Qurtuluşa gedən yol: Ulu Öndər Heydər Əliyevin dövlətçilik məfkurəsində Azərbaycan ideyası

Ötən məqalədə qeyd olundu ki, xalqların dövlətlərin mövcudluq və inkişaf tarixində liderlərin, tanınmış dövlət xadimlərinin, siyasətçilərin rolu əvəzsizdir.  Bu  fikir onu deməyə əsas verir ki,  tarixdə uğur qazanmış hər hansı bir dövlətin, xalqın inkişaf yolunda, keçid mərhələlərində   xilaskarlıq missiyası bir növ həmin dövlət xadimlərinin, strateqlərin taleyi, alın yazısı  rolunda çıxış edir.  Bu baxımdan, tarixin nəzəri mənalandırılması göstərir  ki, xalqların taleyi və tarixində  vaxtında və düzgün qoyulmuş əsaslar yüz illər boyunca onların inkişafına, çiçəklənməsi və tərəqqisinə yol açır.   Tarixi təcrübə  göstərir ki, tarix öyrənilməsi vacib olan ən mürəkkəb həyat salnaməsidir və bu, həyat axınının ibrətamiz  dərslərindən aydın olur ki, onun axarını məhz liderlər, dahi şəxsiyyətlər və strateqlər müəyyən edir... 

Lakin tarixdən bu da aydındır ki, dünya xalqlarının inkişaf mərhələləri heç də həmişə asan olmayıbdır, ona görə də tarixi dinamikada nikbinlik və pessimizm mərhələləri bu baxımdan  daima insanların həyatlarının axarını müəyyən etmişdir.  Məsələn, müasir tarixçi-filosof F. Fukuyamanın təbirincə desək,  “XIX yüzillikdəki tərəqqi nəzəriyyələri insanlığın içində mövcud olan şəri gerçiliklə əlaqələndirirdi. Əgər stalinizm, doğrudan da, geriçilik içində olan yarımavropalı və bunadək özünün despotik rejimləri ilə tanınan bir ölkədə yaranmışdısa, ancaq axı, Holokost yüksək inkişaf etmiş sənayesi, iqtisadiyyatı və dünyada ən yüksək mədəniyyəti və təhsili ilə seçilən xalqın yaratdığı bir ölkədə baş vermişdi. Əgər belə bir hadisə Almaniyada baş vermişsə, o nə üçün dünyanın başqa bir inkişaf etmiş ölkəsində baş verə bilməz? Əgər iqtisadi inkişaf,  yüksək səviyyəli mədəniyyət və təhsil nasizim kimi bir hadisədən sığortalanmaq imkanı vermirsə, onda tarixi tərəqqi deyilən bir hadisədən söz açmağa dəyərmi?”. Deməli aydın olan həqiqətlərdən biri budur ki, liderliyin özünün dərin elmi-fəlsəfi tarixi əsasları mövcuddur. Yuxarıda istinad etdiyimiz bu tezisdən aydın şəkildə bu nəticəyə gəlmək olar: Epoxal tarixi hadisələrin axınında –  ziddiyyətli ideoloji-siyasi rejimlərin mövcudluğu zamanında da milli kimliyi qorumaq, öz xalqının inkişafını təmin etmək, cəmiyyətin tərəqqisi naminə  xilasedici missiyanı həyata keçirmək məhz liderlərlərin unikal strategiyası sayəsində  mümkün olur. Məhz həmin strategiyalar nəticəsində xalq öz milli kimliyini qoruya bilir, var olur və öz varlığını qlobal anlamda yenidən dünyada  sübut edir.  Bu baxımdan Azərbaycan ideyasının gerçəkləşməsinin Heydər Əliyev –İlham  Əliyev mərhələləri həm Azərbaycan ideyasının, həm də milli ideyanın inkişafının, mövcudluğunun  İntibah  mərhələsi, Qurtuluşun baza əsasları rolunda dərk olunur.   Əvvəlki məqalənin davamı olaraq tarixi faktlara müraciət  etməyi zəruri hesab edirik. 

