Aqil Abbasla MÜSAHİBƏ - “Anar əlində qılınc durub yolun ortasında gənc yazıçıların qarşısını kəsir…”

Azərbaycan mətbuatı 150 illik inkişaf yolunda yalnız informasiya ötürücüsü kimi yox, eyni zamanda xalqın düşüncə dünyasını oyadan, maarifləndirən və milli ideyaları yayan bir platforma kimi çıxış edib. 1875-ci ildə Həsən bəy Zərdabinin təşəbbüsü ilə nəşr olunan “Əkinçi” qəzeti ilə başlanan bu yol, zaman-zaman senzura, təzyiqlər və siyasi çətinliklərə baxmayaraq, sözün azadlığını və ictimai fikrin gücünü yaşatmaq uğrunda mübarizədən çəkinməyib. Media bu gün də tarixi missiyasını davam etdirərək cəmiyyətin nəbzini tutan, reallığı aydın göstərən və milli həmrəyliyi gücləndirən mühüm vasitəyə çevrilib. 150 illik bu yubiley, sadəcə bir tarix xatırlatması deyil – o, eyni zamanda gələcək nəsillər üçün məsuliyyətin, milli düşüncənin və sözə sədaqətin simvoludur.

Bu əlamətdar tarix münasibətilə Crossmedia.az Analitik İnformasiya Portalı olaraq “Mətbuat-150” rubrikası çərçivəsində ölkənin peşəkar və tanınmış jurnalistləri, ictimai-siyasi xadimləri ilə müsahibələri davam etdiririk. Növbəti müsahibimiz Əməkdar jurnalist, Milli Məclisin deputatı, yazıçı Aqil Abbasdır.

- Azərbaycan mətbuatının 150 illik şərəfli yolu haqqında nə düşünürsünüz?

- Mətbuat “Əkinçi” qəzeti ilə başladı. Cəmiyyəti toparlamağa yönləndirməyə, cəmiyyəti inandırmağa çalışaraq uzun bir yol keçdi. Mətbuatın ən uğurlu dövrü isə XX əsrin əvvəlləri oldu. XX əsrin əvvəllərində mətbuat bomba kimi partlayıb. Mirzə Cəlil, Əhməd bəy Ağayev, Əli bəy Hüseynzadə, Məhəmməd Əmin Rəsulzadə, Üzeyir bəy Hacıbəyli və saymaqla qurtarmayan şəxsiyyətlər Azərbaycan xalqını yetişdirdilər. 1918-ci ildə Azərbaycan müstəqillik qazandı. Bu müstəqillik mətbuatın sayəsində qazanıldı. Sonrakı dövrdə sovet hakimiyyəti yarandı və mətbuatın istiqaməti müəyyən qədər dəyişdi. O mənada dəyişdi ki, mətbuat ideologiyaya yəni Kommunist partiyasına xidmət etməyə başladı. Düzdür bir-iki qəzet çıxırdı. O da 1930-cu illərə qədər fəaliyyət göstərdi, sonrakı prosesdə isə repressiyalar başladı və həmin insanlar öldürüldü. Sovet hökuməti vaxtı mətbuat dağıldı deyə bilmərik. Sovet hakimiyyətində gözəl jurnalistlərimiz yetişdi, gözəl qəzetlər, jurnallar dərc olunmağa başladı. Mətbuat bu dövrdə sadəcə yön dəyişdirdi. Bu gün Azərbaycan jurnalistikasında tanıdığımız bir sıra simalar – Cahangir Məmmədli, Şirməmməd Hüseynov, Tofiq Rüstəmov, Seyfəddin Dağlı və saymaqla bitməyən jurnalistlərimiz sovet dövrünün yetirməsidir. Həmçinin yazıçı Anarın “Qobustan” jurnalını xüsusən qeyd edə bilərik. Anarın “Qobustan” jurnalı sovet hakimiyyəti vaxtı bir inqlab idi. 

- Mətbuat Şurasının fəaliyyəti bu gün sizi qane edirmi?

- Mətbuat Şurası qəzetlərlə, jurnalistlərlə işləyir, mükafatlandırmalar həyata keçirir. Bu gün Mətbuat Şurası öz missiyasının öhdəsindən tam şəkildə gəlir.

