Deputat: Azərbaycanın tranzit ölkə olaraq əhəmiyyəti artır – Müsahibə

Son illərdə enerji təhlükəsizliyi Avropa gündəminin mərkəzinə çevrilib. Rusiya-Ukrayna müharibəsinin uzanması qitənin qaz təminatını ciddi suallar altına alır. Alternativ mənbələrə ehtiyac fonunda Azərbaycan və Avropa İttifaqı arasında yeni enerji əməkdaşlığı da labüd görünür. Cənub Qaz Dəhlizi artıq maksimal gücü ilə işlədiyi halda, Avropanın infrastrukturun genişləndirilməsinə necə yanaşacağı da maraq doğurur. Bununla yanaşı, Azərbaycanın təklif etdiyi əlavə qaz həcmlərinə Brüsselin real və praktiki baxışı, habelə yaşıl enerjiyə keçid istiqamətində Bakının atdığı addımlar diqqət çəkir.  Azərbaycan və Avropa arasında enerji tərəfdaşlığının indiki mərhələsi və gələcək inkişaf imkanları barədə Milli Məclisin deputatı Zaur Şükürov Crossmedia.az-a müsahibə verib:

 -Rusiya–Ukrayna müharibəsi uzun müddət davam edərsə, bu Avropanın qaz təminatına necə təsir edəcək?

-Məlum olduğu kimi, Rusiya-Ukrayna müharibəsi son illər Aİ ilə Rusiya arasında münasibətlərin gərginləşməsinə və bu isə, öz növbəsində, qurum tərəfindən Rusiyaya qarşı davamlı sanksiyaların tətbiq edilməsinə səbəb olmuşdur. Bu xüsusda, uzun illər Rusiya qazının əsas idxalçılarından olan Aİ Rusiyadan enerji asılılığına son qoyulması məqsədi ilə planlar çızmağa  başladı. Heç şübhəsiz, onilliklər boyu Aİ-nin sənaye istehsalında əsas aparıcı rola malik Rusiya qazından dərhal imtina İttifaqın iqtisadiyyatına ağır zərbə ola bilərdi. Bu səbəbdən, ilkin addım kimi, Rusiya qazından asılılğı digər alternativ mənbələr hesabına, o cümlədən sıxılmış qaz (LNG), habelə Avropanın, Azərbaycanın, Şimali Afrika və ərəb ölkələrininin təbii qaz ehtiyatları hesabına azaldılması, sonrakı mərhəldə isə tamamilə aradan qaldırlması hədəflənmişdir. Gələcəkdə isə, Mərkəzi Asiyanın enerji ehtiyatlarının da Orta Dəhliz vasitəsi ilə Avropaya nəqli  nəzərdən keçirilir. 

Aİ-də irəli sürülən yeni qanunvericilik təşəbbüsü və REPowerEU Roadmap planı məhz bu məqsədlərə xidmət edir. Bu planın uğurla həyata keçiriləcəyi təqdirdə Aİ 2030-cu ilədək 100 milyard kubmetr boru kəməri qazının əvəzlənməsi, eyni zamanda, 2028-ci ilədək LNG tədarükünün həcminin 200 milyard kubmetrə qədər artırılması nəzərdə tutulur. Bu da Avropaya hazırda idxal olunan Rusiya təbii qazından 5 dəfəyədək çoxdur. Aİ Komissiyasının Prezidenti Ursula fon der Lyayen bu xüsusda, Avropanın etibarsız təchizatçı ilə enerji əlaqələrini tamamilə kəsməsinin vaxtı çatdığını bildirərək, REPowerEU planına start verilməsi İttifaqın öz enerji təchizatını şaxələndirdiyini, nəticədə isə Avropanın Rusiyanın enerji ehtiyatlarından əvvəlki asılılığının əhəmiyyətli dərəcədə azaldığını qeyd etmişdir. Bütün bunlar onu deməyə əsas verir ki, Aİ artıq Rusiya qazından imtina xəttini tutub və bu istiqamətdə həyata keçirilən əməli addımların müsbət nəticələrə gətirib çıxaracağı ehtimalı yüksəkdir. 

 -Azərbaycan və Aİ arasında yeni enerji əməkdaşlığını zəruri edən əsas səbəblər nələrdir?  Sizcə, enerji sahəsində əməkdaşlıq hansı səviyyəyə qədər inkişaf edə bilər?

 -Ulu Öndər Heydər Əliyevin uzaqgörən iqtisadi siyasətinin tərkib hissəsi olan “Əsrin müqavilə”sinin imzalanmasından sonra Azərbaycan öz enerji ehtiyatlarının dünya bazarına, xüsusilə də Avropa istiqamətində nəqli məqsədilə mühüm addımlar atdı. Prezident cənab İlham Əliyevin düşünülmüş və gələcəyə hesablanan son dərəcə uğurlu enerji siyasəti isə Bakı-Tbilisi-Ərzurum, TANAP, TAP kimi qlobal əhəmiyyətli enerji layihələrinin gerçəkləşdirlməsinə imkan verdi. 

