Müharibəsiz Ukrayna: Sülh razılaşmasının şərtləri və gələcək ssenarilər
Dünya Ukrayna və Rusiya arasında potensial sülh razılaşmasının şərtlərini müzakirə etdiyi bir vaxtda, ekspertlər müharibəsiz Ukraynanın necə görünə biləcəyini təhlil edirlər. Ssenarilər arasında atəşkəsin davamlı olması, ərazi bölgüsü, Ukraynada hakimiyyət dəyişikliyi və beynəlxalq sülhməramlı qüvvələrin yerləşdirilməsi kimi müxtəlif variantlar nəzərdən keçirilir.
Daimi Atəşkəs və Demilitarizasiya
ABŞ-nin təşəbbüsü ilə Ukrayna və Rusiya arasında 30 günlük ilkin atəşkəs razılaşması əldə olunub.
Ekspertlərin fikrincə, bu atəşkəs uzadıla və davamlı sülhə çevrilə bilər. Beynəlxalq təhlükəsizlik üzrə mütəxəssis, professor Devid Blagdenin sözlərinə görə, atəşkəs Şimali və Cənubi Koreya arasındakı demilitarizasiya olunmuş zona modelinə bənzər şəkildə uzunmüddətli sabitlik yarada bilər.
Lakin belə bir modelin yaradılması üçün Ukrayna və Rusiya qoşunlarının cəbhə xəttindən geri çəkilməsi tələb olunur. Qlazqo Universitetinin professoru Hüseyn Əliyevin fikrincə, bu, hazırda real görünmür.
Ərazi Bölgüsü və Yeni Sərhədlər
Ekspertlər bildirirlər ki, Rusiya tərəfindən ilhaq olunmuş Krım, Donetsk, Luqansk, Xerson və Zaporojye vilayətlərinin Moskvanın nəzarətində qalması ehtimalı böyükdür. Xüsusilə Krım və Donbasın (Donetsk və Luqansk) geri qaytarılmayacağı artıq qəbul olunmuş reallıq kimi görünür.
Bununla belə, Xerson və Zaporojyenin statusu hələ də mübahisəlidir. Xüsusən də Xerson şəhərinin Ukrayna ordusu tərəfindən 2022-ci ildə ağır döyüşlər nəticəsində azad edilməsi bu ərazidən imtinanı çətinləşdirir.
Professor Blagden bildirir ki, Rusiya müharibənin maliyyə və insan itkisi baxımından çox baha başa gəldiyini nəzərə alaraq, hazırda nəzarət etdiyi ərazilərlə kifayətlənə bilər. Lakin Ukrayna üçün bu, son dərəcə ədalətsiz görünsə də, ABŞ-nin hərbi yardımlarını dayandırması səbəbindən münaqişənin dondurulması və ərazi itkiləri ilə barışmaqdan başqa alternativ qalmaya bilər.
Siyasi Dəyişikliklər və Zelenskinin Əvəzlənməsi
Sülh razılaşmasının tərkib hissələrindən biri də Ukraynada hakimiyyət dəyişikliyi ola bilər. Prezident Volodimir Zelenski özü də NATO-ya üzv olmaq üçün vəzifəsindən getməyə hazır olduğunu açıqlayıb.
Professor Əliyevin fikrincə isə, əgər Zelenski istefa versə, onu əvəz edə biləcək mümkün namizədlər arasında Ukraynanın Böyük Britaniyadakı səfiri Valeri Zalujnı və ya hazırkı yüksək rütbəli hərbi komandirlərdən biri ola bilər.
Bununla belə, Kreml Kiyevdə daha çox Rusiyaya meyilli bir hökumət görmək istəyir. Professor Blagden vurğulayır ki, Moskva 2014-cü ildən əvvəlki dövrdə olduğu kimi, daha çox Rusiya tərəfdarı olan siyasətçilərin hakimiyyətə gəlməsini arzulayır. Lakin Ukrayna cəmiyyətində Rusiyanın təsirinə qarşı ciddi müqavimət mövcuddur.
Beynəlxalq Sülhməramlı Qüvvələrin Rolu
Sülh prosesinin qorunması üçün beynəlxalq sülhməramlı qüvvələrin yerləşdirilməsi nəzərdən keçirilir. Böyük Britaniya və Fransa "könüllülər koalisiyası" çərçivəsində Ukraynada potensial sülhməramlı missiya təşkil etməyə hazır olduqlarını bəyan ediblər.
Bunun iki mümkün modeli var:
1. Düşük riskli model – Qərb ölkələrinin qoşunları cəbhə xəttindən uzaq, əsasən Qərbi Ukraynada, nəqliyyat və enerji infrastrukturunun qorunması məqsədilə yerləşdirilə bilər.
2. Sürətli reaksiya qüvvəsi – Bu modeldə NATO-nun yüksək hazırlıqlı briqadaları Dnepr, Zaporojye, Xerson, Xarkov və Kiyev kimi strateji şəhərlərdə yerləşdirilə bilər. Onların əsas vəzifəsi Rusiya hücumlarına qarşı sürətli müdafiə tədbirləri görmək olacaq.
Lakin Donald Trampın ABŞ-nin NATO-dan çıxması ehtimalını gündəmə gətirməsi və Kiyevə dəstəyini azaltması NATO-nun rolunu qeyri-müəyyən vəziyyətə salır.
Alternativ olaraq, neytral ölkələrdən ibarət BMT sülhməramlı qüvvələrinin göndərilməsi təklif olunur. Ekspertlər bildirirlər ki, Rusiya NATO qoşunlarını qəbul etməyə hazır olmadığından Hindistan kimi BRICS ölkələrinin sülhməramlı qüvvələrdə iştirakı daha real görünə bilər.
Professor Klark qeyd edir ki, Rusiya və Qərbin hər ikisi üçün məqbul ola biləcək ən yaxşı variant Hindistanın sülhməramlı missiyada iştirakıdır. Lakin tarixən BMT-nin oxşar missiyalarının, məsələn, Livan və Afrika ölkələrində yüksək effektivlik göstərmədiyi də vurğulanır.
Nəticə
Ukrayna və Rusiya arasında sülhə nail olmaq üçün müxtəlif ssenarilər mövcuddur. Əsas sual ondan ibarətdir ki, bu sülh Ukraynanın suverenliyini və təhlükəsizliyini təmin edəcək, yoxsa onu zəiflədərək yeni münaqişələrə zəmin yaradacaq? Ekspertlər hesab edirlər ki, hansı model seçilməsindən asılı olmayaraq, Moskvanın gələcəkdə yenidən aqressiv siyasət yürütməsinin qarşısını almaq üçün Ukraynanın təhlükəsizliyinin güclü zəmanətlərə malik olması vacibdir.
Nigar Yahyazadə
01:40 19.03.2025
Oxunuş sayı: 1401
