Xəzərin səviyyəsinin aşağı düşməsi fikri yanlışdır - Professordan ETİRAZ
Xəzər dənizinin səviyyəsinin dəyişməsi həm qlobal iqlim dəyişikliyi, həm də insanların təsərrüfat fəaliyyəti ilə sıx bağlıdır. Dənizin səviyyəsi yağıntılar, buxarlanma və Volqa çayının dənizə axıtdığı suyun həcminə görə dəyişir. Volqa çayı Xəzər dənizinə daxil olan suyun əsas mənbəyidir
Lakin bu çayın üzərindəki sənaye müəssisələri və suvarma işləri suyun istifadəsini artıraraq, dənizə gələn suyun miqdarını azaldır. Bunun nəticəsində Xəzərin səviyyəsi aşağı düşür. İqlim istiləşməsi də bu prosesi daha da sürətləndirir. Çünki yüksək temperatur buxarlanmanı artırır və dənizin səviyyəsinin daha da azalmasına səbəb olur. Xəzər dənizinin səviyyəsinin dövri dəyişməsi təbiətin bir qanunauyğunluğudur, amma insan faktoru da bu prosesi gücləndirir.
Mövzu ilə bağlı Crossmedia.az-a açıqlama verən İqtisadi və siyasi coğrafiya sahəsində alim, BDU-nun professoru Çingiz İsmayılov Xəzər dənizində suyun səviyyəsinin artıb-azalmasına təsir edən amillərdən danışıb:
"Xəzər dənizinin səviyyəsinin tərəddüdü qlobal miqyasda gedən iqlim dəyişməsi, istiləşmə prosesisi ilə bağlıdır. Eyni zamanda insanın fəaliyyəti də bura öz təsirini göstərir. Çünki səviyyənin dəyişməsi dənizə daxil olan sular, yağıntılar və buxarlanmanın fərqi ilə müəyyən olunur. Fərq dərinləşdikcə səviyyə də düşür. Əgər daxil olan suların həcmi, buradan buxarlanan suyun həcmindən az olursa, səviyyə düşməyə başlayır. Rusiya bu səviyyənin dəyişməsində rol oynaya bilər. Çünki daxil olan suların 80%-dən çoxu Volqa çayı ilə gəlir. Volqa çayının hövzəsi isə bütövlükdə Rusiyanın Avropa hissənin böyük ərazisini əhatə edir və burada böyük sənaye müəssisələri, milyonçu şəhərlər var. Bu şəhərlərdəki sənaye obyektləri böyük həcmdə su istifadə edir. Bu su, su anbarları vasitəsilə toplanılır. Burada böyük su elektrik stansiyaları var. Sənayedə, kənd təsərrüfatında, suvarmada bu sulardan nə qədər çox istifadə olunursa, o qədər də Volqa çayı ilə Xəzər dənizə daxil olan suların həcmi azalır. O azladıqca da buxarlanma arasında fərq dərinləşir. Buna görə də səviyyə düşməyə başlayır".
Professor Xəzərin səviyyəsinin tərəddüdünün dövrü olaraq təkrar olunduğunu söyləyib:
"30-50 il arasında səviyyə qalxır-düşür. Bu, qanunauyğunluqdur. Bunun üstünə ikinci amil indiki iqlimdə istiləşmə prosesinin getməsidir. Ona görə də səviyyə düşməkdədir. Xəzərin səviyyəsi hələ ki 2 metrə yaxın düşüb. Yaxın illərdə ola bilər 1-1,5 metr də düşsün. Bu, ümumi qanunauyğunluğa uyğun dəyişir. Düşmədən sonra qalxma başlayacaq. Bəzi Qərb alimləri öz məqalələrində yazırlar ki, səviyyə hətta 8-15 metr aşağı düşə bilər. Bu, boş cəfəngiyyatdır. Son 200 ildə olan hesablamalar aparılır, səviyyənin dəyişməsi ölüçülür. Bu sözlər çox şişirdilib. Xəzərin səviyyəsi ancaq 3-4 metr aşağı düşə bilər".
E.İsmayılov suyun Volqa çayının deltasına böyük qollarla daxil olduğunu bildirib:
"Suyun çox böyük qollara parçalanması geniş sahənin su basma imkanını artırır. Bu da suyun bir hissəsinin Xəzər dənizinə gəlib çatmasına imkan vermir. Volqanın ana xəttində dərinləşdirmə işləri aparmaq lazımdır ki, bura gələn böyük həcmdə su, həmin qollar vasitəsilə parçalanıb buxarlanma prosesinə qoşulmasın. Bu birinci yoldur.
Volqoqrad, Həştərxan vilayətləri çöl zonasıdır. Burada kənd təsərrüfatında, əkinçilikdə suvarma işləri çox aparılır. Suyun istifadəsi tənzimlənməlidir. Rusiya burada çox böyük rol oynaya bilər. Bunun üçün də mütəmadi monitorinqlər aparılmalıdır. Ancaq bütövlüklə bu təbii prosesdir. Bunu dayandırmaq indi mümkünsüzdür".
Ekspert sonda insan təsirinin, təsərrüfat fəaliyyətinin tənzimlənməsinin dənizin səviyyəsinin aşağı enməsi prosesin daha kritik olmasının qarşısını ala biləcəyini qeyd edib.
Banuçiçək Kalbalıyeva
12:47 07.12.2024
Oxunuş sayı: 17309
