Azərbaycanın Tirana Zirvə toplantısındakı əhəmiyyəti və geosiyasi anlamı

2025-ci ilin mayında Albaniyanın paytaxtı Tiranada keçirilmiş “Avropa Siyasi Birliyi”nin 6-cı Zirvə görüşü təkcə beynəlxalq gündəliyin diplomatik rotasiyası deyildi. Bu tədbir, Avropanın daxili transformasiyasını və onun yaxın coğrafiyalarda, xüsusilə Cənubi Qafqazda yeni oyun qaydaları qurmaq istəklərinin bariz ifadəsi idi. Azərbaycanın bu görüşdə iştirakı isə, yeni Avropa konfiqurasiyasında Bakının necə önəmli bir aktora çevrildiyini təsdiqlədi.

“Avropa Siyasi Birliyi” təkcə Avropa İttifaqı ölkələrini deyil, həm də onun ətrafındakı dövlətləri, yəni yeni Avropa təhlükəsizlik memarlığının əsas sütunlarını təşkil edən gücləri bir araya gətirən formatdır. Bu baxımdan, Prezident İlham Əliyevin Zirvə toplantısına Edi Rama və Antonio Koştanın xüsusi dəvəti ilə qatılması sıradan protokol hadisəsi deyil, Azərbaycan diplomatiyasına verilən geosiyasi dəyərin göstəricisidir.

Tirana Zirvəsi sadəcə növbəti siyasi yığıncaq deyildi. O, Avropa kontinentində yeni güc balanslarının formalaşdığı, enerji və təhlükəsizlik resurslarının yenidən xəritələndiyi bir dövrdə baş tutdu. Burada müzakirə olunan əsas istiqamətlər - Avropanın enerji təhlükəsizliyi və yaşıl keçid siyasəti, iqtisadi dayanıqlıq və sənaye rəqabət qabiliyyəti, mMiqrasiya və sosial inteqrasiya, geosiyasi liderlik və yeni çoxqütblü dünya düzəni məsələləri yer alırdı. Bu, Avropanın öz sərhədlərindən kənarda da qərarverici aktor olmaq istəyinin ifadəsi idi. Avropa artıq yalnız bir ittifaq deyil, siyasi cazibə mərkəzinə çevrilmək istəyir və bu yolda “Avropa Siyasi Birliyi” kimi platformalar vasitəsilə periferik, lakin strateji önəmli ölkələrlə, o cümlədən Azərbaycanla yeni münasibətlər qurmağa çalışır.

Prezident İlham Əliyevin Tirana Zirvəsində iştirakı, Azərbaycanın yalnız Avropa İttifaqı ilə deyil, ümumilikdə Avropa siyasi mühitində artan təsirinin və reputasiyasının göstəricisidir. Bu iştirak bir neçə mühüm strateji mesajı özündə ehtiva edirdi. Bunlardan biri enerji strateqiyası idi. Azərbaycanın 10 Avropa ölkəsinə təbii qaz ixrac etməsi və “yaşıl enerji” sahəsində atdığı addımlar ölkəni təkcə enerji ixracatçısı deyil, həm də enerji təhlükəsizliyinin strukturlaşdırıcı aktoruna çevirir.

İlham Əliyevin görüşləri, xüsusilə Fransa Prezidenti Emmanuel Makronun qeyri-formal yaxınlaşması, Azərbaycanın Cənubi Qafqazda qəti söz sahibi olduğunu və Ermənistanla münasibətlərin artıq Bakı mərkəzli həll ediləcəyini göstərir. Ursula von der Leyen və Antonio Koşta ilə yüksək səviyyəli təmaslar Azərbaycanın Avropa İttifaqı ilə münasibətlərində yeni səhifənin açıldığını nümayiş etdirdi.

“Avropa Siyasi Birliyi” formatında Azərbaycan aşağıdakı üç istiqamətdə strateji üstünlük əldə edir:

-Xəzər hövzəsindən Avropaya qaz tədarükünün əsas təminatçısı olmaqla yanaşı, Azərbaycan yaşıl enerji (Kür-Araz vadisində günəş enerjisi layihələri və Xəzərdən Avropaya uzanan “yaşıl kabel”) vasitəsilə də yeni enerji modelinin qurucusuna çevrilir.

-Azərbaycan Orta Dəhliz vasitəsilə Çin-Orta Asiya-Türkiyə-Avropa xəttində aparıcı logistik aktordur. Avropa bu dəhlizi Rusiyadan asılılığı azaltmaq üçün alternativ olaraq görür.