Ulu Öndər Heydər Əliyevin Sovetlər birliyi dövründə Azərbaycan dövlətçiliyi qarşısında misilsiz xidmətlərindən biri əgər Azərbaycan dili siyasəti idisə, ikinci ən başlıca məsələ ölkədə demoqrafik problemin, əhali sayı və rifahı siyasətinin həyata keçirməsi idi. Bu qlobal əhəmiyyətli siyasəti həyata keçirməklə Ulu öndər bir növ gələcək müstəqil, azad və milli dəyərlərindən çıxış edən dövlətçiliyin əsaslarını yaradırdı.  21 aprel 1978-ci il tarixdə qəbul edilmiş Azərbaycan SSR-in Konstitusiyasının hazırlanmasında, qəbulunda və həmin konstitusiyaya Azərbaycan dilinin dövlət dili olması haqqında 73-cü maddənin daxil edilməsi ilə bağlı əvəzsiz xidmətləri olmuşdur. Bu, Ümummilli Liderin ana dili məsələsindəki prinsipiallığının nəticəsi və Azərbaycan İdeyasının addım-addım, daima möhkəmləndirilməsi istiqamətində əvəzsiz bir xidməti idi.   Bir məsələni xüsusi qeyd etməyə dəyər ki, Azərbaycan Sovet İttifaqında ana dilinə Konstitusiya səviyyəsində dövlət dili statusu verilmiş həmin illərdə yeganə müsəlman respublikası idi. Bu uğurun müəllifi məhz Heydər Əliyev və onun həyata keçirdiyi siyasət idi.   Həmin dövrlərdə Sovet İttifaqının 15 respublikasından yalnız ikisində – Gürcüstanın və Ermənistanın konstitusiyalarında dövlət dili haqqında müvafiq maddə var idi.  Maraqlısı odur ki, iki slavyan respublikaları da daxil olmaqla, digər respublikaların heç birinin əsas qanunlarında, o cümlədən, Baltikyanı respublikaların konstitusiyalarında belə bir maddə mövcud deyildi. Heydər Əliyevin çıxışlarına, nitqlərinə, istənilən, siyasi, mənəvi və s. mövzularda dialoqlarına diqqətlə qulaq asdıqda hər kəsə aydın olur ki, Heydər Əliyev dühasının arxasında məhz Azərbaycan məfkurəsinə, onun milli maraqlarına, mənəvi dəyərlərinə, dini və dilinə əbədi bir dönməz sevgi vardır. Bu sevginin təməli onun ruhunda, ideyalarında əks olunaraq dövlət siyasətinin müxtəlif aspektlərinə gətirilir,  hopdurulur və milli təfəkkürün geniş kütlələrdə inkasına təkan verirdi. Səmimi qeyd etmək lazımdır ki, Ulu öndərin ideyalarında heç zaman ifrat millətçilik hissləri olmayıb, əksinə onun siyasi təfəkkürünün mərkəzində həmişə tolerantlıq və multikulturalizm siyasəti əsas hədəf olmuşdur. Lakin digər bir aspektdən baxdıqda Heydər Əliyev qədər həm də öz millətini, milli dilini, vətənini  varlığı qədər sevən ikinci bir siyasi xadimin, şəxsiyyətin olduğunu söyləmək bəlkə də mümkün deyildir. Ulu öndərin Azərbaycan dili, ümumiyyətlə, dil haqqında bir çox müdrik kəlamları var ki, bunların demək olar ki, hamısında Azərbaycan ideyası, Azərbaycançılıq ideologiyası və milli dilimizin əsrarəngizliyinin inkişaf etdirilməsi və qorunması özünü Azərbaycanlı sayan hər kəsə ata  tövsiyəsi kimi vəsiyyət olunur.  