Əzəl çərşənbə - su çərşənbəsi
Bu gün əzəl çərşənbənlərdən ilk çərşənbə - “Su çərşənbəsi”dir. Baharın ilk xəbərçisi olan bu çərşənbə suya tapınma inancı ilə bağlıdır. Qədim türk düşüncəsində isə su hər şeyin başlanğıcı hesab olunub və Tanrı ilk olaraq suyu yaradıb.
Qədim türk mifologiyasına görə, su həm də təmizlik və yenilənmənin simvoludur. Bu, insanın ruhunun təmizlənməsi, hər şeyin başlanğıcı və həyatın davamlılığı anlamında dərin mənalar daşıyır. Elm də bu inancı bir növ təsdiqləyir. Araşdırmalara görə Yerdəki su Günəş və Günəş sisteminin yaranmasından əvvəl mövcud olub. Boşuna atalarımız su həyatdır deməyib.
Bəs su çərşənbəsi haqqında bilmədiklərimiz nələrdir?
Crossmedia.az mövzu ilə bağlı AMEA Tarix və Etnologiya İnstitutunun aparıcı elmi işçisi, tarix üzrə fəlsəfə doktoru Bəhmən Əliyevə müraciət edib.
O ilk olaraq Azərbaycan xalqının ən qədim mifoloji mətnlərindən birində Tanrının dünyanı sudan yaratmasından danışıldığına diqqət çəkib:
“Dünyanın sudan yaranması haqqında mifik təsəvvür dünyanın bir çox qədim xalqları arasında da yayılıb. Hətta “Kitabi Dədə Qorqud”da Qazan xan “su həq didarını görmüş, mən bu su ilə xəbərləşəlim” deyir, elə buradan da aydın görünür ki, ən qədim ədəbi abidəmizdə suyun tanrını görməsi fikri əksini tapır”.
Ekspertin sözlərinə görə, suyun müqəddəsliyi, yaşamın mənbəyi olması haqqında şifahi xalq yaradıcılığından qaynaqlanan çoxlu faktları sadalamaq mümkündür:
“Yəqin ki, təsadüfi deyil ki, Boz ayda keçirilən 4 doğruçu çərşənbədən birincisi Əzəl çərşənbə adlanır. KİV-in su çərşənbəsi kimi tanıtdığı “Əzəl çərşənbə” xalq arasında “birinci çərşənbə”, “gözəl çərşənbə”, “sular Novruzu”, “gül çərşənbə” kimi də tanınır. Su çərşənbəsində sular təzələnir, arxlar qaydaya salınır, su hövzələrində abadlıq işləri görülür, su ilə bağlı müxtəlif şənliklər keçirirlər. Hələ gün doğmamışdan hamı su üstünə gedir, əl-üzünü yuyur, bir-birinin üzərinə su çiləyir, su üstündən atlanır, yaralıların yarasına su çiləyirlər. Xalqın inamına görə su çərşənbəsi günü “təzə su”dan keçənlər, azarını-bezarını ona vərənlər il boyu xəstəlikdən uzaq olarlar”.
B.Əliyev bildirib ki, su çərşənbəsi ilə əlaqədar çoxlu sayda inanclar, fallar, türkəçarələr, bayatılar, əfsanələr və rəvayətlər var. Qorxulu yuxuların suya danışılması ilə insanı izləyən qəzaların dəf olunması inamı türk mifologiyasında xüsusi yer tutur.
Su ilə bağlı sınamalar da var. Belə ki,
ilk çərşənbədən başlayaraq qonşuya axşamcağı ələk, maya, od verilməz. Zərurət olanda istəyə gələnin başından örpəyini götürüb sonra verərdilər. Çərşənbədə evə süpürgə çəkmək olmazdı. Su ilə bağlı inanclar da mövcuddur:”Süfrəyə su dağılması aydınlıqdır.
Su içən adamı qəfil vurmazlar.
Lal axan sudan keçməzlər.
Yuxuda su görmək aydınlıqdır.
Səfərə çıxan adamın arxasınca su atarlar.
Odu su ilə söndürmək günahdır”.
Su ilə bağlı atalar sözlərimiz isə bunlardır:
“Su səhəngi suda sınar.
Suyun lal axanı, adamın yerə baxanı.
Su bir yerdə qalanda iylənər.
Su gələn arxa bir də gələr”.
Mövzu ilə bağlı açıqlama verən AMEA Folklor İnstitutunun aparıcı elmi işçisi Şakir Albalıyev bildirib ki, Novruz bayramının özəyi çərşənbələrdir:
“İlk çərşənbə kimi su çərşənbəsi qeyd olunur. Su, od, hava və torpaq yaradılışın dörd elementini təşkil edir. Bu dörd ünsür birləşir və nəticədə Novruz bayramı yaranır. Tədqiqatçılar ilk çərşənbənin su çərşənbəsi olmasını Qurani-Kərimdəki "hər bir canlını sudan yaratdıq" kəlamına əsaslandırır. Eyni zamanda, su yaradılışın əsasını təşkil etdiyindən, su çərşənbəsi əzəli, ilkin çərşənbə kimi qəbul olunur”.
Onun sözlərinə görə, su həyat ünsüründən biridir və su çərşənbəsi həm də o deməkdir ki donmuş suyun canına istilik gəlir:”Qışda donmuş su həyatın ölü dövrünü simvollaşdırır, ancaq su çərşənbəsində su isinir, canlanır və yeni həyat yaranır. Su həm də yaradıcı gücə malikdir. Su, həm öldürür, həm də həyat yaradır. Məsələn, su daşqın və sel fəlakətlərində məhv edici olur, amma istiliklə canlanır və yeni həyat yaradır”.
Ş.Albalıyev bildirib ki, su ilə bağlı atalar sözlərimiz də mövcuddur:
"Oddan qalır, sudan qalmaz" və "Od gəldi suyu çağır, su gəldi Allahı." Bu ifadələr suyun həm məhv edici, həm də yaradıcı gücünü təsvir edir. Su çərşənbəsi suyun yaradıcı gücünü simvolizə edir, onun canlanması və dirilməsi ilə əlaqələndirilir.
Bu səbəbdən su çərşənbəsi, həm dini, həm də mifik inanclarda suyun həyatın əsas ünsürü olduğunu göstərir. Su olmasa, həyat olmaz. Bu çərşənbə yeni həyatı, Novruz bayramının gəlişini simvolizə edir”.
Nəzrin Salmanova
14:03 25.02.2025
Oxunuş sayı: 8317