-Post-müharibə Cənubi Qafqazda Azərbaycan regionun tək sabit və proqnozlaşdırıla bilən gücüdür. Bu isə, Avropa İttifaqı üçün dialoq və əməkdaşlıq üçün ideal tərəfdaş deməkdir.

  İlham Əliyevin liderliyində həyata keçirilən çoxvektorlu xarici siyasət Azərbaycanın beynəlxalq subyektliyini gücləndirmişdir. Onun siyasətini aşağıdakı əsas sütunlar üzərində təsvir etmək mümkündür:

-Həm Şərqlə (Çin, Mərkəzi Asiya), həm Qərblə (Aİ, NATO üzvləri) əlaqələrin balanslaşdırılması;

-Ermənistanla münaqişənin Azərbaycanın geosiyasi və hüquqi üstünlüyü ilə nəticələndirilməsi;

-Enerji resurslarının sadəcə xammal deyil, siyasi və diplomatik alətə çevrilməsi.

Prezident İlham Əliyev Tiranada təkcə iştirakçı kimi yox, təsir edən aktor, “müzakirə obyekti” yox, mövqe formalaşdıran lider kimi çıxış etdi. Onun davranışı, ikitərəfli görüşlərdə nümayiş etdirdiyi siyasi çeviklik və tarazlı mesajlar sübut etdi ki, bu gün qlobal miqyasda liderlik yoxluğunun hökm sürdüyü bir dövrdə Azərbaycanın dövlət başçısı həm regional, həm də qlobal siyasi atmosferə töhfə verə biləcək azsaylı liderlərdəndir.

Avropa artıq anlayır ki, Cənubi Qafqazda balans, təhlükəsizlik və sabitlik yalnız Bakı ilə əməkdaşlıq əsasında təmin edilə bilər. E. Makronun İlham Əliyevə qeyri-rəsmi və səmimi yaxınlaşması təkcə diplomatik jest deyildi. Bu, Fransanın Cənubi Qafqaz siyasətinin reallıqla toqquşmasının ifadəsi idi.

 Azərbaycanın “Avropa Siyasi Birliyi” formatında yüksələn təsiri onun enerji diplomatiyası və logistik geopolitika sahəsində atdığı ağıllı addımların nəticəsidir:

-Cənub Qaz Dəhlizi və Şahdəniz 2 layihələri Avropanın enerji xəritəsini yenidən cızdı;

-Azərbaycanın qazı artıq Aİ-nin 8 üzv ölkəsində enerji təhlükəsizliyinin struktur hissəsinə çevrilib;

-Orta Dəhliz vasitəsilə Azərbaycan Şərq-Qərb ticarətinin aparıcı platformasına çevrilib.

Bu reallıq artıq Avropa İttifaqı səviyyəsində də açıq etiraf olunur. Ursula von der Leyen və Antonio Koştanın Tiranadakı görüşlərdə bu rolu açıq şəkildə vurğulamaları, Azərbaycanın strateji tərəfdaş statusunu rəsmiləşdirir.

Ulu Öndər Heydər Əliyevin vaxtilə səsləndirdiyi: “Heç bir ölkə təkbaşına iqtisadi inkişafa nail ola bilməz” fikri bu gün Prezident İlham Əliyevin xarici siyasətində kooperativ və çoxtərəfli yanaşmanın əsas ideoloji sütununa çevrilib. Bu siyasətin nəticələri Şərqdə Çin, Mərkəzi Asiya və Yaxın Şərqlə dərinləşən strateji tərəfdaşlıqlar, Qərbdə Aİ ilə dayanıqlı və qarşılıqlı maraqlara əsaslanan münasibətlər sistemidir.  Azərbaycan artıq təkcə enerji ixrac edən deyil, geosiyasi gündəmi formalaşdıran ölkədir. Bu, xüsusilə də COP29-a ev sahibliyi ilə daha da gücləndirilib. Bu tədbir təkcə ekoloji deyil, diplomatik kapital toplama platformasına çevrilib.

Azərbaycanın Tiranada çıxışları və Prezident İlham Əliyevin mesajları yalnız enerji və geosiyasət üzərində qurulmadı. Azərbaycan həm də beynəlxalq hüququn, ədalətin və sülhün tərəfdarı olduğunu bir daha nümayiş etdirdi. Ermənistanla sərhədlərin tanınması, BMT-də neokolonializmə qarşı çıxışlar, Qlobal Cənub ölkələri ilə həmrəylik çağırışları, Ermənistanın silahlandırılmasına qarşı prinsipial mövqe və bütün bunlar Azərbaycanın məsuliyyətli regional güc obrazını formalaşdırır. Artıq təkcə iqtisadi yox, dəyərlər müstəvisində də müttəfiq ölkə modelidir.