Ulu Öndər qeyd edirdi: “Hər bir xalqın milliliyini, mənəvi dəyərlərini yaşadan, inkişaf etdirən onun dilidir. Bizim ən böyük sərvətimiz ondan ibarətdir ki, dilimiz yaşayıb və zənginləşibdir. Azərbaycan ədəbi dilinin saflığına daim qayğı göstərilməlidir. Çünki dil xalqın sərvətidir. Ədəbi dilin tərəqqisi olmadan mənəvi mədəniyyətin tərəqqisi mümkün deyildir”. İndi müstəqil və suveren Azərbaycanda yaşayan vətənini, dövlətini, milli varlığını, Azərbaycancılıq ideyalarını özündən, canından əziz tutan hər bir şəxs, Heydər Əliyev dövlətçilik irsinin mahiyyətini dərk edən hər bir   azərbaycanlı Ulu öndərin bu müdrik kəlamlarını   öz yaşam tərzlərinə çevirmişdir.  Məsələn,  Ulu öndər  başqa bir məşhur kəlamında deyirdi: “Hər bir insan üçün onun milli mənsubiyyəti onun qürur mənbəyidir. Mən həmişə fəxr etmişəm, bu gün də fəxr edirəm ki, mən azərbaycanlıyam!”  

Yuxarıda qeyd olundu ki, Heydər Əliyevin sovetlər birliyi dövründə  gələcək müstəqil Azərbaycan dövlətçiliyi qarşısında misilsiz xidmətlərindən  biri  ölkədə demoqrafik məsələlərin, əhali sayının və insanların sosial rifah siyasətinin yüksək şəkildə həyata keçirməsi olmuşdur. “Müasir demoqrafik ədəbiyyatda əhali siyasətinə müxtəlif təriflər verilsə də, bütün hallarda buraya kompleks tədbirlər vasitəsilə əhalinin inkişafına təsir nəzərdə tutulur. Əhali siyasəti dövlətin sosial-iqtisadi siyasətinin tərkib hissəsi kimi çıxış edir”.     Bu qlobal əhəmiyyətli siyasəti həyata keçirməklə Ulu öndər hakimiyyətdə olduğu birinci (1969-1982) dövründə bu kursu özünün əsas milli hədəfinə çevirməklə,  bir növ gələcək müstəqil, azad və milli dəyərlərindən çıxış edən dövlətçiliyin əsaslarını yaradırdı. Çünki həmin dövrün vacib sənədlərini arxivlərdə araşdırarkən mütəxəssislər birmənalı şəkildə etiraf edirlər ki, 1969-cu ilə qədər ciddi rəhbər vəzifələr bir kənara qalsın, iqtisadiyyatın, sənayenin, tibbin, elm və təhsil və s. sahələrinin hamısında  demək olar ki, əksər rəhbər kadrlar digər millətlərin nümayəndələri təyin olunurdu. Biz bura həmin dövrlərdə güc və təhlükəsizlik strukturundakı mənzərəni də əlavə etdikdə vəziyyətin nə dərəcə də ağır və acınacaqlı olduğunu dolğun təsəvvür edə bilərik. Bütün bu xüsusiyyətləri nəzərə alarkən Heydər Əliyev çox gözəl bilirdi ki, müstəqil, inkişaf etmiş, güclü Azərbaycan ideyasını həyata keçirmək üçün mütləq əhali siyasətini həm “eninə”, həm də “dərininə” inkişaf etdirmək,  bu – əhali siyasətinin tənzimlənməsindən, milli kadrların yetişdirilməsindən keçir.   Çünki Heydər Əliyev çox dəqiq şəkildə bilirdi ki, dövlətin güclü olması, milli dövlət kimi tanınması, davamlı inkişafı üçün iqtisadi, mədəni, elmi, hərbi və s. potensialının inkişafı ilə bərabər, hətta onlardan da öncə onun demoqrafik kontekstdə tənzimlənməsi, əhali siyasəti dövlətin ilkin təbii şərtlərindən biri kimi çıxış edir. “Heydər Əliyevin Azərbaycana rəhbərlik dövründəki real vəziyyət öz müsbət dinamikası ilə  fərqlənmişdir. 1969-cu ildə (ilin sonuna kimi) əhalinin sayı 5112,8 min, 1975-ci ildə 5733,7min, 1980-ci ildə 6206,7 min nəfər, 1982-ci ildə 6406,3 nəfər olmuş, 1982-ci ildə 1969-cu ilə nisbətən 1.3 dəfə artmışdır. 1969-1982-ci illər arasında Azərbaycan əhalisinin sayı 1293, 5 min nəfər çoxalmışdır”.   