- Sosial şəbəkələr, vətəndaş jurnalistikası ilə bağlı nə deyə bilərsiniz? 

- Sosial media şəbəkələri həm insanların informasiyaya olan tələbatını ödəyir, həm də dezinformasiyaların sayını artırır. Bu gün “vətəndaş jurnalistikası” anlayışı var. Bu nədir, mən bilmirəm. Jurnalistika elmdir. Jurnalistika fakültəsində 5 il oxumaq belə insanı jurnalist kimi yetişdirə bilmir. Gərək sonra praktika da olsun, işləsin və elə öyrənsin. Amma heç orta təhsili olmayan insanlar vətəndaş jurnalistikası ilə məşğul olur. Bəlkə də bu anlayış daha gözəldi, daha yaxşıdı. Amma mən başa düşmürəm. Jurnalistika cəmiyyəti formalaşdıran, cəmiyyətə yön verən, cəmiyyətdəki nöqsanları tapıb üzə çıxaran, onun həlli yollarını göstərən bir sahədir. Dünya jurnalistikası ilə bizim jurnalistika çox fərqlənir. Bizim jurnalistikanın kökündə sovet jurnalistikası dayanır. Bizim jurnalistlərin araşdırma yazıları daha çoxdur. Bu cür jurnalistlər həm televiziyada var, həm onlayn mediada var. Əsas da yazılı mətbuatda var.

- Aqil müəllim sizcə bu gün Azərbaycan ziyalıları öz səslərini cəmiyyətə çatdıra bilirlərmi?

- Əlbəttə çatdıra bilir. Qəzetlər hələ də fəaliyyət göstərir, sosial şəbəkələr var. Kimin ürəyində nə varsa çatdırır. Senzura yoxdur ki, nədənsə çəkinsinlər. Cəmiyyətdə hansısa sosial problem, xoşagəlməz hal yaranırsa ziyalılar danışaraq, fikir bildirərək təsir göstərə bilirlər. 

- Gənc yazarların ən böyük problemi nədir? Gənclərə yaşlı nəsil imkan vermir, ya istedadları yoxdur?

- “Anar əlində qılınc durub yolun ortasında gənc yazıçıların qarşısını kəsir” fikri təmamilə yanlışdır. Yazıçılar İttifaqı qeyri-hökümət təşkilatıdır və heç kimin qabağını kəsmir. Yazıçılar ittifaqının 4 mətbu orqanı var. Hansısa gənc yazıçı gəlib burda yazı dərc etdirsə qonarar da alacaq. İstedadlı yazardırsa, istənilən yazı nümunəsi dərc olunacaq, heç kimə qadağa qoyulmayıb. “Azərbaycan” jurnalını, “Ədəbiyyat” qəzetini açın baxın. Görün orda nə qədər gəncin yazıları dərc olunur. Əvvəl gənclərin qarşısını kəsmək ehtimalı inandırıcı idi. Çünki o dövrdə müəyyən tələblər var idi. Məsələn, mətbuatda 10 nəsr, 3000 misra da şeir çap edilməli idi. Bu isə çox çətin idi. Amma bu gün Yazıçılar İttifaqı üzvlərinin yarısından çoxu gənclərdir. Bundan əlavə “Ədiblər məktəbi” var. Orda dövlət tərəfindən təqaüd də verilir. Yaza bilmirlərsə mənim günahım nədir? Mən yazmalıyam yerlərinə? Mən qəzet redaktoruyam və mənim qəzetimin səhifələri bütün gənclərə açıqdır. İstədikləri vaxt yazılarını gətirsinlər dərc edim. Heç kəsin qabağını heç kəs kəsmir.

- Vətən müharibəsindən 5 il keçməsinə baxmayaraq hələ də normal bir film çəkilməyib. Sizcə bunun səbəbi nədədir?

- İndi bir film çəkilir. Anar Ələkbərovun filmidir. Adı da “44”dür. Dərhal film çəkmək mümkün deyil. Müəyyən zaman lazımdır, ssenari lazımdır. Film geniş təsərrüfatdır. Bəzən olur 3 ilə çəkib qurtara bilmirsən. O cümlədən mən də Mədəniyyət Nazirliyinə ssenari təqdim eləmişəm, “Dolu-2”. Sənədli  filmlər də zaman-zaman çəkilir. Hər şeyi birdən etmək mümkün deyil. 

