Ekspert: "Azərbaycan ərazisinin yarıdan çoxu səhralaşma ilə üz-üzədir"

Səudiyyə Ərəbistanının paytaxtı Ər-Riyadda BMT-nin Səhralaşma ilə Mübarizə Konvensiyasının Tərəflər Konfransının 16-cı sessiyası (COP16) işə başlayıb.

Mövzu ilə bağlı AMEA akademik Həsən Əliyev adına Coğrafiya İnstitutunun Landşaftşünaslıq və Landşaft Planlaşdırılması şöbəsinin müdiri, coğrafiya üzrə fəlsəfə doktoru Mirnuh İsmayılov Crossmedia.az-a açıqlama verib:

“Qeyd olunan mövzu, həqiqətən də, bəşəriyyət üçün ən vacib və aktual məsələlərdən biridir. Hazırda dünyada geniş səhralaşma prosesi gedir. Bu prosesin kökləri çox qədimdir, bəzən eramızdan əvvəlki dövrə təsadüf edir. Səhralaşma dövri olaraq dəyişən və mütəmadi davam edən bir prosesdir. Dövri olaraq dəyişmə o deməkdir ki, həmişə iqlim dəyişiklikləri baş verir: gah quraqlıq, gah da rütubətli keçən dövrlər olur. Bu dövrlər bəzən yüz, yüz əlli, iki yüz ildən bir təkrarlanır. Qısa müddətli olan dövrlər də mövcuddur: on, on beş, iyirmi il. Belə dəyişikliklər, təbii ki, səhralaşmaya da təsir edir.

Digər tərəfdən, antropogen müdaxilə nəticəsində də səhralaşmış ərazilər mövcuddur. Məsələn, heç kim deyə bilməz ki, indiki Misir piramidaları səhrada yaradılıb. Xeyr, yaradılmayıb. Əksinə, kifayət qədər münbit və nisbətən yaşıl ərazilər olub. Lakin sonrakı dövrlərdə təbii sərvətlərə düzgün yanaşılmaması nəticəsində səhralaşma prosesi başlamış və həmin ərazilər səhralara çevrilmişdir.

Mərkəzi Asiyada, Türk dünyasında da qədim şəhər qalıqlarına rast gəlinir. Təbii ki, həmin ərazilər də əvvəl elə olmayıb, sonradan səhralaşıb. Bu problem dünyanın quraq regionları üçün çox xarakterikdir və geniş yayılmışdır

Azərbaycanda hazırda ərazimizin 60%-dən çoxu səhralaşma təhlükəsi ilə üzləşmiş sahələrdir. Burada landşaft əsasən yarımsəhra, quru çöllər, ksirofit bozqırlar,ardıc meşələrdir. Səhralaşma bütün insan həyatına təsir edir. Bu proses nəticəsində insanlar köç etməyə məcbur olur, bir yerdən başqa yerə sürüklənirlər. Hazırda dünyada miqrasiyaların əsas səbəblərindən biri də məhz səhralaşmadır. Afrika ölkələrində bu problemdən əziyyət çəkən təxminən 40-a yaxın ölkə var. Asiyada da bu tip ölkələr mövcuddur”.

Mirnuh İsmayılov səhralaşma ilə mübarizə yollarından da danışıb:
“Səhralaşma ilə mübarizə üçün dünyada müxtəlif tədbirlər görülür.  Bu sahədə COP16 kimi tədbirlərin keçirilməsi təqdirəlayiqdir. Bu tədbirləri keçirməyin məqsədi dünya ictimaiyyətini problemin aktuallığına cəlb etmək və səhralaşmanın qarşısını nisbətən almaqdır. Azərbaycanda da ciddi səhralaşma ocaqları var. Cənub-Şərqi Şirvan düzünün şimal hissəsi Ələtə qədər Azərbaycanın ən çox səhralaşmaya məruz qalan bölgəsidir. Bu ərazidə bitki örtüyü özünü bərpa edə bilmir, yağıntının miqdarı ən az olan quru ərazilərimizdən biri kimi xarakterizə olunur. Mil düzünün mərkəzi hissəsində, Şirin qum təpələri deyilən ərazidə, Samur-Dəvəçi ovalığında da səhralaşma ocaqları var və onlar tədricən genişlənir.

Səhralaşmanın qarşısını almaq üçün dünyada müxtəlif yollar mövcuddur. Ən önəmlisi quraqlığa davamlı ağac və kolların səhralarda inkişafı üçün şərait yaratmaqdır. Məsələn, səhralarda bitkilərin yetişdirilməsi sahəsində Çin Respublikasının təcrübəsi çox uğurludur. Çin və Monqolustanın sərhədində yerləşən Qobi səhrasında yaşıllaşdırma tədbirləri həyata keçirir və bu, olduqca təsirli nəticələr verir. Azərbaycanda da belə bitkilər var və həmin bitkilərin toxumlarının səhralaşmış ərazilərdə istifadə edilməsi mümkündür.

Avstraliyanın bu sahədə təcrübəsi də diqqətəlayiqdir. Onların metodlarından yararlanaraq Azərbaycanda səhralaşmaya qarşı tədbirləri genişləndirmək mümkündür. Yəni təcrübə mübadiləsi olmadan belə geniş problemi həll etmək çox çətindir. Məsələn, Abşeron yarımadasında zeytun və badam bağlarının salınması səhralaşmaya qarşı ən yaxşı tədbirlərdən biri olmuşdur.

Abşeron yarımadasının hazırkı vəziyyəti əvvəlki ilə müqayisədə çox dəyişib. Vaxtilə toz-duman içində olan bu ərazi, görülən tədbirlər nəticəsində yaşıllıqlar diyarına çevrilir. Bu təcrübə təkcə Abşeronla məhdudlaşmamalıdır. Azınohur-Ceyrançöl ərazisində, digər yararlı yamaclarda terras üsulu ilə quraqlığa dözümlü ağacların və kolluqların əkilməsi məqsədəuyğundur.

Səhralaşmaya qarşı ən yaxşı tədbir yaşıllaşdırmadır. Məsələn, səhra ölkəsi olan Səudiyyə Ərəbistanı dəniz suyunu şirinləşdirərək böyük taxıl sahələri yaratmışdır. Bu da nümunəvi bir təcrübədir. Azərbaycanda səhralaşma ilə mübarizədə dövlət proqramlarının olması əhəmiyyətlidir. Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi, elmi işçilərin dəstəyi ilə səhralaşmanın prioritet istiqamətlərini müəyyən etməli və rəqəmsal xəritələr tərtib edilməlidir.

Bu sahədə dövlət qurumları ilə yanaşı, qeyri-hökumət təşkilatlarının və ictimaiyyətin də fəal iştirakı lazımdır. Hər kəs birlik olaraq səhralaşmaya qarşı mübarizə aparmalıdır”.

Bahar Musayeva