Heydər Əliyevin mərkəzə SSRİ rəhbərliyinə (1982-1987) yüksəlməsi və orada Azərbaycan hər zaman diqqət mərkəzində saxlaması  həmin dövr üçün son dərəcə ciddi hadisələrdən biri idi. Bu diqqət və qayğı Heydər Əliyevin qərəzli və məqsədyönlü şəkildə istefaya göndərilməsinə qədər davam etdi. Heydər Əliyevin SSRİ rəhbərliyində işləməsi isə bir növ sovet Azərbaycanının, Azərbaycanlıların SSRİ və onun təsir məkanlarında müsəlman-türk oğlunun misilsiz xidmətləri sayəsində tanınması ilə nəticələndi. Həm də bu dinamik fəaliyyət Siyasi Büro rəhbərliyinin bəzilərində Heydər Əliyevə qarşı qısqanclıq və kampaniyanın aparılması və sonda onun vəzifəsindən istefa verməsi ilə nəticələndi.  Lakin Müstəqil və Suveren Azərbaycan ideyası dahi Liderin qəlbində idi və bu yolda mübarizə davam edəcəkdi... 

Böyük Liderin Azərbaycan İdeyasının ikinci mərhələsi 

1987-1993-cü illər Ulu öndərin həyatı və siyasi karyerasında ən çətin illər, hətta fiziki anlamda həyatına çoxlu təhdidlərin olduğu ziddiyyətli dövr kimi xarakterizə olunur. Dahi şəxsiyyətin həyatının Naxçıvan dövrü isə bir növ yenidən Azərbaycan ideyasının, müstəqil, azad, suveren və dünya miqyasında tanınan dövlətçilik ideyasının gerçəkləşməsi üçün  çətin də olsa hazırlıq mərhələsi oldu.  Bu dövr həm də elə bir mərhələ idi ki, həmin dövr ən unikal zaman kimi – həm Naxçıvanın erməni işğalından qorunması və  qardaş Türkiyə Respublikası ilə əlaqələrin yaradılması baxımdan  tarixə düşdü. Azərbaycan xalqın uzaqgörən müdrikliyi sayəsində və təkidli xahişi ilə Ulu öndər Bakıya israrla dəvət olundu. Sonrakı tarixi proseslər  birmənalı şəkildə təsdiq etdi ki,  yeni Azərbaycan dövlətçiliyi ideyasının banisi olaraq məhz xalqı düşdüyü həmin ağır durumdan çıxartmaq üçün həmin dövrdə  alternativsiz bir siyasi lider olmuşdur. Ulu öndərin Azərbaycanın paytaxtına gəlişini isə xalq ən yüksək sevinc göz yaşlarıyla, meydanlara çıxaraq bayram əhval-ruhiyyəsi ilə qarşıladı.    Bu yolun və bu dövrün elmi-fəlsəfi mənalandırılmasına, təfsir edilməsinə minlərlə monoqrafiyalar, elmi-nəzəri əsərlər, praktiki kitablar həsr olunsa da, Heydər Əliyev epoxasının 1993-2003-cü illərdəki dövrü və həyata keçirdiyi qlobal miqyaslı fəaliyyəti fikrimizcə, sona kimi təsvir etmək mümkün deyildir. Bu onunla bağlıdır ki, dahilərin həyatını, kimliyini, fenomenliyini sona kimi öyrənmək bəlkə də mümkün olmur. Məhz Heydər Əliyev siyasətinin, dövlətçilik ideyasının, misilsiz strategiyasının nəticəsində Azərbaycanın sözün əsl mənasında həm inkişafı, həm də dünya arenasında özünü tanıtması və təsdiqi başladı.  