SOS: 82944 nikahdankənar uşaq doğulub - Mütəxəssislər həyacan təbili çaldı
Son illərdə nikahdankənar doğulan uşaqlarla bağlı hüquqi məsələlər, atalıq təyini və alimentin ödənilməsi kimi mövzular cəmiyyətdə daha çox müzakirə olunan problemlərdən birinə çevrilib. Xüsusilə də son 5 ildə ölkədə 82 944 uşaq nikahdankənar doğulub. Bu mövzunun gündəmə gəlməsinə səbəb təkcə ailələrdə yaranan sosial çətinliklər deyil, həm də hüquqi prosedurların kifayət qədər mürəkkəb və vaxt aparan olmasıdır. Atalıq məsələsinin rəsmiləşdirilməsi, uşaqların hüquqlarının tam təmin edilməsi, aliment tələblərinin icra olunması və ümumilikdə nikahdankənar doğulan uşaqların hüquqi statusu kimi məqamlar həm dövlət qurumlarının, həm də hüquq mütəxəssislərinin diqqətindədir. Mütəxəssislərin sözlərinə görə, bu proses sadəcə formal sənədləşmə deyil, həm də uşağın gələcək rifahını, sosial müdafiəsini, psixoloji durumunu müəyyən edən çoxşaxəli bir məsələdir. Məhz bu səbəbdən atalıqla bağlı hüquqi mexanizmlərin necə işlədiyi, hansı hallarda məhkəməyə müraciət olunduğu, aliment hüququnun necə yarandığı və ailələrlə bağlı sosial tendensiyaların ölkədəki statistikalara necə təsir etdiyi cəmiyyət üçün xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Bu mövzuya həm hüquqşünaslar, həm də ailə institutuna nəzarət edən qurumların nümayəndələri tərəfindən verilən açıqlamalar isə prosesin hüquqi çərçivəsini və mövcud vəziyyəti daha aydın göstərir.
Məsələ ilə bağlı Crossmedia.az-a açıqlama verən Hüquqi-Sosial Yardım və Maarifləndirmə İctimai Birliyin sədri Fariz Əkbərov bildirib ki, uşağın mənşəyinin müəyyən edilməsi Ailə Məcəlləsinin 44-cü maddəsi ilə tənzimlənir: "Bu maddəyə əsasən uşağın anası ilə nikahda olmayan şəxsin atalığı uşağın atasının və anasının müvafiq icra hakimiyyəti orqanına birgə ərizə vermələri ilə müəyyən olunur. Ana öldükdə, fəaliyyət qabiliyyəti olmayan hesab edildikdə, ananın yerini müəyyən etmək mümkün olmadıqda və ya o, valideynlik hüquqlarından məhrum edildikdə, atalıq müvafiq icra hakimiyyəti orqanının razılığı ilə uşağın atasının ərizəsi əsasında, bu razılıq olmadıqda isə məhkəmənin qərarı ilə müəyyən olunur".
Hüquqşünas qeyd edib ki, atalığın müəyyən olunması haqqında birgə ərizə verməyin uşağın doğulmasından sonra qeyri-mümkünlüyü və ya çətinliyi güman olunduğu hallarda gələcək uşağın öz aralarında nikahda olmayan valideynləri bu ərizəni müvafiq icra hakimiyyəti orqanına ananın hamiləliyi dövründə vermək hüququna malikdirlər: "Uşağın valideynləri haqqında qeyd uşaq doğulduqdan sonra aparılır. Əgər ata uşağı qəbul etmirsə, yəni hər hansı bir şəkildə ondan imtina edirsə, bu zaman atalığın müəyyən olunması ilə bağlı məhkəməyə müraciət olunur: Məhkəmədə DNT analizi sayəsində uşağın atasının kimliyi müəyyənləşir. Bu zaman qadının həmin şəxsdən aliment almaq hüququ yaranır. Əgər mübahisə yoxdursa və uşaq doğularkən ona ata adı kimi həmin şəxsin adı qeyd olunub, soyadı verilirsə bu halda mübahisəsiz qaydada məhkəməyə müraciət olunaraq aliment tələb oluna bilər".
