Türk Dövlətləri Təşkilatı: İqtisadi inteqrasiyanın yeni mərhələsi və Azərbaycanın rolu
Türk Dövlətləri Təşkilatı (TDT) son illərdə siyasi və mədəni bağların fövqündə dayanan, konkret iqtisadi maraqları birləşdirən strateji əməkdaşlıq platformasına çevrilməkdədir. Budapeştdə keçirilmiş son Qeyri-rəsmi Zirvə Görüşü və Prezident İlham Əliyevin çıxışları bu baxımdan yeni mərhələnin başlanğıcını simvolizə edir. Görüşdə təkcə ideoloji həmrəylik deyil, konkret iqtisadi prioritetlər, qarşılıqlı asılılıq və regional koordinasiya mexanizmlərinin yaradılması diqqət mərkəzində oldu.
Dünya iqtisadiyyatında dərinləşən qeyri-müəyyənlik – Tramp administrasiyasının qlobal ticarətə vurduğu proteksionist zərbə, enerji bazarlarında sabitliyin pozulması, qlobal borclanmanın tarixi yüksək səviyyələrə çatması – türk ölkələrinin bir-birinə daha çox arxalanmasını labüd edir. Əgər 2010-cu illərin əvvəllərində Türk dövlətləri arasında əməkdaşlıq daha çox simvolik platforma xarakteri daşıyırdısa, 2025-ci ildə artıq söhbət vahid ticarət, gömrük və nəqliyyat sistemlərinin təşəkkülündən gedir.
Orta Dəhliz bu inteqrasiyanın arteriyası hesab olunur. 2024-cü ilin statistik göstəricilərinə əsasən, Transxəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Marşrutu ilə daşınan yüklərin həcmi 36 faiz artaraq 8.9 milyon tona çatmışdır. Bu artım yalnız texniki genişlənmə deyil, həm də siyasi inamın və institusional uyğunlaşmanın nəticəsidir. Bakı Limanı, Ələt Azad İqtisadi Zonası və Qazaxıstanın Aktau limanı bu marşrutun strateji düyün nöqtələri kimi çıxış edir. Bundan başqa, Azərbaycanın TDT üzv dövlətlərinə yatırdığı investisiyaların həcmi 20 milyard ABŞ dollarını keçmişdir ki, bu da ölkəmizin təşkilat daxilində əsas aparıcı mövqeyini nümayiş etdirir.
Türk ölkələri arasında ticarət əlaqələri real iqtisadi çəkiyə çevrilsə də TDT çərçivəsində iqtisadi əlaqələrin genişlənməsi təkcə nəqliyyat və ticarətlə məhdudlaşmır. Sistemli inteqrasiya üçün hələ də bir sıra institusional boşluqlar mövcuddur. Gömrük prosedurlarının standartlaşdırılmaması, bank sistemləri arasında uyğunluğun zəifliyi və rəqəmsal infrastrukturda bərabərsizlik real maneələrdir. Qurumlararası müzakirələrdə, imzalanan sənədlərdə və son görüşlərdə bu boşluqları aradan qaldırmaq üçün konkret hədəflər müəyyən edilib. Hədəflər arasında gömrük tranzit sisteminin vahidləşdirilməsi, ticarət məlumat bazasının rəqəmsallaşdırılması və tədarük zəncirlərinin monitorinqi xüsusi yer tutur.
Enerji sahəsində isə Azərbaycan, Qazaxıstan və Özbəkistan arasında yaşıl enerji daşımalarının təşkili üzrə pilot layihələrin başladılması diqqətəlayiqdir. 2024-cü ilin dekabrında Azərbaycan, Qazaxıstan və Özbəkistan arasındakı yaşıl enerjinin inkişafı və ötürülməsi sahəsində strateji tərəfdaşlıq haqqında sazişə əsasən, Xəzər dənizi üzərindən yaşıl elektrik ötürmə infrastrukturunun yaradılması istiqamətində texniki-iqtisadi əsaslandırma işləri başlanıb. Bu təşəbbüs, region daxilində enerji təhlükəsizliyinin həm texniki, həm də ekoloji yönünü əhatə edir.
TDT-nin iqtisadi gələcəyi yalnız siyasi iradə ilə deyil, həm də bu iradənin düzgün institusional mexanizmlərlə müşayiət olunması ilə bağlıdır. Prezident İlham Əliyevin Budapeştdə səsləndirdiyi “Türk dünyası artıq yalnız bir mədəni layihə deyil, real iqtisadi güc mərkəzidir” fikri bu baxışın təməl tezisidir. Türk İnvestisiya Fondu kimi mexanizmlər bu prosesi daha da sürətləndirə bilər.
Məntiqi nəticə odur ki, TDT-nin iqtisadi inteqrasiyası sadəcə ideoloji birlikdən doğan çağırış deyil – bu, qlobal qeyri-müəyyənliklər qarşısında türk dövlətlərinin iqtisadi müqavimət qabiliyyətini artırmaq üçün rasional zərurətdir. Azərbaycan bu prosesdə yalnız körpü yox, həm də istiqamətverici aktor rolunu oynayır. Onun təşəbbüsləri və resursları yalnız öz milli maraqları ilə deyil, ortaq regional gələcək üçün töhfə vermək məqsədi daşıyır.
Aqil Eyvazov
İqtisad üzrə fəlsəfə doktoru, dosent
12:39 23.05.2025
Oxunuş sayı: 20055