Heydər Əliyev– İlham Əliyev siyasi irsinin və dövlətçilik strategiyasının elmi-nəzəri əsaslarının akademik araşdırıcısı, Azərbaycan dövlətçilik fəlsəfəsinin ictimai-siyasi-humanitar və elmi-fəlsəfi kontekstdə təbliği və təşviqini həyata keçirən AMEA prezidenti akademik İ. Həbibbəyli yazır: “Görkəmli dövlət xadimi Heydər  Əliyevin müstəqil Azərbaycan Respublikasına rəhbərlik etdiyi 1993-2003-cü illər müstəqil dövlətimizin itirilmək təhlükəsindən qurtulması, vətəndaş müharibəsinin qarşısının alınması, ictimai-siyasi sabitliyin bərpa olunması, ölkəmizin hərbi-iqtisadi böhrandan çıxarılması və gələcək inkişafın möhkəm təməllərinin atılması dövrüdür. Həmin tarixi mərhələ “kiçik ölkənin dövlət başçısıyla ən böyük məmləkətlərin rəhbərlərinin hesablaşdığı dövrü”, “xilaskarlıq dövrü”, “müstəqil dövləti qurmaq və inkişaf etdirmək dövrü” kimi səciyyələnir” [8].  Bu dövrün misilsiz əhəmiyyəti ondadır ki, məhz bu dövrdə  atəşkəsin imzalanması, Əsrin müqaviləsi, yeni müstəqil Konstitusiyanın qəbul olunması, iri miqyaslı müxtəlif layihələrə start verilməsi, Bakının mədəniyyətlər, dinlər və sivilizasiyalararası ünsiyyət məkanına çevrilməsi, balanslaşdırılmış xarici siyasət, xalqımızın zəngin dəyərlərinin dünyada təbliği və tanıdılması, Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsinin  beynəlxalq hüquq və normalar çərçivəsində sülh yolu ilə  tənzimlənməsinə səylər və prinsipial mübarizə strategiyası bilavasitə, güclü və dayanıqlı Azərbaycan ideyasının gerçəkləşdirilməsi işində ən yüksək siyasətlə davam etdirilməyə başladı.  Yuxarıda qeyd olunan qlobal strategiya haqqında məqalədə  geniş məlumat vermək imkanında olmasaq da, qeyd etmək lazımdır ki, müstəqillik və dövlətçilik ideyasının, davamlı inkişafı və suverenliyin qorunması və s. üçün iqtisadiyyatın güclü olması həyati əhəmiyyətli zərurət təşkil edir.  Bu anlamda “Əsrin müqaviləsini” biz həmin dövr üçün Azərbaycan ideyasının gerçəkləşdirilməsi strategiyasında “qan damarı”, yaxud iqtisadi hərəkətverici qüvvəsi adlandıra bilərik. Məhz bu müqavilə gələcəkdə Azərbaycanın sürətli inkişafını, Azərbaycanla müqayisədə isə Ermənistanın  bir dövlət kimi tədricən zəifləməsini (bu layihədən Ermənistanın kənarda saxlanması) ortaya qoydu.    Əsrin müqaviləsinin qlobal əhəmiyyətini qeyd edərkən Ulu öndər deyirdi: “Əsrin müqaviləsi ilə qoyduğumuz təməl XXI əsrdə Azərbaycan xalqının inkişafı, firavan həyatı, müstəqil Azərbaycan dövlətinin suverenliyinin daha da möhkəmlənməsi üçün gözəl imkanlar yaradır”.     Bakı-Tibilisi-Ceyhan boru kəmərinin reallaşması ilə bilavasitə praktiki olaraq Azərbaycanın qlobal arenada həm mövqeyi möhkəmləndi, həm də bu işlərin gedişatı sübut etdi ki, Azərbaycan dünya iqtisadiyyatına mütləq inteqrasiya edəcəkdir. Həmin dövrdə “ABŞ prezidenti Çorc Buş bu tarixi hadisə ilə bağlı Heydər Əliyevə ünvanlandığı müraciətində  “birgə səylərin qələbəsi”ni qeyd etmiş, BTC kəmərini isə “Müstəqil Azərbaycanın dünya iqtisadiyyatına inteqrasiyasının parlaq nümunəsi” kimi qiyəmətləndirmişdir”.     