Azərbaycan kənd təsərrüfatında müasir texnologiyaların rolu və tətbiqi - MÜSAHİBƏ

Azərbaycanda kənd təsərrüfatına müasir texnologiyaların tətbiqi istiqamətində elmi tədqiqatlar aparılır. Belə ki, elm və texnologiya sahəsində görülən yeniliklərdən biri də kənd təsərrüfatı sahələrinin spektral təsvirlər əsasında cari vəziyyətinin qiymətləndirilməsi və dinamikanın öyrənilməsinə müasir riyazi aparatların (metodların) tətbiqi ideyasıdır. İdeya Azərbaycan Elm Fondunun dəstəyi ilə layihələşdirilib və icra olunub.

Araşdırma AMEA-nın müxbir üzvü, Riyaziyyat və Mexanika İnstitutunun “Qeyri-harmonik analiz” şöbəsinin müdiri, professor Bilal Bilalovun rəhbərliyi ilə "Spektral təsvirlərə görə kənd təsərrüfatı sahələrinin cari vəziyyəti və dinamikasının qiymətləndirilməsinə müasir riyazi metodların tətbiqi" layihəsi şəklində gerçəkləşdirilib. Layihə rəhbəri B.Bilalov Crossmedia.az-a müsahibə verib.

- "Spektral təsvirlərə görə kənd təsərrüfatı sahələrinin cari vəziyyətinin və dinamikasının qiymətləndirilməsinə müasir riyazi metodların tətbiqi" layihəsinin məqsədi nədir?

-Layihəmizin əsas məqsədi kənd təsərrüfatı sahələrinin cari vəziyyəti və dinamikasını spektral təsvirlər əsasında qiymətləndirmək üçün müasir riyazi metodları tətbiq etməkdir. Bildiyiniz kimi, texnologiyanın sürətli inkişafı riyaziyyatın tətbiq sahələrini əhəmiyyətli dərəcədə artırıb. Bu gün belə bir fikir söyləmək olar ki, elə bir praktiki həyat sahəsi yoxdur ki, orada riyaziyyatın tətbiqi mümkün olmasın. Xüsusilə kompüter texnologiyalarının inkişafı bunu daha əlçatan edir.

- Spektral verilənlərdən danışarkən konkret nəyi nəzərdə tutursunuz?

- Burada əsasən müxtəlif mənbələrdən əldə edilən təsvirlərdən söhbət gedir: peyk təsvirləri, dronlarla çəkilən görüntülər, hətta telefon vasitəsilə çəkilən şəkillər və ya digər mənbələrdən alınan spektral verilənlər. Bu təsvirlər kənd təsərrüfatı sahələrinin cari vəziyyətini və onun dinamikasını qiymətləndirmək üçün istifadə olunur. Məsələn, yeni əkilmiş bir taxıl sahəsini götürək. Spektral təsvirlər əsasında bu sahənin vəziyyəti təhlil edilir: cücərtilərin hansı hissələrinin daha sıx, hansılarının isə daha seyrək olduğu müəyyənləşdirilir, onların tutduğu sahələr qiymətləndirilir, dinamika analiz olunur və bu məlumatlar əsasında proqnoz verilir. Bunun üçün isə lazımi statistik məlumatların mövcud olması vacibdir.

- Bu prosesin kənd təsərrüfatı üçün əhəmiyyəti nədən ibarətdir?

- Bu cür qiymətləndirmə kənd təsərrüfatı üçün çox vacibdir, çünki təsərrüfat rəhbərlərinə öz sahələrində hansı tədbirlərin görülməli olduğunu vaxtında müəyyən etməyə imkan verir. Spektral verilənlər peyklərdən və ya dronlardan əldə edilə bilər. Təbii ki, dron vasitəsilə əldə edilən təsvirlər daha dəqiq və asan analiz olunur. Peyk təsvirlərində isə müqasiyədə bir çox çətinliklər mövcuddur. Məsələn, onların ayırdetmə dəqiqliyi – yəni hər bir pikselin əhatə etdiyi sahə – daha böyükdür. Bu isə real nəticələrin alınmasında böyük çətinliklər yaradır.

- Bu metodların tətbiqi hansı nəticələrə gətirib çıxaracaq?