Bu toplantı, təkcə diplomatik tədbir deyil, geosiyasi güc nisbətlərinin dəyişdiyi bir dönəmin simvolik məqamı kimi yadda qaldı. Prezident İlham Əliyevin sammitdə iştirakı Azərbaycanın artıq regional aktor statusundan çıxaraq qlobal siyasətdə mühüm oyunçuya çevrildiyini nümayiş etdirdi. Sammitdə Prezident Əliyevin bir çox Avropa liderləri, o cümlədən Ursula fon der Lyayen, Antonio Koşta və digər ölkə rəhbərləri ilə apardığı ikitərəfli görüşlər Aİ-nin Azərbaycanla dialoqa maraqlı olduğunu sübut etdi. Aİ və Avropa Parlamenti tərəfindən əvvəllər qəbul edilən qərəzli qərarların təsiri azalıb, münasibətlər real maraqlar əsasında yenidən qurulur. ABŞ və Aİ-dəki əvvəlki rəhbərliklərin qərəzli yanaşmalarına qarşı Azərbaycanın prinsipial və balanslı mövqeyi nəticə verib.

 Prezident İlham Əliyevin xarici siyasət xətti “güc + hüquq + dəqiqlik” düsturuna əsaslanır. 2022-ci il Praqa sammitindən sonra Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün tanınması, 2025-ci il Tirana sammitində isə qlobal mövqeyinin təsdiqi bu diplomatik məktəbin təntənəli nəticələridir.

Enerji sahəsində Azərbaycan artıq təkcə tədarükçü deyil, enerji fəlsəfəsinin ixracatçısı kimi tanınır. “Cənub Qaz Dəhlizi”, Orta Dəhliz, Bakı–Tbilisi–Qars dəmir yolu, Bakı Limanı və digər layihələr Azərbaycanın geoiqtisadi gücə çevrildiyini göstərir. Azərbaycanın nəqliyyat logistikası və iqtisadi sinerji modeli regional sabitlik üçün alternativ çərçivə təqdim edir. Sülh quruculuğu sahəsində Bakı həm Ermənistanla post-münaqişə dövründə, həm də daha geniş regionda vasitəçilik rolu oynayır.

 Avropa Azərbaycanı etibarlı tərəfdaş kimi qəbul edir və dialoq və strateji əməkdaşlıq üçün qapılar açılır. Aİ ilə münasibətlər yeni mərhələyə qədəm qoyub – müstəqil xarici siyasətə hörmət və qarşılıqlı maraqlar əsasında əməkdaşlıq önə keçir. Azərbaycanın balanslı və çoxşaxəli diplomatiyası dünya üçün yeni bir “orta güc modeli” təqdim edir – suveren, proaktiv və prinsipial siyasət xətti ilə.

Azərbaycan artıq yalnız regional oyunçu deyil. Bu gün Bakı olmadan Cənubi Qafqazda, Avropa-Asiya tranzitində, enerji təhlükəsizliyində və qlobal diplomatiyada qərarlar qəbul edilə bilməz. Tirana Sammiti Azərbaycan diplomatiyasının, Prezident İlham Əliyevin liderliyinin və ölkənin qlobal mövqeyinin zirvəyə çatdığını göstərən dönüş nöqtəsi oldu. Bu iştirak yalnız rəsmi tədbir deyil, Avropa siyasi arxitekturasına Azərbaycan imzasının həkk olunmasıdır.

Tirana Zirvəsi Azərbaycanın Avropa ilə münasibətlərində yeni səhifə açdı. Burada yalnız cari əməkdaşlıq deyil, Avropanın gələcək siyasi arxitekturasında Azərbaycanın konstruktiv iştirakı formalaşdırıldı. Azərbaycan bu Zirvədə necə bir Avropa istədiyini nümayiş etdirdi – ədalətli, balanslı, sülhə əsaslanan və qarşılıqlı hörmətə dayanan. İlham Əliyev bu görüşdə yalnız iştirak etmədi – o, Avropanın siyasi səhnəsinə yeni liderlik təklifi gətirdi.

Rauf Məmmədov
Cross Media Təhlil Mərkəzinin analitiki