Təbii ki, iqtisadiyyat və beynəlxalq əlaqələrin düzgün təsbiti dövlətçilik ideyalarında ən vacib məqam hesab olunsa da, hər bir dövlətin maddi mədəni irsi, elm və təhsil siyasəti, dövlət dayanıqlığının ən vacib şərtlərindən biri hesab olunur. Elm və təhsil siyasəti Heydər Əliyevin Azərbaycan  ideyasının başlıca meyarlarından biri idi. Hələ Azərbaycan ideyasının, mübarizəsinin, gerçəkləşdirilməsinin Naxçıvan mərhələsində Heydər Əliyev Naxçıvanın gələcək inkişafı üçün hər il 100 tələbəni Türkiyəyə təhsil almaq üçün göndərməsi faktı sübut edir ki, Ulu öndərin Azərbaycan ideyasının əsaslarında intellektual gənclik və bilikli vətəndaş amili əsas faktorlardan biri kimi çıxış etmişdir. Yaxud 1993-cü ildə ikinci dəfə hakimiyyətə gəldikdən sonra  qocaman elm məbədi Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının qorunması və ona göstərilən qayğı bir daha təsdiq edir ki, Heydər Əliyev Zəkası  müasir Azərbaycan dövlətçilik ideyasında elm və təhsilin stratejiliyini nə qədər vacib hesab edirdi.  Hakimiyyətdə  olduğu hər iki dövrdə elm və təhsil daima Ulu öndərin diqqət və qayğısının mərkəzində olmuş və elm adamları ilə çoxlu görüşlər keçirmişdir. AMEA-nın prezidenti akademik İ. Həbibbəyli  yazır:  “Elm sahəsində Heydər Əliyevin həyata keçirdiyi mühüm tədbirlərdən biri də 31 yanvar 1997-ci il tarixində Elmlər Akademiyasının rəhbər heyəti, EA-nın həqiqi və müxbir üzvləri, tanınmış alimlərlə keçirdiyi görüş və həmin tarixi görüşdə qəbul edilmiş qərarlarla əlaqədardır. Prezident Aparatında keçirilmiş həmin görüş zamanı ölkə elminin müstəqil dövlət qurulucuğuna xidmət göstərməsi, alimlərin cəmiyyət qarşısındakı mənəvi borcu və mövqeyi, Azərbaycanın XIX–XX əsr tarixinin yenidən yazılması, elm adamlarının sosial vəziyyətinin yaxşılaşdırılması haqqında aparılan müzakirələr və dövlət səviyyəsində atılmış addımlar bu akademik qurumun inkişafında mühüm dönüş nöqtəsi olmuşdur”. Milli maraqların təmin olunması, milli-mənəvi dəyərlərimizin qorunması, Azərbaycançılıq ideologiyasının elmi-fəlsəfi, siyasi-hüquqi bazasının yaradılması, dini və mənəvi azadlıqların qorunması və təminatı Heydər Əliyev dövlətçilik paradiqmasının həmişə ən əsas sütunlarından biri olmuşdur.  1-2 oktyabr 1998-ci ildə Bakıda keçirilən “Müasirlik və dini-mənəvi dəyərlər” adlı beynəlxalq konfransda Ulu öndər rasional və sekulyar dövlətdə etiqad azadlığı prinsipinin qarşılıqlı vəhdətdə olması və inkişafı yollarını açıqlayaraq qeyd edirdi: “Dövlətimiz insanlara bütün azadlıqları vermiş və vicdan azadlığını, din azadlığını öz siyasətinin əsas hissəsi hesab etmişdir. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası (18,48-ci maddələr) din və vicdan azadlığını təsbit etmiş, biz isə bir dövlət kimi bunun təmin olunmasının qarantıyıq. Bəli, ona görə də bizim dövlətimiz dünyəvi dövlətdir. Ancaq biz dindən ayrı deyilik”.   

