tədbirdə yüksək səviyyədə iştirakı ilə əlaqələndirilsə də, müşahidəçilər bunun daha geniş geosiyasi səbəblərlə əlaqəli olduğunu düşünürlər. Azərbaycanın Cənubi Qafqaz regionundakı müstəqil siyasəti və artan geosiyasi rolu, İranın regiondakı dəyişikliklərə qarşı narahatlığını artırır. Pezişkianın sammitə qatılmaması iki ölkə arasındakı münasibətlərdəki gərginlikləri bir daha üzə çıxarır.
Mövzu ilə bağlı Crossmedia.az-a açıqlama verən Güney Azərbaycan üzrə araşdırmaçı jurnalist Elman Cəfərli bildirib ki, İran Prezidenti Məsud Pezeşkianın Bakıya gələcəyi gözlənilirdi. Lakin, son anda bu qərar dəyişdi. Cəfərli qeyd edir ki, Pezeşkianın Azərbaycan cəmiyyətində yanlış gözləntilərə səbəb olan çıxışları olub: “O, seçki kampaniyası dövründə qeyri-fars dillərinə azadlıq verəcəyini vəd edirdi, Azərbaycan dilində çıxışlar edib, hətta şeirlər söyləyirdi. Lakin, vəzifəyə gəldikdən sonra bu vədlərin həyata keçməsi üçün heç bir konkret addım atılmayıb. İranın dil siyasəti onun qırmızı xəttidir və Pezeşkianın bu məsələni həll etmək imkanları məhduddur.”
Jurnalistin fikrincə, Pezeşkianın COP29-a qatılmaması iki ölkə arasındakı münasibətlərdə ciddi bir dəyişiklik yaratmayacaq. O, İranın xarici siyasətinin ali rəhbər tərəfindən müəyyən edildiyini, prezidentin isə icraçı rol oynadığını vurğulayıb. Buna görə də, Pezeşkianın sammitə qatılmaması, İranın regiondakı geosiyasi maraqları ilə daha çox bağlıdır. Elman Cəfərli, yaxın gələcəkdə Pezeşkianın Bakıya səfər edəcəyini gözlədiyini və bu səfərin iki ölkə arasında müəyyən yumşalmalar yarada biləcəyini də əlavə edib.
Elman Cəfərli, İranın COP29 sammitinə marağının əsasən simvolik olduğunu qeyd edir. O, ölkənin ekoloji problemlərə ciddi diqqət yetirmədiyini, ətraf mühitin qorunması məsələlərinin İran üçün prioritet olmadığını vurğulayıb. Jurnalist, Urmu gölünün qurumasını, Güney Azərbaycanın mədən sənayesinin talan edilməsini və Tehranın hava keyfiyyətinin pisləşməsini İranın ekoloji məsələlərə biganəliyinin nümunələri kimi göstərib. İranın hazırda əsas diqqətini Yaxın Şərqdəki geosiyasi mövqelərinin qorunmasına yönəltdiyini bildirib.
Elman Cəfərli qeyd edib ki, İranın regionda əlavə düşmənlərə ehtiyacı yoxdur. Bu səbəbdən, Tehran Azərbaycan və digər türk dövlətləri ilə münasibətləri yumşaltmaq istəyir. Pezeşkianın prezident seçildikdən sonra İran-Azərbaycan münasibətlərində müsbət dəyişikliklərə səbəb olacağı gözlənilir, lakin jurnalist hesab edir ki, əsaslı dəyişikliklər yalnız İranın xarici siyasətinin ali rəhbər səviyyəsində təsdiqlənməsi ilə mümkündür.
Beynəlxalq səhnədə Azərbaycanın mövqeyinin güclənməsi, İranla münasibətlərdəki dinamikanı birbaşa təsir edir. Azərbaycanın Cənubi Qafqaz regionunda artan geosiyasi rolu və müstəqil siyasəti, regiondakı digər güclərin diqqətini çəkir. Bu baxımdan, COP29 sammitinə ev sahibliyi etmək Azərbaycanın regional və beynəlxalq əhəmiyyətini daha da artırır.
COP29 zamanı İran prezidentinin tədbirdə olmaması, yalnız ekoloji məsələlərə deyil, həm də regionda gedən siyasi proseslərə və diplomatik əlaqələrə işıq tutur. Azərbaycanın geosiyasi mövqeyi güclənir, bu isə regionda yeni strateji balansların formalaşmasına təsir göstərə bilər.
Nihat Tahirov