- Əsas məqsədimiz müasir texnologiyaların kənd təsərrüfatına tətbiqi, eləcə də müasir riyazi metodların bu sahədə istifadəsini öyrənmək üçün araşdırma qrupunun yaradılması və onun inkişaf etdirilməsidir. Bu, ilk növbədə, sahələrin cari vəziyyətini qiymətləndirməyə kömək edəcək. Cari vəziyyətin analizi əsasında proqram təminatı qurulacaq və bu təminat vasitəsilə sahələrin inkişaf dinamikası izləniləcək.

Məsələn, cücərmə və şumlama dövrlərində əldə edilən spektral verilənlər əsasında bitkilərin vəziyyəti analiz olunur. Daha sonra isə müxtəlif dövrlərdə əldə edilən məlumatlar təhlil edilir. Bu, yalnız cari vəziyyəti deyil, həm də gələcəkdə hansı addımların atılmalı olduğunu göstərir. Bu baxımdan, spektral verilənlər kənd təsərrüfatı sahələrinin inkişafını və vəziyyətini izləmək üçün əsaslı bir alətə çevrilir.

- Spektral təsvirlər əsasında kənd təsərrüfatı sahələrinin qiymətləndirilməsi niyə bu qədər vacibdir?

- Bu mövzuda əsas sual budur: Nəyə görə spektral verilənlər əsasında qiymətləndirməyə ehtiyac var? Bunun bir çox səbəbləri və üstünlükləri mövcuddur. Keçmiş dövrlərə nəzər salsaq, belə texnologiyalar mövcud deyildi və qiymətləndirmə əsasən insanların subyektiv fikirlərinə əsaslanırdı. Bu isə bir çox problemlər yaradırdı.

-Həmin problemlər nədən ibarət idi?

- Məsələn, eyni bir sahəni qiymətləndirmək üçün müxtəlif mütəxəssisləri göndərsəniz, onların fikirləri bir-birindən çox fərqli ola bilərdi. Çünki insanın subyektivliyini tamamilə aradan qaldırmaq mümkün deyil. Bundan əlavə, insanların qiymətləndirmə imkanları məhduddur. Kənd təsərrüfatı sahələri böyük əraziləri əhatə edir və bu sahələri tam olaraq gəzmək, hər bir detalı nəzərə almaq insan üçün həm vaxt, həm də resurs baxımından çətindir.

Spektral verilənlərin birinci üstünlüyü subyektivliyi tamamilə aradan qaldırmasıdır. Bu proses riyazi metodlarla həyata keçirilir və heç kimin şəxsi fikrindən asılı deyil. Əgər proqram təminatı düzgün qurulubsa, nəticələr obyektiv və dəqiq olur. Burada insanın şəxsi baxışları prosesə heç bir təsir göstərmir.

İkinci böyük üstünlük sahənin tam əhatə edilməsidir. Məsələn, peyk təsvirləri bütün ərazini əhatə edir və cari vəziyyəti real vaxt rejimində göstərir. İnsan bu əraziləri gəzmək üçün çox vaxt sərf edə bilər, amma spektral təsvirlər bu işi çox qısa zamanda və daha dəqiq şəkildə yerinə yetirir. Beləliklə, həm vaxt, həm resurs qənaəti təmin edilir, həm də dəqiq nəticələr əldə olunur. Məhz bu səbəbdən spektral verilənlər kənd təsərrüfatı sahəsində geniş tətbiq olunur.

- Layihənizin nəticələri kənd təsərrüfatı sahəsində hansı praktiki problemlərin həllinə kömək edəcək?

- Layihəmiz kənd təsərrüfatında sahələrin monitorinqi və ekoloji vəziyyətin qiymətləndirilməsi kimi konkret problemlərin həllinə yönəlib. Məsələn, Qarabağ ərazilərinin spektral təsvirləri əsasında ekoloji vəziyyəti qiymətləndirmək və dinamikasını izləmək üçün bütün lazımi resurs və təcrübəyə malikik.

Eyni zamanda, nəzəri riyaziyyat sahəsində diferensial tənliklər və aproksimasiya nəzəriyyəsi kimi fundamental mövzularda çalışan qruplarımız var. Hər qrupun tədqiqatları həm nəzəri biliklərin dərinləşdirilməsinə, həm də praktiki tətbiqlərə töhfə verir.