Nəticə olaraq bir daha qeyd etmək istərdik ki,  Azərbaycan ideyası həyatı boyu Heydər Əliyev ideyalarının əsas özək sütunu, dövlətçilik amalının başlıca siyasəti olmuşdur.   Nəzəri və praktiki tendensiya birmənalı şəkildə təsdiq edir ki, Heydər Əliyevin Azərbaycan ideyasının təməlində  qarşılıqlı vəhdəti təmsil edən birgəyaşayış, sülh və təhlükəsiz region və dünya əsas prioritet məqsəd kimi çıxış edilirdi. “Ulu Öndər H. Ə. Əliyevin Davamlı İnkişaf kontekstində regional təhlükəsizlik və  sülh strategiyasının möhtəşəmliyi ondan ibarətdir ki, sonrakı [hazırkı] hadisələrin analizi göstərdi ki bu strategiya tarixi bir zərurətdir və onun başlıca məqsədi dövlətin dayanaqlılığı və davamlı inkişafı, xalqın, millət və cəmiyyətin inkişafı və bütövlüyü olmuşdur.  İkinci Qarabağ savaşından sonra regionda yaranan yeni geostrateji, iqtisadi, siyasi, sosial, mədəni, humanitar və s. reallıqlar bir daha praktikada  sübut etdi ki,  vaxtilə, 90-cı illərin ortalarından başlayaraq Ulu Öndər Heydər Əliyevin  təməlini qoyduğu  siyasi kurs və dövlətçilik fəlsəfəsi nə qədər dəqiq və nizamlı olmuşdur – və onun nəticələrinin miqyası həqiqətən də qlobal xarakterlidir” .    

 Hazırda Azərbaycan qlobal arenada öz sözünü ən yüksək şəkildə deyən regional bir gücə çevrilmişdir.  Əsası Ulu öndər Heydər Əliyev tərəfindən təsbit edilmiş Azərbaycan paradiqmasının, Azərbaycan ideyasının elmi-fəlsəfi əsasları bilavasitə sülh və təhlükəsiz dünya, dialoq və dialoq mədəniyyəti ilə bağlı olduğundan, o daima dünyada sülhü təşviq edir. Lakin aydındır ki, müasir dünyanın qlobal nizamında bir xaos və qarışıqlığın da olması siyasət dünyasının bir baş ağrısıdır və gedişat onu təsdiq edir ki, bu “baş ağrısını” qlobal anlamda aradan qaldırmaq asan iş deyildir. Fransız filosofu M. Fukonun təbirincə desək, “gündəlikdə dayanan” əsas məsələlər indi fəlsəfi problem kimi dövlət xadimlərini, siyasətçi və filosofları, KİV nümayəndələrini düşündürsə də, onların həll olunması heç də asan məsələ deyildir. Çünki problem ondadır ki,    Prezident İlham Əliyevin qeyd etdiyi kimi “Bütün dünyada hələ də qeyri-sabit vəziyyətin olmasının və qan tökülməsinin yeganə səbəbi ondan ibarətdir ki, imperialist keçmişi olan ölkələr, sadəcə olaraq, müdaxilə etməyə, dominantlıq etməyə, diktə etməyə davam etmək istəyir və bu, təbii olaraq, müqavimətə gətirib çıxarır. Bu müqavimətin özülündə isə əsas etiraz təbii ki, dünya ölkələrinin qarşılıqlı