Deputat: "Cənubi Qafqazda sülh üçün unikal imkan yaranıb" - MÜSAHİBƏ

Bu gün həm dünyada, həm də Cənubi Qafqaz regionunda çox ciddi proseslər baş verir. Azərbaycan baş verən dinamikalarda əsas oyunçudur. Rəsmi Bakı, demək olar, nəinki regionun, bütünlükdə beynəlxalq nizamın episentrinə çevrilib. Bu, əlbəttə, xeyli dərəcədə Azərbaycanın uğurlu xarici siyasəti ilə bağlıdır. 

Milli Məclisin deputatı Nigar Məmmədova Azərbaycanın xarici siyasətindəki yeni dinamikalar və bölgədə baş verən proseslər barədə Crossmedia.az-a geniş müsahibə verib. 

- Ermənistan tərəfi bu günlərdə Azərbaycanın bütün şərtlərini qəbul etdiyini rəsmən açıqladı. Bu, tərəflər arasında sülh sazişinin imzalanması anlamına gəlirmi, sizin bu məsələyə yanaşmanız necədir?

- Bu gün normallaşma prosesinin yubanmasının səbəbkarı Ermənistandır. Sülh və dövlətlərarası münasibətlərin qurulması haqqında Sazişin mətni üzrə danışıqlarda razılaşma var. Amma burada söhbət mətn üzrə razılaşmadan gedir. Mətn üzrə işin yekunlaşdırılması hələ ki, sülh müqaviləsinin imzalanması demək deyil. Bəyanatlar məsələni həll etmir, addım atmaq lazımdır. Rəsmi Bakı da bununla bağlı gözləntilərini açıqlayıb. Bəyan edib ki,  Ermənistan Konstitusiyasında və digər normativ hüquqi aktlarda Azərbaycanın ərazi bütövlüyü və suverenliyinə dair qalan iddialar Konstitusiya dəyişikliyi yolu ilə aradan qaldırılmalıdır. 

- Sülh sazişi üçün nələrə ehtiyac var?

- Prezident İlham Əliyevin də bəyan etdiyi kimi, Ermənistan Konstitusiyası dəyişməli və Azərbaycana qarşı ərazi iddialarına son qoyulmalıdır. Bu, çox ciddi məsələdir və Ermənistan da, onun havadarları da yaxşı dərk edir ki, rəsmi Bakı bu məsələ ilə bağlı heç vaxt güzəştə getməyəcək. Bununla yanaşı, ATƏT-in Minsk Qrupunun ləğvinə razılıq verməlidir. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev dəfələrlə Minsk Qrupunun və onun bütün institutlarının ləğv edilməli olduğunu bəyan edib. Bu qrupun ləğvi Azərbaycanın Ermənistanla sülh sazişi imzalaması üçün şərtlərindən biridir. Məsələ burasındadır ki, bu ilin əvvəlində Ermənistan rəsmiləri Minsk Qrupunun ləğvi məsələsi ilə bağlı ATƏT-ə müraciət etmək niyyətində olduqlarını, guya bu məsələni nəzərdən  keçirdiyini də açıqlamışdı. Amma bu günə qədər real addım yoxdur. Minsk qrupunun ləğvinə gəlincə, bu qurumun fəaliyyətinə ehtiyac yoxdur. Çünki münaqişə başa çatıb və Minsk Qrupu məhz bu münaqişənin həllinə dəstək məqsədilə yaradılmışdı. Onsuz da işğal dövründə Minsk Qrupunun həmsədrlik institutu fəaliyyətsiz qurum kimi tarixə düşdü. Ermənistan vasitəçisiz dialoqdan çəkinir, amma əslində ikitərəfli dialoq bütün dialoqlardan effektivdir. Beynəlxalq təcrübə də göstərir ki, danışıqlarda iştirak edən istənilən vasitəçi öz marağını güdür. Ən azından Minsk Qrupunun timsalında biz tərəfsiz vasitəçi nümunəsini görmədik. Ona görə də danışıqların ikitərəfli formatda davam etməsi daha məqsədəuyğundur. 

Əminliklə demək olar ki, sülh üçün unikal imkan yaranıb. Azərbaycan tərəfi də dəfələrlə Ermənistanı sülh sazişi bağlamaq imkanını əldən verməməyə çağırıb. Çünki bu imkan sonsuz olmayacaq. Fürsəti dəyərləndirmək lazımdır. Doğrudan da, iki tərəf arasında normal diplomatik əlaqələrin qurulması üçün fürsət yaranıb.