Mənim əsas məqsədim bu qrupların fəaliyyətini inkişaf etdirmək və onların tədqiqatlarının müxtəlif sahələrdə tətbiqini təmin etməkdir. Bu istiqamətdə göstərilən dəstək üçün həm Akademiyaya, həm də Elmin İnkişafı Fonduna minnətdarlığımı bildirirəm. Belə imkanların yaradılması, resursların artırılması və elmi tədqiqatlara göstərilən diqqət ölkəmizin elmi və strateji maraqları baxımından olduqca əhəmiyyətlidir.

- Bu işlərin nəticələri hansı üstünlükləri təmin etdi?

-İlk növbədə, elmi qruplarımızı qoruyub saxlamağa və onları inkişaf etdirməyə imkan yaratdı. İkincisi, nəzəri biliklərimizin tətbiq sahələrini genişləndirərək məlumat bazamızı zənginləşdirdik. Üçüncüsü, Respublikanın strateji maraqlarına uyğun olaraq elmi fəaliyyətimizi həmin istiqamətlərdə tətbiq etmək üçün yeni imkanlar qazandıq. Bütün bu addımlar həm nəzəri, həm də praktiki sahələrdə ciddi üstünlüklər təmin etdi.

Seminarların müntəzəm şəkildə keçirilməsi bizim üçün böyük əhəmiyyət daşıyır. Mənim seminarlarım isə planlı şəkildə, həftədə iki dəfə keçirilir: biri praktiki mövzulara, digəri isə nəzəriyyə sahəsinə yönəlib.

Bu imkanlar, xüsusilə dövlətimizin dəstəyi ilə mümkün olub. Bu dəstəklərin həm elmi inkişafımıza, həm də dövlətimizin maraqlarına faydalı olacağına inanıram. Akademiyaya və dövlətə bu imkanları yaratdıqlarına görə minnətdaram. Qruplarımızın təməli də bu dəstəkdən yaranıb və buna görə hər zaman bunu qeyd etməyi özümə borc bilirəm.

- Bildiyimiz kimi, Azərbaycan Elm Fondunun elmin inkişafına xüsusi töhfələri var. Bu töhfələri necə qiymətləndirirsiniz? Həmçinin, Fondun dəstəyi sizin layihənizə necə təsir edib?

- Uzun illər ərzində elmimiz Moskva ilə sıx bağlı idi. Bizim elmimizi və təhsilimizi Moskva idarə edirdi – kadr hazırlığı, dissertasiyaların təsdiqi və s. Amma bu sistem bir anda yox oldu, uzun illər ərzində formalaşmış bir boşluq yaratdı. Bu boşluq elmi fəaliyyətin zəifləməsinə səbəb oldu.

Bu vəziyyətdən çıxış yolu axtaranlardan biri olaraq mən də narahat idim və nə etmək lazım olduğunu düşünürdüm. Məqsədim elmi respublikanın ehtiyaclarına uyğun olaraq aktual və faydalı vəziyyətə gətirmək idi. Bu istiqamətdə Azərbaycan Elm Fondunun dəstəyi mühüm rol oynadı.

- Fondun dəstəyi konkret olaraq nələrə imkan verdi?

- Bu dəstək sayəsində elmi məktəbimi yarada bildim. Məktəb həm nəzəri, həm də tətbiqi istiqamətlərdə fəaliyyət göstərir. Tələbələrimlə birlikdə spektral verilənlərin riyazi metodlarla identifikasiyası üzrə tədqiqatlar aparırıq. Bu tədqiqatlar yalnız kənd təsərrüfatında deyil, hərbi, ekoloji, tibbi və digər strateji sahələrdə də tətbiq oluna bilər.

Fondun bu istiqamətdə verdiyi dəstək bizim tədqiqatlarımızı genişləndirmək üçün böyük imkanlar yaratdı. Həm fundamental elmə, həm də riyaziyyatçılara göstərilən diqqət təqdirəlayiqdir. Mən həm Elm Fonduna, həm də Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasına bu dəstəyə görə minnətdarlığımı bildirirəm.

Nihat Tahirov