olaraq bərabərhüquqlu bir nizamda  yaşamaq istəyi ilə bağlıdır. Bu anlamda    hazırda Azərbaycanın həyata keçirdiyi şaxələnmiş siyasətin təməli həm də onunla bağlıdır ki, dünyada əməkdaşlıqlar münaqişə və müharibələrə deyil, sülh və birgəyaşayışa, dialoq və konsensusa gətirib çıxarsın. Prezident İlham Əliyevin  qeyd etdiyi kimi “Biz özümüzü daxili işlərə (qlobal miqyaslı müdaxilələr və təzyiqlər nəzərdə tutulur Ş. Z. )müdaxilədən qorumağa müvəffəq olduq. Lakin heç də hər bir ölkə bunu etmək üçün potensiala malik deyil. Əgər ölkə iqtisadi cəhətdən asılıdırsa, o zaman sözsüz ki, onun müqavimət göstərmək və öz milli maraqlarını müdafiə etmək üçün daha az imkanı olacaq. İqtisadiyyat hər şeyin əsasını təşkil edir. İdeologiya, iqtisadiyyat və milli ideyalar - bunlar hamısı birlikdə Azərbaycanı bizim layiq olduğumuz yerə gətirib çıxardı”.

  Çünki, ölkə başçısı Prezident İlham Əliyevin qeyd etdiyi kimi, “Şaxələnmiş bu xarici siyasət istiqaməti, sadəcə, siyasətə deyil, mahiyyətə əsaslanır. Hər bir sahədə bizim əməli nəticələrimiz, əməkdaşlıq proqramlarımız var. Digər ölkələr kimi bizim də xarici siyasətimiz, sadəcə olaraq, daxili siyasətimizin davamıdır. Azərbaycanın təkcə Mərkəzi Asiya, Xəzər və Cənubi Qafqazda deyil, daha geniş coğrafiyada regional sabitliyə, regional sülhə verdiyi töhfə artıq qlobal, beynəlxalq aktorlar tərəfindən yüksək qiymətləndirilir”.   Heydər Əliyev dövlətçilik irsinin tədqiqi bir daha təsdiq edir ki, sülh və təhlükəsizlik siyasəti “modern dünyanın çağırışlarının əsas ideyası, bilavasitə davamlı inkişaf və dialoji təfəkkürlə əlaqədar olduğundan tarixin bütövlükdə yaratdığı ziddiyyətləri yalnız silah gücünə həll etmək olmaz.  Bu strategiyanı müdafiə etmək və dünya nizamında həyata keçirmək hazırda çətin olsa da, bilavasitə onun müdafiəsindən və reallaşmasından mübaliğəsiz desək, sivilizasiyanın gələcəyi asılıdır.  Hansı ki, bu ideyalar  Azərbaycanda Ulu öndər Heydər Əliyevin daima siyasi, milli və dövlətçilik  hədəfi olmuşdur və hazırda Ali Baş Komandan, Prezident İlham Əliyevin əsas strateji hədəfi kimi inkişaf etdirilməkdədir”. Müşahidələr və dərin elmi analizlər göstərir ki, Azərbaycan ideyasının konstruktiv inkişafı məntiqidir və bu ideyanın mütəmadi olaraq elmi-fəlsəfi kontekstdə araşdırılması tarixi zərurətdir. 

Şölət Zeynalov

YAP Yasamal rayon təşkilatı AMEA Fəlsəfə və Sosiologiya İnstitutu üzrə ərazi partiya təşkilatının sədri, f.ü.f.d, dosent