Nəzərə alınmalıdır ki, Aİ ilə Azərbaycan arasında enerji sahəsində fəal əməkdaşlığın 20 ilə yaxın tarixi var. 2006-cı il 7 noyabr tarixində Aİ və Azərbaycan arasında Enerji üzrə Strateji Əməkdaşlığa dair Anlaşma Memorandumu, 2011-ci ildə Cənub Qaz Dəhlizi ilə bağlı Birgə Bəyannamə və 2022-ci ilin iyulun 18-də isə Aİ Komissiyasının Prezidenti Ursula fon der Lyayenin ölkəmizə səfəri çərçivəsində “Avropa Komissiyası tərəfindən təmsil olunan Avropa İttifaqı ilə Azərbaycan Respublikası arasında enerji sahəsində Strateji Tərəfdaşlığa dair Anlaşma Memorandumu”nun imzalanması tərəflər arasında enerji sahəsində mühüm hüquqi baza hesab edilə bilər. Sonuncu Memorandumda Cənub Qaz Dəhlizinin genişləndirilməsini və Azərbaycandan Avropa İttifaqına təchiz edilən qazın həcmini ikiqat artırılmasını nəzərdə tutulur. 

Hazırda Avropanın 10, Aİ-nin 8 ölkəsinə, ümumilikdə isə Türkiyə, Gürcüstan, Ukrayna və Suriya daxil olmaqla 14 ölkəyə qaz ixrac edən Azərbaycan etibarlı enerji təchizatçısına çevrilməklə, bu dövlətlərin enerji təhlükəsizliyinə mühüm töhfə verir.

Azərbaycanın təbii qaz ixracı ötən il 25 milyard kubmetrə çatmışdır və 2030-cu ilədək qaz ixracını 8 milyard kubmetrə qədər artırılması hədəflənib.

Azərbaycanla Aİ arasında enerji sahəsində əməkdaşlığı zəruri edən faktorlar arasında, heç şübhəsiz, ölkəmizin son dərəcə etibarlı təchizatçı imici qazanması vacib rol oynayır.

  -Avropa Azərbaycanın qaz təklifinə real və praktiki yanaşacaqmı? Cənub Qaz Dəhlizinin dolu olması fonunda Avropa infrastrukturun genişlənməsinə razı ola bilərmi?

 -2022-ci ilin iyulun 18-də  Aİ Komissiyasının Prezidenti Ursula fon der Lyayen ölkəmizə səfəri zamanı mətbuata açıqlamasında “Avropa Komissiyası tərəfindən təmsil olunan Avropa İttifaqı ilə Azərbaycan Respublikası arasında enerji sahəsində Strateji Tərəfdaşlığa dair Anlaşma Memorandumu”na istinadən qeyd etmişdir ki,  bu Anlaşma Memorandumu Cənub Qaz Dəhlizinin genişləndirilməsi ilə bağlı öhdəliyi ehtiva edir və qarşıdan gələn illərdə bu dəhlizin ötürücülük imkanın artırılması nəzərdə tutulur.  

Bu baxımdan, zənnimcə, Aİ-nin öz enerji təchizatını şaxələndirməyi nəzərdə tutursa, enerji təhlükəsizliyinin etibarlı tərəfdaş hesabına təmin edilməsi üçün bu amili də nəzərə alması zəruridir.

 -Yaşıl enerjiyə keçid prosesində Azərbaycan hansı konkret irəliləyişlər əldə edib?

  -Azərbaycanın yaşıl enerji gündəliyi olduqca iddialıdır. Dünya ölkələrinin yekdil dəstəyi ilə 2024-cü ilin noyabr ayında Birləşmiş Millətlər Təşkilatının İqlim Dəyişmələri üzrə Çərçivə Konvensiyasının Tərəflər Konfransının 29-cu sessiyasının (COP 29) yüksək səviyyədə Bakıda keçirilməsi, Azərabycan tərəfindən qlobal əhəmiyyətli təşəbbüslər irəli sürülməsi və mühüm razılaşmalar əldə edilməsi Azərbaycanın yaşıl enerji gündəliyinin dünya miqyasında təqdir edildiyini bir daha nümayiş etdirdi. 

Torpaqlarımız işğaldan azad olunduqdan sonra Qarabağ və Şərqi Zəngəzur bölgəmizin bərpa olunan enerji potensialından istifadə edilməsi gələcəkdə əhəmiyyətli layihələrin gerçəkləşdiriləcəyini deməyə əsas verir. 

Cari ilin iyunun 2-də Bakı Enerji Həftəsi çərçivəsində keçirilən 30-cu Yubiley Beynəlxalq Xəzər Neft və Qaz Sərgisində çıxışı zamanı  Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev qeyd etmişdir ki, imzalanmış müqavilələrə və sərmayə öhdəliklərinə əsasən, ölkəmiz 2030-cu ilədək 6,5 giqavat həcmində istehsal edilə biləcək bərpaolunan enerji gücünə malik olacaq ki, bu da ümumi enerji istehsalımızın 35 faizdən çoxunu təşkil edəcək. Məhz yaşıl enerji potensialımız sayəsində ölkəmizin elektrik enerjisinə artan tələbatı əsasən bərpaolunan enerji hesabına təmin ediləcək.

Həmçinin, 2022-ci ilin dekabrın 17-də Buxarestdə Azərbaycan, Gürcüstan, Rumıniya və Macarıstan Hökumətləri arasında yaşıl enerji sahəsində strateji tərəfdaşlığa dair Sazişin, COP 29 çərçivəsində Azərbaycan, Qazaxıstan və Özbəkistan arasında "yaşıl enerji"nin inkişafı və keçidi sahəsində strateji tərəfdaşlıq üzrə hökumətlərarası sazişin imzalanması gələcəkdə Azərbaycanın nəinki "yaşıl enerji" istehsalçısı, həmçinin tranzit ölkə olaraq əhəmiyyətini daha da artıracaq.

Ayhan