Diqqət! - Qlobal qida sistemi dəyişir
Dünyanın məşhur tibb jurnalı "Lancet"in hazırladığı xüsusi bir hesabat qlobal qida sistemindəki böyük dəyişikliklərə uyğun yeni bir pəhriz modelini təqdim edilir.
Crossmedia.az xəbər verir ki, hesabatda dünyada meyvə, tərəvəz, quru meyvə və paxlalıların istifadəsinin iki dəfə artırılması ehtiyacına görə həm insan sağlamlığını, həm də planetimizi qoruyacaq davamlı qidalanma modeli araşdırılır. Elm mühiti planetimizin insan təsirinin artdığı “Antroposen Çağı”na daxil olduğunu müzakirə edərkən, jurnal bu dövrdə qidalanmanın necə olması lazım olduğunu izah edən geniş bir hesabat yayıb. Antroposendə Qida Komissiyası tərəfindən hazırlanan “Davamlı Qida Sistemlərindən Sağlam Qidalanmaya” adlı hesabat həm qida təhlükəsizliyini, həm də gələcəyin sağlam qidalanma modelini birlikdə təhlil edir.
Hesabata əsasən, qlobal qidalanma vərdişlərinin dəyişdirilməsi ildə təxminən 15 milyon erkən ölümün qarşısını ala bilər.
Sabit dövrün sonu
Hesabatda qeyd olunur:
“Qida həm insan sağlamlığını, həm də ətraf mühitin davamlılığını yaxşılaşdırmaq üçün ən güclü vasitədir. Lakin hazırda qida sistemi həm insanları, həm də planetimizi təhdid edir. Artan dünya əhalisini davamlı qida sistemləri ilə sağlam şəkildə təmin etmək insanlığın ən böyük çətinliyidir. Ümumi kalori istehsalı əhali artımına uyğun olsa da, 820 milyondan çox insan kifayət qədər qida əldə etmir və daha çox insan keyfiyyətsiz qida istehlak edir. Sağlam olmayan qidalanma artıq alkoqol, narkotik və tütünün birlikdə yaratdığı riskdən daha böyük bir xəstəlik və ölüm səbəbidir. Qlobal qida istehsalı iqlim sabitliyini və ekosistemləri təhdid edir və ətraf mühitin pozulmasının əsas səbəblərindən biridir. Bütün bunları birlikdə nəzərə aldıqda vəziyyət çox ciddidir.”
Bəzi qidalar azalacaq
2050-ci ilə qədər sağlam qidalanmaya keçid üçün ciddi dəyişikliklər tələb olunur. Hesabatda bildirilir ki, meyvə, tərəvəz, qoz-fındıq və paxlalıların qlobal istehlakı iki dəfə artırılmalıdır. Qırmızı ət və şəkərin istifadəsi 50%-dən çox azaldılmalıdır: Heyvansal qidaların daha az olduğu bir pəhrizin həm sağlamlıq, həm də ətraf mühit baxımından daha əlverişli olduğu vurğulanır.
Hesabat həm sağlam qidalanma, həm də davamlı qida istehsalı üçün ilk dəfə olaraq elmi məqsədlər müəyyən edir və bildirir:
“2050-ci ildə 10 milyard insanı sağlam şəkildə qidalandırmaq həm mümkündür, həm də zəruridir.”
Bundan əlavə, dünyada ən zəngin 30% əhali qida mənşəli ətraf mühit təsirlərinin 70%-dən çoxuna səbəb olur.
Pəhrizin əsas xüsusiyyətləri:
Qidalanma mütəxəssisi Tuğba Tapan Kayan bildirir ki, “planetar pəhriz” tam taxıllar, tərəvəz, meyvə, paxlalılar və quru meyvələrdən zəngin, qırmızı ət və əlavə şəkərdən isə az olan bir qidalanma modelidir. Məqsəd həm insan sağlamlığını yaxşılaşdırmaq, həm də sera qazları emissiyasını, su və torpaq istifadəsini, biomüxtəlifliyin itirilməsini azaltmaqdır.
Nə üçün önəmlidir?
Kayan pəhrizin üstünlüklərini belə sadalayır:
Sağlamlıq üçün:
Bu pəhrizə uyğunluq ümumi ölüm riskini, ürək-damar xəstəliklərini, tip 2 diabeti, bəzi xərçəng növlərini və idrak zəifləməsini azaldır.
Ətraf mühit üçün:
Sera qazı emissiyalarını və təbii resurslardan həddindən artıq istifadənin qarşısını alır. Sağlam qidalanma ilə ətraf mühitə az zərər arasında güclü əlaqə olduğu göstərilir.
Qlobal təsir:
Pəhriz geniş şəkildə tətbiq olunarsa, ildə 15 milyon ölümün qarşısı alına bilər.
Güclü bir model:
Nəticə olaraq, planetar pəhriz həm insan sağlamlığı, həm də planetin gələcəyi üçün elmi cəhətdən güclü və təsirli bir model hesab olunur. Xroniki xəstəlik risklərini azaldır və ətraf mühitə düşən yükü yüngülləşdirir. Lakin bəzi mikroelement çatışmazlıqları və bölgələrə görə fərqlər kimi mövzularda əlavə araşdırmalar aparılmasına ehtiyac olduğu qeyd olunur.
Gülbəniz Bayramova
18:41 16.11.2025
Oxunuş sayı: 1259