F.Əkbərov bu barədə konvensiyaya da toxunub: “Nikahdankənar doğulmuş uşaqların hüquqi statusu haqqında” Avropa Konvensiyası Azərbaycan Respublikası 17 mart 2000-ci ildə qoşulmuş və ratifikasiya etmişdir. Həmin Konvensiyanın 9-cu maddəsində deyilir ki, "Nikahdankənar doğulmuş uşaq atasına, anasına və onların ailə üzvlərinə nikahdan doğulmuş uşaqla bərabər vərəsəlik hüququna malikdir".
Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsinin mətbuat xidmətinin rəhbəri Teymur Mərdanoğlu Crossmedia.az-ın sorğusuna cavab olaraq bildirib ki, ölkə üzrə nikahdankənar doğulan uşaqların sayında son 3 ildə nisbətən azalma müşahidə edilir: "Müsbət tendensiya ailənin cəmiyyətdəki rolunun möhkəmlənməsi, ailələrin rifahının yaxşılaşdırılması istiqamətində aparılan normativ-hüquqi islahatların, eləcə də valideyn məsuliyyətinin gücləndirilməsi və gənclərə milli-mənəvi dəyərlərin aşılanması ilə bağlı ardıcıl olaraq aparılan fəaliyyətin nəticəsidir. Son 5 ildə ölkədə nikahdankənar doğulan uşağın qeydiyyata alınması, ilk növbədə, ailə institutunda gedən sosial-iqtisadi və demoqrafik proseslərin kompleks göstəricisidir. Bu rəqəm təkbaşına “ailə dəyərlərinin zəifləməsi” kimi qiymətləndirilmir. Məsələ daha geniş, çoxfaktorlu sosial dinamika kontekstində araşdırılır. Bildirim ki, nikahdankənar doğulan uşaqların sayı ailə dəyərlərinə münasibətin dəyişməsi, nikah münasibətlərinin formalaşmasında yeni sosial tendensiyalar və cütlüklərin həyat tərzindəki müxtəlifliklərlə bağlıdır".
O, bildirilib ki, komitə üçün əsas prinsip hər bir uşağın hüquqlarının, sosial müdafiəsinin və rifahının təmin edilməsidir: "Uşağın nikah çərçivəsində və ya nikahdankənar doğulması onun hüquqi statusuna və dövlət tərəfindən göstərilən müdafiə tədbirlərinə heç bir təsir göstərmir. Komitə məsələni ailə institutunun möhkəmləndirilməsi, valideyn məsuliyyətinin artırılması, sosial maarifləndirmə və sağlam ailə modelinin təşviqi prizmasından qiymətləndirir. Risk qruplarının dəstəklənməsi, erkən nikahların qarşısının alınması, reproduktiv sağlamlıq və ailə planlaşdırılması üzrə maarifləndirmə tədbirləri davamlı şəkildə həyata keçirilir".
Həmçinin hüquqşünas Xəyalə Hənifəli də bu barədə danışarkən deyib ki, bu problem həm sosial, həm də hüquqi məsələ olaraq gündəmə gələm bir problemdir: "Ailələrin həm hüquqi, həm də təminat sayəsində yeni yaşamlar tələb edən bir problemdir. Çünki alimentin artırılması, alimentin alınması və bununla bağlı yaranan çətinliklər, uşaqların hüquqlarının ləngiməsi kimi bir çox hallar var. Bundan əlavə, atalığın qanuni şəkildə tanınması kimi bir çox problemlərə gətirib çıxarır. Amma bu, nikahdankənar doğulmalara baxmayaraq, bir çox hallarda atalıq tanınır. Bunun üçün də ana uşağın atasının tanınması üçün məhkəməyə müraciət etməlidir və atalıq məhkəmə qaydasında tanınmalıdır".
Hüquqşünasın sözlərinə görə, atalıq tanınandan sonra valideyn artıq aliment üçün müraciət edə bilər: "Atalıq tanınmadığı halda aliment alınması qeyri-mümkündür. Sadəcə olaraq, bir halda mümkün edilə bilər ki, vətəndaş hüquqi şəkildə məhkəməyə müraciət etməlidir. Məhkəmə müraciətini təsdiq etdikdən sonra artıq yenidən məhkəməyə müraciət edib alimentini tələb edə bilər".
Fatimə Məmmədova
16:07 11.12.2025
Oxunuş sayı: 3256