- Keçmiş məcburi köçkünlər bəzi hallarda dövlət tərəfindən onlara verilən torpaq sahələrinin azlığından yaxud da evlərinin təmirindən şikayətlənirlər. Bu haqda nə düşünürsüz?

- Qələt edirlər. Yalan danışırlar. Mən Qarabağı gəzirəm, ayda 2,3 dəfə Ağdama, Şuşaya, Laçına gedirəm.  Kənd yerlərində adamlara 12 sot torpaq sahəsi verilir. Şəhər yerində isə 6 sot. Lakin indi yeni şəhər və rayonlar tikilir. Köhnə Ağdam, köhnə Laçın yoxdur. 12 sot torpağı düzgün becərsən 1 ilə 1 maşın ala bilərsən. İndi prezidentin sərəncamı ilə Qarabağa qayıdan insanlara 12 sotdan əlavə əkin üçün torpaq sahəsi verilir. Nəzərinizə çatdırım ki, ordakı evlər də pis deyil. Gedin Sarıcalıya baxın, Ağıllı kəndə baxın, Kəngərliyə baxın, Xıdırlıya baxın. Görün necə səliqəli və şəraitli evlər tikirlər. Biz deyirdik ki, qayıdaq çadır qurub yaşayarıq. Amma indi dövlət ev verir, hər cür şərait yaradır şikayətlənirlər. Ola bilər ki, hansısa evdən su damır, damırsa düzəltdir. Sovet vaxtı da olurdu, evə su damırdı. Amma onu belə çəkmək, camaata göstərmək düzgün deyil. Vaqonda, zirzəmidə yaşayan insanlara indi gözəl evlər verilib. Yanlış düşünürlər. 

- Böyük qayıdış proqramlarında mədəniyyət işçilərinin mövqeyi necə olmalıdır?

- Təbliğatla məşğul olmalıdırlar. Mən də məşğul oluram başqaları da. Vətən ayrı bir şeydi. Şuşaya gedin və nəfəs alın. Nəfəs alanda adam deyir belə hava olar? Vətən ayrı şeydir. 50 mindən çox insan qayıdıb və davam da edir. Ağdam tikilib qurtarandan sonra 100 min əhali məskunlaşacaq. Bu 5 ildə çox böyük işlər görülüb. Prezidentin sərəncamına əsasən 2040-da hər şey hazır olmalıdır. Amma bu sürətlə getsək 10 ilə demək olar hər şey həll olacaq. Özü də Qarabağdakı işlərə birbaşa prezident İlham Əliyev özü nəzarət edir. Vaxt verir və sonra da gedib açılış edir. Hazırda Qarabağa elə yollar çəkilib ki, dünya standartlarından da gözəl. 

- Bu gün insanlar televiziya proqramlarından şikayət edirlər. Lakin bu narazılıq yaradan proqramlar yenə də davam edir. Sizcə buna səbəb nədir?

- Televiziya yalnız ideoloji silah deyil axı, televiziya həm də əyləncədir. Adamlar əyləncəyə də baxmalıdır. Yalnız maarifçilik olsa heç kim baxmaz. AzTV, Mədəniyyət TV, İTV təmiz dövlət kanallarıdır və onların özünün siyasi xətti var. Özəl kanallar həm də əyləncə verilişi verir. Çünki onlar reklamla pul qazanırlar. Bu cür verilişlərə baxan da çoxdur. Məsələn Zaur ATV-də də hər verilişində 10-15 xəstəni müalicə edir, bu az şeydir? Həkimləri dəvət edib pulsuz müalicə elətdirir. 2 saatlıq verilişin bir saatdan çoxunu həkimlər danışır, qoy yarım saat da əyləncə olsun. Burada qeyri-adi bir şey yoxdur. Səhər-səhər açın rus, amerikan kanallarını. Bizim verilişlərimiz onlardan səviyyəlidir. Əyləncə verilişləri bütün dünyada gedir.

Ayhan