- Amma maraqlıdır ki, sülhlə bağlı ümidlər artdığı bir vaxtda Ermənistan sərhəddə təxribatlara əl atır, atəşkəsi pozur. Bu davranışı necə izah etmək olar?

- Bəli, bu davranış sülhlə ziddiyyət təşkil edir. Son vaxtlar sərhədyanı bölgələrdə atışma halları intensivləşdi. Azərbaycan Müdafiə Nazirliyinin rəsmi məlumatlarında atışmanın qeydə alındığı istiqamətlər, saat və gün dəqiqliklə qeyd olunur. Qarşı tərəfin də xəbərdar olduğu video çəkilişlərdə görünən Ermənistan hərbi qulluqçularının açıq təxribatları var. Amma Ermənistan Baş nazirinin ofisi faktları təhrif edir, guya heç bir atışma baş verməyib. Hətta Ermənistan baş naziri Nikol Paşinyan blef edərək, hərbçilərə müraciət ünvanlayır, onları atəşkəsi pozmamağa çağırır. Bu, riyakarlıqdır. Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyi də bəyan edib ki, sərhədyanı ərazilərdə hücum silahlarının yerləşdirilməsi də daxil olmaqla kütləvi hərbiləşmə Ermənistanın sülh gündəliyinə dair mövqeyi ilə ziddiyyət təşkil edir. Azərbaycana qarşı təcavüz törədən, ərazilərimizin işğalı müddətində əksər hərbi texnikasını və silah sistemlərini ölkəmizin ərazisində qeyri-qanuni yerləşdirməklə beynəlxalq silahlara nəzarət mexanizmlərindən gizlədən ölkə kimi Ermənistan indi hansı haqla belə mexanizmlərdən danışır? Sülh istəyən tərəf belə davranmamalıdır. Azərbaycan bütün istiqamətlərdə sülh səylərini davam etdirir. Ermənistan da sözdə yox, əməldə sülhə sadiqlik nümayiş etdirməlidir. 

- Sərhadyanı atışmadan söz düşmüşkən, Avropa İttifaqının (Aİ) “mülki missiyası”nın bu proseslə bağlı mövqeyi barədə nə deyə bilərsiniz?

- Sözügedən missiyanın əsas məqsədi heç kimə sirr deyil. Onlar bölgədə sabitlik yox, gərginlik yaratmaq niyyəti ilə burada mövcudluqlarını qoruyurlar. Ona görə Müşahidə Missiyasının Ermənistanın sabitliyə təhlükə yaradan addımına göz yumması təəccüblü deyil. Diqqət yetirdinizsə, dırnaqarası mülki missiya sərhədə patrul göndərdiyini və Ermənistan ordusu tərəfindən atəş açılmadığını iddia etdi. Hətta missiyanın hesabatında da guya vəziyyətin sakit və sabit olaraq qaldığı, qeyri-adi fəaliyyət müşahidə olunmadığı iddia olunur. Bu, açıq-aşkar Ermənistanın təxribatlarını pərdələməkdir. Missiya Ermənistanın silahlanmasında, yeni müharibəyə başlamasında maraqlıdır. “Mülki missiya” adı altında şərti sərhəddə kəşfiyyat məlumatları toplayan Aİ missiyasının pozucu fəaliyyəti, Fransanın, Hindistanın Ermənistana silah verməsi, Yunanıstanın S-300 zenit-raket komplekslərini Ermənistana vermək niyyəti Cənubi Qafqazla bağlı məkrli planın tərkib hissəsidir. Amma bu silahlanma Ermənistana baha başa gələcək. Prezident İlham Əliyev də bəyan edib ki, belə bəsit metodologiya işləməyəcək. Dövlət başçımız da xəbərdarlıq edib ki, əgər biz real təhdid görsək, o təhdidi istənilən ərazidə məhv etmək bizim üçün böyük çətinlik yaratmayacaq. Onu hər kəs bilsin. Ermənistan və onun havadarları bu xəbərdarlıqdan nəticə çıxarmalıdır.

- Bu arada, Ermənistan Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı da manipulyasiyalara əl atır. Ümumiyyətlə, kommunikasiyaların açılması ilə bağlı indiki şəraitdə hər hansı irəliləyiş gözləmək olarmı?

- Ermənistanın kommunikasiyaların açılması, Azərbaycanın qərb bölgələrini Naxçıvan Muxtar Respublikası ilə birləşdirən kommunikasiyaların açılması məsələsi ilə bağlı yazılı təsbit olunmuş və imzalanmış öhdəlikləri var. Naxçıvana yol maneəsiz olmalıdır. 2020-ci il imzalanmış üçtərəfli bəyanatın 9-cu bəndi bunu nəzərdə tutur.

Kommunikasiyaların açılması bütün region ölkələrinin xeyrinə olacaq, regional əməkdaşlığa yeni dinamika gətirməklə yeni imkanlar yaradacaq. Ancaq təəssüf ki, artıq beş ildir Ermənistan bu öhdəlikləri yerinə yetirmir. Bunun əvəzinə, diqqəti prosesdən və öhdəliklərindən yayındırmaq məqsədilə, mahiyyətcə əhəmiyyəti olmayan, icrası çətin və praktiki cəhətdən uzun marşrutlar üzrə cəfəng təkliflər irəli sürüblər. Əgər Ermənistan tərəfi, həqiqətən də, bölgədə kommunikasiyaların açılmasında maraqlıdırsa, öhdəliklərindən boyun qaçırmamalı və bölgədəki yeni reallıqlara uyğun şəkildə kommunikasiyaların açılması istiqamətində praktiki addımlar atmalıdır.  Cənab Prezident də bəyan edib ki, Ermənistan müxtəlif bəhanələr gətirərək, müxtəlif qeyri-real ortaya ataraq, sadəcə olaraq, beynəlxalq ictimaiyyətin fikrini çaşdırmaq istəyir, manipulyasiyalarla məşğuldur. Bir daha qeyd etmək istəyirəm ki, Zəngəzur dəhlizinin açılması regionda yeni inkişaf deməkdir. Ermənistan bu reallığı anlamalıdır.

- İstərdim, Azərbaycanın beynəlxalq mövqelərinin güclənməsinə də diqqət çəkək. Məlum olduğu kimi, ötən il ölkəmiz D-8 təşkilatına da üzv oldu, bu günlərdə üzvlük rəsmən təsdiqləndi. Bu təşkilata üzvlük ölkəmizə hansı üstünlükləri qazandıracaq?

- Bəli. Məlumdur ki, ötən il Azərbaycan D-8 təşkilatına üzv olub. İki həftə əvvəl - martın 19-da Azərbaycan hökuməti təşkilatın İstanbulda yerləşən katibliyinə D-8 Nizamnaməsinin ratifikasiya sənədlərini rəsmi şəkildə təqdim edib. Bununla da Azərbaycan D-8 Təşkilatına tamhüquqlu üzv olub. Azərbaycanın D-8-ə doqquzuncu üzv kimi qoşulması təşkilat üçün mühüm bir hadisədir. Bu inkişaf üzv dövlətlər arasında əməkdaşlığın genişlənməsinə və Nizamnamədə müəyyən edilmiş məqsədlərin həyata keçirilməsinə yeni imkanlar açacaq. Qaydalara uyğun olaraq, Sammitin bu qərarından sonra Azərbaycanın təşkilata tamhüquqlu üzv olması üçün D-8 Nizamnaməsini ratifikasiya etməsi tələb olunurdu. Yeri gəlmişkən, Milli Məclis 2025-ci il martın 7-də bununla bağlı qanun da qəbul etdi. D-9 İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatı artıq Azərbaycan da daxil olmaqla 9 müsəlman ölkəsini birləşdirir. Cənab Prezidentin də qeyd etdiyi kimi, biz bütün müsəlman ölkələrinin maraqlarını öz maraqlarımız kimi qəbul edirik, o cümlədən buna görə D-8-in genişlənməsi siyasətindən sonra birinci seçim Azərbaycan oldu.

Təbii ki, bu prosesdə Azərbaycanın iqtisadi potensialı, siyasi nüfuzu, hərbi gücü də nəzərə alınıb. Həmçinin rəsmi Bakının İslam həmrəyliyi ilə bağlı siyasətinin burada xüsusi rolu oldu. D-9 öz coğrafiyasını İslam həmrəyliyinə uğurlu töhfələr verən Azərbaycan vasitəsilə genişləndirməyə üstünlük verdi. Bu, D-9-un artıq Qafqaz və Xəzər regionuna qədər genişlənməsi, eyni zamanda Azərbaycanın imkanlarının artması deməkdir.

Azərbaycan təşkilatın bütün prinsiplərinə sadiqdir. Əminliklə söyləyə bilərik ki, Azərbaycanın D-8-ə qatılmasıyla təşkilat daha da güclənəcək.

Kənan Novruzov, 

Fidan Xəlilova